Ο ΟΜΗΡΟΣ και η ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ του

Σ’ αυτό το ταραχώδες ομηρικό ταξίδι, στο τέλος του πολέμου, το ενδιαφέρον πάντα τραβούν οι πλάνες του Οδυσσέα, που δέκα χρόνια βάσταξαν και είδε τον κόσμο όλον:
«Τον άντρα τον πολύτροπο πες μου, θεά, που χρόνια
παράδερνε, σαν πάτησε της Τρίας τ’ άγιο κάστρο,
κι ανθρώπων γνώρισε πολλών τους τόπους και τη γνώμη..»
(Από το προοίμιο της Οδύσσειας)

Τους τόπους που γνώρισε ο Οδυσσέας πολλοί επιχείρησαν στο χάρτη να τους βάλουν.
Αυτό το ταξίδι εμείς θα κάνουμε, με πρώτο σταθμό τη ζωή του ποιητή, που μας το πρωτοαφηγήθηκε .
Πλοηγοί μας, φίλοι Μυθολόγοι, θα είναι δύο σπουδαίοι πανεπιστημιακοί δάσκαλοι : ο Ι. Θ. Κακριδής και ο Α. Γ. Τσοπανάκης, που έχουν “πολυταξιδέψει” με το μεγάλο επικό ποιητή και έχουν πολλά να μας διηγηθούν απ' αυτή την ενδιαφέρουσα συμπόρευση.
Πώς είναι άραγε να περιφέρεσαι σε τόπους μακρινούς, στους οποίους πεθύμησε ο ποιητής ο Όμηρος να στείλει τους ήρωές του;

Η ΙΛΙΑΔΑ και η ΟΔΥΣΣΕΙΑ ταξιδεύει

Η αλησμόνητη ταξιδιωτική μας εμπειρία πηγάζει από ένα δημιουργό με περιλάλητο όνομα, συνδεδεμένο με δυο μεγάλες συνθέσεις, αριστοτεχνικής αισθητικής και πλοκής, χρονολογημένες στο αποκορύφωμα μια πλούσιας λογοτεχνικής παραγωγής, που χάθηκε, αφήνοντας πίσω της, ευτυχώς, δυο διαμάντια της, την Ιλιάδα και την Οδύσσεια.
Μ' αυτά, τα ανεκτίμητης αξίας πετράδια, περιοδεύει o Όμηρος σ' όλες τις αποικίες της Μ. Ασίας, ίσως και μερικώς στην ηπειρωτική Ελλάδα, τον 8ο αιώνα π.Χ., στα χρόνια του.
Η φήμη του συνεχίζει το ταξίδι του και στον 7οαι. π.Χ, με τους ραψωδούς, ν' απαγγέλλουν τα έργα του μεγάλου δημιουργού σ' όποια περιοχή συναντούν Έλληνα ακροατή.
Η εξάπλωση συνεχίζεται τον 6 αι. π.Χ., τότε που καταγράφονται, επί Πεισίστρατου, και καθιερώνεται να ραψωδούνται στα Παναθήναια.
Η Ιλιάδα και η Οδύσσεια, πράγματι, κατά την τέλεση της γιορτής, απαγγέλλονται από την αρχή ως το τέλος.
Τον 5ο αιώνα ο ποιητής φθάνει και στα μαθητικά έδρανα.Τα παιδιά στο σχολείο πρωτομαθαίνουν γράμματα, συλλαβίζοντας τα ονόματα των ομηρικών ηρώων και τιμούν έξοχα τον ποιητή, όταν, έχοντας μάθει να γράφουν, χαράζουν αδέξια στην πλάκα τους:
Θεός, ουδ' άνθρωπος Όμηρος’, δηλαδή ο Όμηρος δεν ήταν άνθρωπος' ήταν θεός.

Το ταξίδι του έργου του, από τότε, δεν έχει τέλος, μοιάζει με μια πλάνη, χωρίς Ιθάκη, μια περιδιάβαση μέσα στο χρόνο, εις το διηνεκές, όσο υπάρχουν άνθρωποι!

