Ελένη της Σπάρτης: Μια άλλη εκδοχή, που αποκαθιστά το όνομά της... Δ΄ μέρος

Οι πρόγονοί μας έδιναν μεγάλη σημασία στη φήμη τους. Δεν ήθελαν να τους θυμούνται, σαν πέθαιναν, οι άλλοι με θλίψη και μίσος. Επιζητούσαν μα μένει το όνομά τους σαν παράδειγμα μίμησης και τα κατορθώματά τους να οδηγούν τα βήματα των νέων. Να είναι η ζωή τους δίδαγμα για την ηθική διάπλαση του χαρακτήρα των νεότερων και των απλών ανθρώπων.

Μετά η Ελένη τα βάζει με την αιτία του κακού, τα βάζει με την ομορφιά της:

« Καλές μου, με ποια δέθηκα εγώ μοίρα;
Με γέννησε η μητέρα μου σαν κάτι
παράξενο; Καμία Ελληνίδα ή ξένη
ποτές αυγό πουλιού δεν έκανε όπως
εμένα η Λήδα από το Δία, ως λένε.
Αλλόκοτη κι ολάκερη η ζωή μου•
δυο οι φταίχτες, η Ήρα κι η ομορφιά μου.
Αχ! να σβηνόμουν πάλι σαν εικόνα
κι αντί για την ωραία θωριά μου ετούτη
μεγάλη ασκήμια να ‘χα, να ξεχνούσαν
την τωρινή μου οι Έλληνες τη φήμη
κι ό,τι καλό δικό μου να κρατούσαν,
όπως θυμούνται τώρα το κακό. Όποιος
έχει μια συμφορά θεοσταλμένη,
το χτύπημα βαρύ, μα το υποφέρει•
όμως πολλά δεινά με ζώνουν. Δίχως
να φταίω με κακολογούν• ετούτο
χειρότερο είναι απ’ την αλήθεια, πράξεις
να σου φορτώνουν που δεν έχεις κάνει.
……………………………………………
Γιατί λοιπόν να ζω; Τι με προσμένει;
Για να γλυτώσω από τα βάσανά μου,
να παντευτώ ένα βάρβαρο και πλούσια
ζωή μαζί του να περνώ; Η γυναίκα
σα θα δεχτεί έναν άντρα που δε στέργει,
δεν έχει σέβας διόλου στον εαυτό της.
Πιο καλά ο θάνατος, μα να ‘ναι ωραίος. » ( Ευριπίδης, “Ελένη” 254-272 και 293-
298 )
Για να καταλήξει: « αι μεν γαρ άλλαι δια το κάλλος ευτυχείς γυναίκες, ημάς δ’ αυτό τούτ’ απώλεσεν.»
[ « σ’ άλλες γυναίκες η ομορφιά χαρίζει
χαρά, το χαλασμό σε μένα μόνο. » ]


Η Ελένη δεν είχε έπαρση για την ομορφιά της. Κανείς συγγραφέας ή ποιητής δεν την παρουσιάζει να κομπάζει για τα κάλλη της. Έχει δεχτεί την ομορφιά σαν ένα θείο δώρο. Δεν προκαλεί με την ομορφιά της, αλλά γίνεται θύμα της. Αφήνεται στο θείο δώρο, σαν να γνωρίζει ότι αυτό της δόθηκε όχι για να παίζει με τις καρδιές των ανδρών, αλλά σαν κάτι που θα καθορίσει το πεπρωμένο ενός μέρους της ανθρωπότητας. Τιμάει και σέβεται την ομορφιά, όπως εξάλλου όλοι οι σώφρονες και καλλιεργημένοι άνθρωποι. 

Πολύ ωραία διαπραγματεύεται αυτό το θέμα ο Ισοκράτης:

« Τοσαύτη δ’ ευσεβεία και προνοία χρώμεθα περί την ιδέαν την τοιαύτην ώστε και των εχόντων το κάλλος τους μεν μισθαρνήσαντας και κακώς βουλευσαμένους περί της αυτών ηλικίας μάλλον ατιμάζομεν ή τους εις τα των άλλων σώματ’ εξαμαρτόντας• όσοι δ’ αν την αυτών ώραν διαφυλέξωσιν άβατον τοις πονηροίς ώσπερ ιερόν ποιήσαντες, τούτους εις τον επόλοιπον χρόνον ομοίως τιμώμεν ώσπερ τους όλην την πόλιν αγαθόν τι ποιήσαντας.» 

