Ο κακός χαρακτήρας ή το κακό στον χαρακτήρα;
Μια κυρίαρχη διάσταση των κωδίκων παραγωγής, και συνακόλουθα πρόσληψης, των σύγχρονων αφηγήσεων, είναι η μανιχαϊστική διάκριση των χαρακτήρων σε καλούς και κακούς: ο καλός ντετέκτιβ, ο κακός δολοφόνος, ο τίμιος αστυνομικός, ο διεφθαρμένος πολιτικός, η αθώα κοπέλα, ο ακόλαστος διαφθορέας της, κ.λπ.
Η διάκριση αυτή καλύπτει μια ψυχολογική ανάγκη του αναγνώστη/δέκτη, δημιουργώντας του την ψευδαίσθηση ότι ο κακός τιμωρείται τελικά και η δικαιοσύνη θριαμβεύει. Μπορεί οι κακοί να επικρατούν προσωρινά, όμως η τελική τους συντριβή είναι βέβαιη. Ένα ολόκληρο λογοτεχνικό είδος, το αστυνομικό μυθιστόρημα, στηρίζεται πάνω σ’ αυτή τη διάκριση καλών και κακών ηρώων.
Η ταύτιση με τους καλούς ήρωες είναι ένας αυτόματος ψυχολογικός μηχανισμός
Συμπάσχουμε με τις δυστυχίες τους, χαιρόμαστε με τις χαρές τους. Επίσης, μέσω της ταύτισης, οι άνθρωποι καλύπτουν μια ακόμη ψυχολογική τους ανάγκη: τη βίωση καταστάσεων που δεν μπορούν να βιώσουν στην πραγματική τους ζωή, όπως η περιπέτεια, το ρομάντζο, κ.λπ.
Πάνω στο μηχανισμό της ταύτισης στηρίχτηκε και η θεωρία του σοσιαλιστικού ρεαλισμού, με τον θετικό ήρωα να αποτελεί πρότυπο προς μίμηση για τον αναγνώστη και τον «κακό» ήρωα παράδειγμα προς αποφυγή.
Ο Μπρεχτ προσπάθησε μέσω μηχανισμών αποστασιοποίησης να αποτρέψει αυτή την ταύτιση. Δεν τα κατάφερε. Ο θεατής συμπάσχει με το δράμα της «Μάνας Κουράγιο», θεωρώντας την ως τραγικό πρόσωπο. Ο δραματουργός Μπρεχτ θριάμβευσε πάνω στον θεωρητικό Μπρεχτ. Οι ρίζες της ταύτισης είναι πάρα πολύ βαθιές για να μπορέσει να την ξεριζώσει κανείς.