Ένα παράξενο μαγικό φυλαχτό από την Πάφο

Από τον Αντώνη Κυριαζή

Ένα μαγικό φυλαχτό με μια αινιγματική επιγραφή ήρθε πρόσφατα στην επιφάνεια και οι ειδικοί προσπαθούν να την εξηγήσουν.

Οι δύο όψεις του μαγικού φυλαχτού. Photo: W. Machowski/Joachim Sliwa. Πηγή: Supplied

ΤΑ ΜΑΓΙΚΑ φυλαχτά, όπως και οι μαγικές επωδοί, ήταν πολύ διαδεδομένα στο παρελθόν, ιδιαίτερα κατά τα ελληνιστικά χρόνια, καθώς προστάτευαν από το “κακό μάτι” και την “κακογλωσσιά”, δηλαδή από τα δηλητηριώδη λόγια και τις αρνητικές σκέψεις των άλλων ανθρώπων.

Ένα τέτοιο μαγικό φυλαχτό, που έχει πάνω του ένα ξόρκι, ανακαλύφθηκε στη Νέα Πάφο, την πρωτεύουσα και έδρα των κυβερνητών της Κύπρου, η οποία από τα τέλη του 4ου π.Χ. αιώνα είχε ενταχθεί στο βασίλειο των Πτολεμαίων, των Ελλήνων βασιλέων της Αιγύπτου.

Το παράδοξο με αυτό το φυλαχτό, που φτιάχτηκε πριν από 1.500 χρόνια, είναι ότι έχει χαραγμένη στη μια πλευρά του μια καρκινική επιγραφή με 59 γράμματα, η οποία είναι ανεξήγητη. Καρκινικές ονομάζονται οι συμμετρικές φράσεις οι οποίες μπορούν να διαβαστούν είτε από την αρχή είτε από το τέλος. Τα καρκινικά επιγράμματα ήταν εξαιρετικά δημοφιλή κατά τον 5ο αιώνα. Η πιο διάσημη καρκινική επιγραφή είναι η «Νίψον ανομήματα μη μόναν όψιν» που σημαίνει «Μην πλένεις μόνο το πρόσωπό σου, αλλά ξέπλυνε και τις αμαρτίες σου».

Η επιγραφή του φυλαχτού έχει ως εξής:

ιαεωβαφρενεμουνοθιλαρικριφιαευεαιφιρκιραλιθονυομενερφαβωεαι

(ιαεω-βαφρενεμ-ουνοθιλαρι-κριφια-ευε-αιφιρκ-ιραλιθονυο-μενερφαβ-ωεαι)

ή όπως είναι χαραγμένες οι σειρές:

ΙΑΕΩ ΒΑΦΡΕΝΕΜ ΟΥΝΟΘΙΛΑΡΙ ΚΡΙΦΙΑ ΕΥΕ ΑΙΦΙΡΚΙΡΑ ΛΙΘΟΝ ΥΟΜΕ ΝΕΡΦΑΒΩ ΕΑΙ

Το φυλαχτό ανακαλύφθηκε το 2011, όμως μόλις τώρα οι αρχαιολόγοι κατάφεραν να ερμηνεύσουν την παλίνδρομη επιγραφή που έχει πάνω του: «Ο Κύριος είναι ο κομιστής του μυστικού (κρίφια) ονόματος, το λιοντάρι του Ρα βρίσκεται ασφαλές στο ιερό του».

Η Πολωνή αρχαιολόγος Ευδοξία Παπουτσή-Wladyka (Ewdoksia Papuci-Wladyka), καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Jagiellonian της Κρακοβίας, η οποία έκανε την ανακάλυψη, λέει ότι «οι χριστιανικές και οι ειδωλολατρικές θρησκείες συνυπήρχαν στην Πάφο κατά την ύστερη ελληνιστική περίοδο, εποχή που τέτοια φυλαχτά ήταν σε χρήση. Για το λόγο αυτό, ερμηνεύει την πρώτη λέξη της επιγραφής “ΙΑΕΩ” ως “Κύριος” επειδή θεωρεί ότι αναφέρεται στον Γιαχβέ.

Μια διόρθωση

Στην πραγματικότητα, η λέξη “ΙΑΕΩ” δεν προέρχεται από το όνομα του θεού των εβραίων YHWH, αλλά από την ελληνική Ιαώ, που είναι μια άλλη απόδοση του ονόματος Ίακχος-Βάκχος. Όπως εξηγεί ο νεοπλατωνικός Ιάμβλιχος, η λέξη σημαίνει «το φως που γίνεται αντιληπτό μόνο από τη διάνοια», εννοώντας με τούτο τη φυσική και πνευματική αρχή όλων των πραγμάτων, την ουσία της σοφίας που δεν είναι άλλη από το ιδεατό ηλιακό φως.

Η ερμηνεία αυτή ενισχύεται από την ύπαρξη, στο δεύτερο σκέλος της επιγραφής, της λέξης “Ρα” που είναι ο ηλιακός θεός της Αιγύπτου.