ΒΙΟΣ του ΟΜΗΡΟΥ

Ένας σπουδαίος ποιητής ήταν ο Όμηρος και η γραφή του θεωρήθηκε θεϊκή.
Η περίοπτη θέση, που του παρέχεται από την αρχή στον κύκλο των ποιητών, φαίνεται και από το ό,τι πολλές πόλεις “μάρνανται”, διεκδικούν την καταγωγή του.
Είναι γνωστή η φράση:
“ επτά πόλεις μάρνανται σοφήν διά ρίζαν Ομήρου”.

Ανάμεσά τους η Κύμη, η Σμύρνη, η Μίλητος, η Χίος,η Ίος, η Κολοφώνα, η Σαλαμίνα της Κύπρου, το Άργος, η Αθήνα κ.ά.
Και ποιος δεν θα' θελε άλλωστε να έχει την τιμή να είναι συντοπίτης αυτού του μεγάλου ραψωδού!
Διάφορες απόψεις διατυπώνονται για τη χρονολόγηση του ποιητή. Άλλες τον θέλουν σύγχρονο του Τρωικού πολέμου(12αι.), άλλες νεότερο κατά δυο γενιές(60-80 χρόνια) από τα Τρωικά.
Κατά την επικρατέστερη άποψη έζησε 400 χρόνια πριν τον Ηρόδοτο(μαρτυρία του ίδιου του Ηρόδοτου) και είναι σύγχρονος του Ησίοδου, με τον οποίον και διαγωνίζεται σε επιτάφιους αγώνες για το βασιλιά της Χαλκίδας, Αμφιδάμαντα, και χάνει, γιατί ο Ησίοδος υμνεί την ειρήνη, ενώ ο δικός του ύμνος αφορά τον πόλεμο.
Αβεβαιότητα υπάρχει ακόμα και για τους γονείς του, με σύγκλιση στον Μαίονα και στην Κρηθηίδα. Πολλά θρυλούνται και για την όρασή του, ότι ήταν τυφλός, αφού στα αιολικά-κυμαϊκά όμηρος σημαίνει τυφλός, και το όνομά του ενισχύει αυτή την άποψη (Όμηρος=ο μη ορών).
Ο Θουκυδίδης αποδίδει στον Όμηρο τον “Ύμνο στον Απόλλωνα”. Εκεί ο ποιητής, μιλώντας για τον εαυτό του, λέει πως είναι “τυφλός ανήρ, ναίει δε Χίω ενί παιπαλοέσση”.

Ο δημιουργός μας μπαίνει, όπως φαίνεται, και αυτός στην περιοχή του θρύλου, όπως όλοι όσοι παραξένεψαν τον κόσμο με την υπερβολική και αξιοθαύμαστη σωματική ή πνευματική δράση τους.

Αυτός ο ποιητής λοιπόν, όπου κι αν γεννήθηκε, όποιοι κι αν ήταν οι γεννήτορές του, εγείρει μεγάλο θαυμασμό με τα δυο του έργα που πλάθουν πρότυπα παλικαριάς, φιλοτιμίας, φιλοπατρίας φιλαλληλίας, μα και εξυπνάδας και καρτερίας.
Το έργο του μπορεί να θεωρηθεί πηγή κάθε γνώσης και ο ίδιος ιδρυτής της ποίησης, της θεολογίας (από τις απόψεις του για θεούς),της φιλοσοφίας(από τις αντιλήψεις για τη μοίρα, την ύβρη, τη ζωή), της ρητορικής(από τους λόγους των ηρώων του), της στρατιωτικής τεχνικής(σχέδια μαχών-κατασκοπείες)) και, γιατί όχι, και της γεωγραφίας.
Και, όπως λέγει και ο Ι.Θ . Κακριδής :
“είναι ο Στράβωνας, ο μεγάλος γεωγράφος, που χαρακτηρίζει τον Όμηρο αρχηγέτη της γεωγραφικής εμπειρίας”.

