Αττάβυρος – Το βουνό όπου λατρευόταν ο Θεός Δίας

Στην κορυφή του Αταβύρου, εκτός από το ραντάρ της πολιτικής αεροπορίας (πανομοιότυπο με αυτό του λόφου του Παραδεισίου), βρίσκεται ο Ναός του Αταβυρίου Διός, θεμελιωμένος ήδη από την ύστερη τρίτη χιλιετία π.Χ., σε υψόμετρο 1.215 μ. Ο αρχαιολογικός χώρος περιλαμβάνει σημαντικά αρχιτεκτονικά λείψανα, όπως τον ιερό περίβολο με το μεγάλο κτιστό ορθογώνιο βωμό, το προστώο ή ιεροθυτείο, δύο οίκους ή θησαυρούς, χρονολογημένα στους κλασικούς χρόνους (5ος αι. π. Χ.).

Πλούσιοι λάκκοι με αποθέτες πρωϊμότεροι των κλασικών χρόνων έχουν εντοπισθεί διάσπαρτοι στον χώρο, οι οποίοι περιλαμβάνουν μεταλλικά, χάλκινα και μολύβδινα αναθήματα, κυρίως συμπαγή ειδώλια ποικίλων τύπων βοοειδών (βουβάλια, βίσονες, ταύροι), ερπετών (σαύρες, φίδια), εντόμων (ακρίδες) και μικρά ζώα (χελώνες, τρωκτικά), αλλά και περίτμητα ελάσματα ταύρων και βοών που χρονολογούνται στον 9ο και 8ο αι. π. Χ. καθώς και χάλκινα σκήπτρα εξουσίας ή αναθηματικά αγγεία. Εξαιρετικό ενδιαφέρον για τις απαρχές της ίδρυσης του ιερού έχουν τα προϊστορικά κινητά ευρήματα, όπως λίθινοι πελέκεις, οψιανοί και πυριτόλιθοι που ανάγονται στην Τελική Νεολιθική (ύστερη 3η π. Χ. χιλιετία) και πιθανώς συνδέονται με τη χρήση του χώρου ως ιερού κορυφής, αλλά και με το γνωστό μύθο της ίδρυσης του ιερού του Αταβυρίου Διός από τον κρητικό βασιλέα Αλθαιμένη που εξόριστος βρήκε προστασία στο όρος Ατάβυρος.

Η επιβίωση της λατρείας του Διός κατά τους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους στην κορυφή του όρους επιβεβαιώνεται από τις πάμπολλες επιγραφές, τις βάσεις αναθημάτων μαρμάρινων και χάλκινων αγαλματίων που αναθέτονταν στο ιερό, όπως των χάλκινων αγαλματίων εικονογραφικού τύπου του Διός Αταβυρίου, αλλά και μαρμάρινων μνημειωδών αναθημάτων (π. χ. εξέδρες, πολεμικές τριήρεις με ενεπίγραφα έμβολα), καθώς και της ευτελέστερης χρηστικής μελαμβαφούς και ερυθροβαφούς κεραμικής. (Οι παραπάνω πληροφορίες από το δικτυακό τόπο του εξαιρετικού αρχαιολόγου Παύλου Τριανταφυλλίδη).

Ο Δίας

Τον ονομάζουν πατέρα των θεών και των ανθρώπων, γιατί μόνο αυτός γέννησε και αθάνατα και θνητά παιδιά, ενώ οι άλλοι θεοί γέννησαν ή μόνο αθάνατα, όπως ο Κρόνος, ή μόνο θνητά όπως οι υπόλοιποι. Επίσης θεωρείται αιώνιος και άφθαρτος, αυτός που προϋπήρχε και που θα εξακολουθεί να υπάρχει.

Λατρεύτηκε ως θεός του ουρανού. Κατοικία του ήταν ο αιθέρας, φωτεινός τόπος πάνω από τη γήινη ατμόσφαιρα που δεν ταραζόταν από ανέμους και θύελλες κι από εκεί εξουσίαζε τον ουρανό. Για το λόγο αυτό είχε τα επίθετα νεφεληγερέτης, κελαινεφής, αιγίοχος, κεραύνιος, τερπικέραυνος, καταιβάτης. Ήταν ο κύριος των μετεωρολογικών φαινομένων, Όμβριος, Υέτιος, Μαιμάκτης. Λατρευόταν στις κορυφές των βουνών κι είχε τα προσωνύμια Κορυφαίος, Ακραίος, Ύπατος, Υπέρτατος, Επόπτης.