Το όνομα επομένως “ΙΑΕΩ” (ρωμαϊκά Ιαώ) υποδηλώνει έναν μυστηριακό θεό και δεν μπορεί να μπερδευτεί με το YHWH (Γιαχώ ή Γιεχοβά). Το “Γιεχοβά” είναι μεταγενέστερη επινόηση και επονομασία, γιατί αρχικά το όνομα ήταν Ιαώ ή Ίακχος. Ο Αριστοτέλης μας πληροφορεί ότι οι αρχαίοι Άραβες παρίσταναν τον Ίακχο με ένα άλογο, δηλαδή το άλογο που έσερνε το άρμα του Ήλιου (Διόνυσου), πάνω στο οποίο επέβαινε καθημερινά ο θεός του ουρανού.

Η Μυστηριακή Γλώσσα

Στην άλλη πλευρά του φυλαχτού υπάρχουν χαραγμένα διάφορα αστρικά και ζωικά σύμβολα, όπως ο Ήλιος και η Σελήνη, ένα παγώνι, ένα φίδι και ένας κροκόδειλος. Στο κάτω μέρος υπάρχει η ηλιακή βάρκα των φαραώ με το μουμιοποιημένο σώμα του θεού Όσιρη, ενώ στο πάνω μέρος κάθεται ο Αρποκράτης, ο ελληνικός θεός της σιωπής.

Η λέξη Αρποκράτης προέρχεται από την αιγυπτιακή φράση Har–pa-khered που σημαίνει «Ο Ώρος παιδί». Ο Ώρος ήταν γιος του Όσιρη και της Ίσιδας και μαζί αποτελούσαν την Αγία Τριάδα της αιγυπτιακής θρησκείας. Η λέξη Ώρος είναι ταυτόσημη με την ελληνική Ιέραξ που σημαίνει γεράκι. Η αρχαιότερη αναφορά στον Ώρο υπάρχει στα Πυραμιδικά Κείμενα που χρονολογούνται από το 2400 π.Χ.

Στην Αίγυπτο έχουν σωθεί πολλά αγάλματα με την Ίσιδα να κρατά στην αγκαλιά της το βρέφος Ώρο. Αντίστοιχα στην Ελλάδα πολλά μνημεία παρουσιάζουν τη Δήμητρα με τον Βάκχο παιδί στην αγκαλιά της. Άλλωστε η λέξη Ίακχος σημαίνει «ένα παιδί στο στήθος».

Χάλκινο αγαλματίδιο του Αρποκράτη, θεού της σιωπής, με τη μορφή του παιδιού Ώρου.
Δυναστεία των Πτολεμαίων, 350 π.Χ. έως 30 π.Χ. Πηγή: Wikimedia Commons

Είναι γνωστό ότι στα Μυστήρια της Ελλάδας (Ελευσίνια, Καβείρια, Δελφικά, Διονυσιακά) και της Αιγύπτου (Μυστήρια της Ίσιδας), όσοι επρόκειτο να μυηθούν έπαιρναν «όρκο σιωπής». Άλλωστε η λέξη «μυστήρια» προέρχεται από το ρήμα μυώ που σημαίνει «κλείνω το στόμα». Γι’ αυτό το λόγο και ο Αρποκράτης στο φυλαχτό κάνει την χαρακτηριστική κίνηση φέρνοντας το χέρι του στο στόμα.

Οι μυητικές σχολές θα μπορούσαμε να πούμε ότι ήταν ανώτερες σχολές ηθικής. Στις σχολές αυτές οι μαθητές διδάσκονταν τα μυστήρια της κοσμογονίας και της φύσης. Όσο δε για τις μυητικές τελετές (μακρινός απόγονος των οποίων είναι το θέατρο), οι ιεροφάντες και οι νεόφυτοι έπαιζαν σε αυτές το ρόλο των διαφόρων θεών και θεαινών, επαναλαμβάνοντας ορισμένες σκηνές (αλληγορίες) από την αντίστοιχη ζωή τους. Οι ιεροφάντες εξηγούσαν κατόπιν το κρυμμένο νόημα στους υποψήφιους για μύηση, το οποίο στη συνέχεια αυτοί το ενσωμάτωναν στις φιλοσοφικές δοξασίες τους.

Κλείνοντας αυτό το σημείωμα για τις μαγικές επωδούς και τα φυλαχτά που πάνω τους ήταν σημειωμένες, είναι καλό να αναφέρουμε τις μυστηριακές λέξεις που ήταν, όπως μας πληροφορεί ο Ησύχιος, χαραγμένες στη ζώνη της Άρτεμης της Εφέσου:

Άσκιε-κατάσκιε-λιξ-τετράξ-δαμναμενεύς-αίσιον

Ο Πλούταρχος λέει ότι τις μυστηριακές αυτές λέξεις, που σημαίνουν «Σκοτάδια, Φως, Γη, Ήλιος και Αλήθεια», συνήθιζαν οι ιερείς να τις επαναλαμβάνουν πάνω σε άτομα που ήταν κατειλημμένα από το δαίμονα.

Πέρα από τον προστατευτικό της χαρακτήρα, η φράση αυτή είναι και σήμερα χρήσιμη, καθώς όλοι μας έχουμε μια κάποια φρενοβλάβεια μέσα μας.

youmagazine

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