Η ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ και ο ΟΜΗΡΟΣ

Μ' αυτή τη φήμη, που ακολουθεί τον ποιητή, είναι φυσικό οι Έλληνες από νωρίς ν' αρχίζουν να ψάχνουν στο γεωγραφικό χάρτη τόπους, να τους ταυτίσουν με τα μέρη που πλανιέται ο Οδυσσέας.
Επιθυμούν να βρουν πού ζούσαν οι Λαιστρυγόνες, οι Κύκλωπες, ο Αίολος, για να καταλάβουν τη διαδρομή του περιπλανώμενου ήρωα.
Πρώτος ο Ησίοδος τοποθετεί τις πλάνες του στο Τυρρηνικό Πέλαγος, στα βορινά της Σικελίας.
Σ' ένα από τα νησιά του Αιόλου, στις Λιπάρες, έγραφε πως είναι το παλάτι της Κίρκης.
Ο Ησίοδος κάνει την αρχή και ανάλογες τοποθετήσεις έχουμε και στην αρχαία εποχή, από τον Ηρόδοτο, τον Θουκυδίδη, τον Πλάτωνα, Στράβωνα, Κικέρωνα, Βιργίλιο κ.ά.
Για ορισμένους από τους σταθμούς του Οδυσσέα οι μελετητές του ομηρικού χάρτη συμφωνούν.
Έτσι τους Λωτοφάγους τους θέλουν να είναι στη Μικρή Σύρτη της σημερινής Τυνησίας, τους Κύκλωπες στη βορειοανατολική Σικελία, γύρω από το ηφαίστειο της Αίτνας.
Το νησί του Αιόλου το σημειώνουν στις Λιπάρες, της Κίρκης στο Τυρρηνικό πέλαγος, τις Σειρήνες, τη Σκύλλα και τη Χάρυβδη στη Μεσσήνη, στο στενό ανάμεσα στην Ιταλία και Σικελία.
Οι Κύκλωπες μάλλον βόσκουν τα κοπάδια του Ήλιου στη Θρινακία, δηλαδή και αυτοί στη Σικελία.
Η δε Σχερία, η χώρα των Φαιάκων, τοποθετείται στη σημερινή Κέρκυρα.

Ασυμφωνία όμως έχουμε για τους Λαιστρυγόνες, που άλλοι τους θέλουν στη Σικελία, άλλοι στον κόλπο της Γαέτας, στην Καμπανία, άλλοι ψηλά στις Βόρειες θάλασσες. Τους Κιμμέριους άλλοι τους τοποθετούν στην Ιταλία, γύρω από τη λίμνη Αόρνο, στα δυτικά της Νεάπολης, άλλοι στη Μαύρη θάλασσα και άλλοι στο Βόρειο Πόλο.

Όλες αυτές τις πληροφορίες εμείς μπορούμε να τις ταξινομήσουμε και να τις κατατάξουμε χονδρικά σε δυο κατηγορίες:

1. Ο Οδυσσέας περιπλανάται στη δυτική Μεσόγειο Θάλασσα
2. Ο Οδυσσέας βγαίνει έξω από το Γιβραλτάρ, παραδέρνει στον Ατλαντικό και φθάνει στο Βόρειο Πόλο.
Εδώ γεννιέται και η θεωρία του εξωκεανισμού του πολυπλάνητα ήρωά μας, μια θεωρία που διατυπώνει πρώτος ο Κράτης από το Μαλλό της Κιλικίας τον 2ο π.Χ,αιώνα.
Αυτή είναι η σημειωμένη προσπάθεια του γεωγραφικού προσδιορισμού των περιπλανήσεων του Οδυσσέα στην Οδύσσεια, χωρίς ν’ αναφερθούμε και σε άλλες που θέλουν τον Οδυσσέα να έχει ανακαλύψει πρώτος ακόμα και την Αμερική!
Την επόμενη Παρασκευή, φίλοι μου, θα δούμε τον αντίλογο σ’ αυτή την εργώδη προσπάθεια να σχηματοποιηθεί γεωγραφικός χάρτης πάνω στα 10 χρόνια περιπλάνησης του Οδυσσέα.

ΈΡΡΩΣΘΕ και ΧΑΙΡΕΣΘΕ, φίλοι Μυθολόγοι!
Πηγή: Ι.Θ. Κακριδής «Προομηρικα, Ομηρικά, Ησιόδεια», Α. Γ. Τσοπανάκης «Εισαγωγή στον Όμηρο»

The Mythologists

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