Μια σειρά τοπωνυμικών επιθέτων σχετίζονται με τη λατρεία του Δία σε συγκεκριμένα ιερά που βρίσκονταν σε κορυφές. Έτσι έχουμε γιορτή προς τιμή του Δία στην κορυφή του όρους Ιθώμη, όπου πίστευαν ότι είχε γεννηθεί ο Δίας (Ζευς Ιθωμάτας).

Στο όρος Λαφύστιο της Βοιωτίας λατρευόταν ως Ζευς Λαφύστιος, όπως και στο όρος Ατάβυρος της Ρόδου ως Ζευς Αταβύριος.

Στην κορυφή του Υμηττού λατρευόταν ως Ζευς Υμήττιος και για τον ίδιο λόγο λατρευόταν και ως Κιθαιρώνιος, Παρνήθιος, Απεσάντιος (στο όρος Απέσας της Νεμέας), Λύκαιος, στο Λύκαιο όρος της Αρκαδίας.

Σαν συνέπεια της διαμονής του στον ουρανό και στις κορυφές είχε τη δυνατότητα να γνωρίζει όλα όσα γίνονταν στη γη και να μπορεί να προβλέπει όσα έμελλε να γίνουν. Συχνά τη θέλησή του τη φανέρωνε με διάφορα σημάδια, τις διοσημίες, όπως με αστραπές και πέταγμα πουλιών. Τα δυο ιερά του κέντρα, η Δωδώνη και η Ολυμπία ήταν και μαντεία. Στη Δωδώνη ο χρησμός δινόταν μέσω του θροΐσματος των φύλλων της ιερής βαλανιδιάς, ενώ στην Ολυμπία ο χρησμός δινόταν από την παρατήρηση των καιόμενων σφαγίων της θυσίας (εμπυρομαντεία).

Από πολύ παλιά ο Ζευς είχε συνδεθεί με την κοινωνική ζωή κι εξασφάλιζε την ισχύ των άγραφων νόμων με την προστασία του. Προστάτευε τους ικέτες, Ζευς Ικέσιος, τους φυγάδες που ζητούσαν άσυλο, Ζευς Φύξιος, τους ξένους που δεν είχαν νομικά διακαιώματα, Ζευς Ξένιος.

Η λατρεία του Δία στη Ρόδο παραπέμπει στο Αταβύριον όρος. Ο Στέφανος ο Βυζάντιος κάνει λόγο για Αταβύριο Δία που λατρευόταν πάνω στον Ατάβυρο, όρος που με το ίδιο όνομα υπάρχει και στη Σικελία, ενώ πρωτοονομάστηκε έτσι από Τελχίνα, πρώτο δηλαδή κάτοικο της Ρόδου

Σχετική βιβλιογραφία συνδέει τη λατρεία του Δία με τη μετοίκηση των Κρητών την περίοδο που ο Αλθαιμένης [για να μην εκπληρωθεί ένας παλιός χρησμός και  γίνει φονιάς του πατέρα του] κατέπλευσε από την Κρήτη στην Κάμειρο, ίδρυσε σε σημείο που να κοιτάζει την πατρική του γη, την Κρητηνία, και αφού ανέβηκε στον Ατάβυρο «εθεάσατο τας πέριξ νήσους» και είδε και την Κρήτη και θυμήθηκε τους πατρικούς του θεούς- των πατρώων υπομνησθείς Θεών- ίδρυσε το βωμό του Αταβυρίου Διός, φανερώνοντας την απευθείας σχέση της λατρείας του Δία στην Κρήτη και στη Ρόδο.

Η μέση εποχή του χαλκού για τη Ρόδο χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση μινωϊκών στοιχείων, η οποία κορυφώνεται στην υστερομινωϊκή περίοδο. Οι αντιπροσωπευτικοί οικισμοί στα Τριάντα Ρόδου και τα Σεράγια της Κω κυριαρχούνται, όπως και ανάλογοι σύγχρονοι οικισμοί σε άλλα σημεία του Αιγαίου, από τα στοιχεία του μινωικού πολιτισμού, αν δεν πρόκειται για γνήσιες μινωικές αποικίες.

