φίλες και φίλοι
ΕΠΙΣΚΕΦΘΗΚΑ κάποτε μια φίλη που εργαζόταν σε παιδικό σταθμό και εκεί μέσα είδα ένα παιδί που δεν μιλούσε, θα ήταν πέντε χρονών. Η φίλη μου μού είπε ότι τον φώναζαν Μπούλη, δεν είχε όνομα. Οι γονείς του τσακώθηκαν την ώρα της βάφτισης και το παιδί έμεινε χωρίς όνομα. Κάτι τέτοιο δεν θα μπορούσε να γίνει στην Αρχαία Ελλάδα: το όνομα του παιδιού, αγοριού ή κοριτσιού το έδινε ο πατέρας. Ο οποίος βέβαια αποφάσιζε και ποιον θα παντρευτεί η κόρη του, όπως γινόταν πριν μερικές δεκαετίες και στα μέρη μας. Οι αρχαίοι ‘Ελληνες είχαν παύσει προ πολλού χρόνου να είναι τόσο τσομπαναραίοι, ποτέ δεν έπαυσαν να είναι, ώστε να έχουν δικαίωμα ζωής και θανάτου πάνω στα παιδιά, όπως οι Ρωμαίοι πατέρες.
ΜΕΧΡΙ το 1926 οι φιλόλογοι και οι ιστορικοί γνώριζαν μόνο ένα τρόπο ονοματοθεσίας, ο οποίος εμφανίστηκε περί τα μέσα του 6ου αιώνα π. Χ. (μετά το 550 π. Χ.). Το όνομα του παιδιού επαναλάμβανε το όνομα του παππού – είτε από την πλευρά του πατέρα είτε από τη πλευρά της μητέρας. Θα παραθέσω ένα πολύ γνωστό παράδειγμα. Ο Κλεισθένης, ο ιδρυτής της αθηναϊκής (δουλοκτητικής ) δημοκρατίας, πήρε το όνομά του από τον παππού του Κλεισθένη – ο πατέρας του, ο Μεγακλής, είχε παντρευτεί την κόρη του τυράννου της Κορίνθου Κλεισθένη, την Αγαρίστη.
ΤΟ 1926, ο ελληνιστής Μ. Sulzberger δημοσίευσε ένα εκτενές άρθρο (‘ Όνομα επώνυμον.Les noms propres chez Homere et dans la mythologie grecque), στο Revue des etudes grecques, τ. 39. , όπου εντόπισε και έφερε στην επιφάνεια έναν προηγούμενο τρόπο ονοματοθεσίας που είχε περάσει απαρατήρητος. Θα τον παρουσιάσω μέσα από κάνα δυο, από τα πάμπολλα, παραδείγματα που παραθέτει ο Sulzberger.
ΤΟΝ Τηλέμαχο τον γνωρίζουμε, ήταν ο γιος του Οδυσσέα και της Πηνελόπης. Τηλέ-μαχος είναι αυτός που πολεμάει μακριά (τήλε). (Με πρότυπο αυτό το όνομα πλάστηκαν οι λέξεις telegraph, telephon και άλλες πολλές). Ο Τηλέμαχος πολεμούσε μακριά; Και πώς ήξεραν ότι το παιδί που του δίνουν το όνομα Τηλέμαχος θα πολεμούσε μακριά; Ο Τηλέμαχος δεν πολεμούσε μακριά – ο πατέρας του πολεμούσε!
Ο Οδυσσέας όμως και η Πηνελόπη έκαναν κι άλλο παιδί, όταν επέστρεψε στην Ιθάκη. Πώς το ονόμασε ο Οδυσσέας; Πτολιπόρθης – είναι αυτός που κατακτά, κυριεύει (πέρθω, έπερσα) πόλεις, φρούρια δηλαδή. Ήταν βέβαιοι ότι όταν θα μεγάλωνε θα κατακτούσε πόλεις; Όχι. Ποιος κατακτούσε πόλεις; Ο Οδυσσεύς! Αυτός επινόησε τον Δούρειο Ίππο και κυρίευσαν την Τροία.