ΗΛΙΑ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
ΦΙΛΟΛΟΓΟΥ
«ΛΑΟΣ ΚΑΙ ΛΑΪΚΙΣΜΟΣ»
«Η πολιτική είναι η τέχνη να σε υπηρετούν οι άνθρωποι ενώ τους κάνεις να πιστεύουν ότι τους υπηρετείς εσύ» (Louis Dumur, Γάλλος συγγραφέας).
Στην καθημερινή μας επικοινωνία συχνή είναι η χρήση του επιθέτου «λαϊκός» ως συνοδευτικό ουσιαστικών, όπως: Λαϊκός ηγέτης, άνθρωπος, Λαϊκή τέχνη, παράδοση, εξέγερση, δημοκρατία, έκφραση, αγορά, παράδοση, γειτονιά ή Λαϊκό κόμμα. Σε όλα αυτά τα ονοματικά σύνολα το περιεχόμενο του «λαϊκός» είναι εννοιολογικά και σημασιολογικά φορτισμένο κατά θετικό τρόπο. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η ρίζα είναι μια έννοια με απόλυτο θετικό φορτίο, ο ΛΑΟΣ.
Η νεοελληνική πολιτική ιστορία θεμελιώθηκε πάνω στο «αλάνθαστο αισθητήριο» του λαού και όλοι διδαχτήκαμε να υποκλινόμαστε στη θέση αυτή. Όποιος προσπάθησε να διαφωνήσει με την απολυτότητα της άποψης αυτής θεωρήθηκε ύποπτος, εχθρός της δημοκρατίας και του λαού. Κύριος εκφραστής της παραπάνω θέσης ο ηγέτης της Βενεζουέλας Τσάβες που διακήρυττε: «Όλα τα άτομα υπόκεινται στο λάθος και τον πειρασμό, αλλά όχι ο λαός, ο οποίος διαθέτει έναν υψηλό βαθμό συνείδησης σχετικά με το τι είναι για το καλό του, και του μέτρου της ανεξαρτησίας του. Γι’ αυτό η κρίση του είναι αγνή, η βούλησή του ισχυρή και κανένας δεν μπορεί να τη διαφθείρει ή να την απειλήσει».
Ωστόσο, δεν έπαψαν να ακούγονται και αντίθετες θέσεις που εναντιώνονται στο μύθο του «αλάνθαστου κριτηρίου» του λαού. Χαρακτηριστική είναι η αποστροφή του Ντανιέλ Μπεντίτ «Πρέπει να σταματήσουμε να λέμε ότι ο λαός έχει πάντα δίκιο» (Λιμπερασιόν, 5/7/2016). Πολλές φορές το τίμημα μιας τέτοιας άποψης ήταν ο εξοστρακισμός από την πολιτική ζωή και η κατασυκοφάντηση του υποκειμένου ως υπέρμαχου μιας αριστοκρατικής – ελιτίστικης μορφής δημοκρατίας.
Πολύ πιο ριζοσπαστική είναι η θέση του Umberto Eco σχετικά με το λαό και τον τρόπο – σκοπό με τον οποίο τον χρησιμοποιούν, αποκρύπτοντας τις μύχιες προθέσεις τους. «Πολύ απλά ο περίφημος λαός δεν υπάρχει! Ή μάλλον πρόκειται για μια γλωσσική κατάχρηση… Ο περίφημος λαός δεν είναι παρά το εκλογικό σώμα, μια απλή στατιστική οντότητα. Ο λαϊκιστής δεν στηρίζεται στο λαό, αλλά σε μια ιδεώδη και φανταστική προβολή μιας συνέλευσης που είναι στρατευμένη στην υπόθεσή του, η κυριότερη λειτουργία της οποίας είναι να επιδοκιμάζει τις πράξεις του. Παράλληλα, ο λαϊκιστής αποφεύγει συστηματικά κάθε πραγματική αναμέτρηση με το λαό» (25-9-2006).