Όπως προαναφέρθηκε, στα ευρήματα του Ναού συμπεριλαμβάνεται και μεγάλος αριθμός μπρούτζινων ταύρων. Σύμφωνα με  τις πηγές κάποια χάλκινα βόδια μούγκριζαν όταν κάποιο κακό πλησίαζε την πόλη. Υπάρχουν βεβαίως περιπτώσεις που ο ταύρος αντί για ευφορία και ευγονία έφερνε καταστροφή αποδεικνύοντας την οργή των θεών. Αν δηλαδή οι θεοί θύμωναν έστελναν ταύρους που ξεφυσούσαν φλόγες. Μεταγενέστεροι επισκέπτες του Ιερού (4^ος αι. μ.Χ.), υπέθεταν πως μέσα σε χάλκινο άγαλμα υπήρχε ζωντανό πρόσωπο το οποίο –αθέατο- έδινε χρησμούς.

Η λατρεία του Δία στο Αταβύριον όρος είναι η αρχαιότερη μορφή λατρείας στη Ρόδο. Σχετίζεται άμεσα με τους μύθους της δημιουργίας, πριν και έως  την επιβολή και κυριαρχία του Δία ως πρώτου θεού ανάμεσα σε ίσους. Οι πρώτοι όμως μύθοι που συνδέονται με το Δία  παραπέμπουν σε ένα προελληνικό θρησκευτικό σύστημα, σε μύθους με χεττιτικές επιρροές και αντιλήψεις, της λατρείας της Μεγάλης θεάς που ταυτιζόταν με τη Σελήνη σε συνδυασμό με την ενιαύσια (ετήσια) διαδρομή και θυσία στη συνέχεια του Ήλιου, κατά τη διάρκεια της μητριαρχικής φάσης και πριν το πέρασμα στην πατριαρχία και την τελική επικράτηση του Ήλιου -άντρα- βασιλιά.

Ο Ήλιος για τη Ρόδο ως ιδιοκτήτης και προστάτης του νησιού, είχε εξέχουσα θέση στη θρησκεία. Οι μύθοι που τον αφορούν ως τελικό επικρατήσαντα στη μάχη με τη Σελήνη-γυναίκα κι εκείνοι που αφορούν το Δία ως νικητή στην μάχη με τον Ουρανό και τον Κρόνο παρουσιάζουν μια ενδιαφέρουσα ομοιότητα και επεξηγούν ίσως όχι το πώς ήρθε η λατρεία του Δία στο νησί, αλλά το πώς ρίζωσε εδώ κι εξελίχτηκε παράλληλα με τη λατρεία του Ήλιου, κορυφαίου θεού του νησιού, και κατά το Διόδωρο τιμημένο περισσότερο απ’ όλους.

Οι προελληνικοί όμως αυτοί μύθοι περιελάμβαναν ανθρωποθυσίες και ταύρους που φαίνεται όμως πως  η νίκη των Αχαιών τερμάτισε και αντικατέστησε με σφάγια την παράδοση των βασιλικών θυσιών, ενώ ανάγκασε σε υποχώρηση και τη λατρεία του Ήλιου που ίσχυε πριν, στον αντίποδα της Σελήνης.

Έτσι οδηγούμαστε στην υπόθεση ότι το θέμα της ανθρωποθυσίας μοιάζει να είναι ζήτημα σύγκρουσης πολιτισμών.

Από τη μια η νέα θρησκεία που ευαγγελίζεται το καινούργιο και την πρόοδο, παριστάνεται από το Δία που ως πατέρας των θεών και των ανθρώπων θέλει το καλό του γένους και αρνείται τη φρικαλεότητα των ανθρώπινων σφαγίων και από την άλλη, η εμμονή στα προηγούμενα σχήματα, στην προηγούμενη λατρεία και τις κανιβαλικές της συνήθειες, αρκεί να θυμηθούμε τους Κίκονες, τους Λαιστρυγόνες και τους Κύκλωπες, που εντοπίζεται κυρίως σε κορυφές βουνών ή σε λατρευτικούς χώρους με μεγάλη παράδοση και ιστορία.

 

ΠΗΓΗ
ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