[ Μετάφρ.: Για το χάρισμα της ομορφιάς αισθανόμαστε τέτοια ευλάβεια και καταβάλλουμε τόσες φροντίδες, ώστε όσους διαθέτουν ομορφιά και την εμπορεύονται και σκέφτονται κακόβουλα σχετικά με τη νεότητά τους, τους κακολογούμε περισσότερο απ’ ό,τι εκείνους που κακοποιούν τα σώματα των άλλων. Εκείνους που φροντίζουν να διατηρούν την ομορφιά τους απαραβίαστη από τους πονηρούς, σαν να κάνουν κάτι ιερό, τους τιμούμε ισόβια, όπως τιμούμε τους ανθρώπους που προσφέρουν κάποια ευεργεσία για ολόκληρη την πόλη.] ( Ισοκράτης, “Ελένης εγκώμιο” 58 )

Πόση διαφορά έχει αυτή η ωραία εποχή με την δική μας! Τότε τιμούσαν την ομορφιά, την θεωρούσαν θείο δώρο, επομένως κάτι το ιερό. Σήμερα θεωρείται εφαλτήριο στον σαθρό χώρο της λεγόμενης “γκλαμουριάς”, προϊόν εκπόρνευσης συνειδήσεων. Ελαφρόμυαλες πεταλουδίτσες χρησιμοποιούν πρόστυχα το κορμί και την ομορφιά, που η φύση αφειδώς τους χάρισε, για να περάσουν λίγους μήνες, έστω και λίγα χρόνια, μέσα στα εκθαμβωτικά φώτα της δημοσιότητας, σε ένα εντελώς ανήθικο περιβάλλον. Χωρίς ντροπή, βλέπετε η λέξη αιδώς τους είναι εντελώς άγνωστη, μιλούν κι επαίρονται για το πόσο εύκολα αλλάζουν ερωτικούς συντρόφους, λες και η αξία τους καθορίζεται από την ποσότητα κι όχι από την ποιότητα των συντρόφων. Αναρριχώνται πουλώντας το κορμί τους. Κι αυτό πάνε να μας το πλασάρουν σαν φαινόμενο της φυσικής εξέλιξης των πραγμάτων. Όσα οι δάσκαλοι με κόπο χτίζουν στις τάξεις του σχολείου με κόπο, σε λίγα λεπτά τα κανάλια της τηλεόρασης τα κάνουν φύλλα και φτερά. 

Ας γυρίσουμε, όμως στο μύθο μας. Σαν πήρε η Ελένη την απόφαση να βάλει τέλος στη ζωή της, μιας κι ο σύντροφός της τον χάρο ακολούθησε στο κατωφερικό του Κάτω Κόσμου μονοπάτι, τον τρόπο συλλογιόταν που θα φέρει κι αυτής το θάνατο:

« Φωνάζω εσένα, Ευρώτα δροσερέ,
με τα χλωρά καλάμια κι όρκο παίρνω
σε σένα, αν είναι αλήθεια ο λόγος
πως έχει ο άντρας μου χαθεί
- ανόητη τάχα φήμη; Πες μου.
Θηλιά να βάλω στο λαιμό μου φονική
ή θάνατο θα βρω, τρυπώντας
με κοφτερό μαχαίρι το κορμί μου
ποτάμι να χυθεί το αίμα,
σφαχτάρι εγώ στις τρεις θεές
και στον τσοπάνη γιο του Πρίαμου,
που μια φορά κοντά στις στάνες
έπαιζε το μονότονο σουραύλι. » ( Ευριπίδης, “Ελένη” 348-259 )

Η Ελένη δεν είναι η αντροχωρίστρα εγωίστρια γυναίκα. Έχει ευαίσθητη καρδιά, θρηνεί όχι μόνο των Ελλήνων τον αφανισμό, αλλά και των Τρώων. Θρηνεί για όλα τα νεκρά παλικάρια, υποφέρει μαζί με τις Τρωαδίτισσες και τις Ελληνίδες που έχασαν τους δικούς τους και χύνουν μαύρα δάκρυα:

« Ω! Τροία κακορίζικη,
ρημάχτηκες για κάτι που δεν έγινε
και τόσα υπόφερες δεινά•
τα δώρα που μου χάρισεν η Κύπρη
ατέλειωτα γεννήσαν μοιρολόγια,
αρίφνητο αίμα, δυστυχίες
πάνω στις δυστυχίες,
θρήνους στους θρήνους, συμφορές…
Μανάδες χάσαν τα παιδιά τους
στο φρυγικό του Σκάμανδρου το ρέμα
ρίξανε τα κομμένα τους μαλλιά
των σκοτωμένων οι αδερφές.
Με πικρούς βόγγους και κραυγές
θρηνολογήσαν οι Ελληνίδες,
χεροχτυπώντας το κεφάλι απελπισμένα
και με τα νύχια σκίζοντας, ματώνοντας
τα τρυφερά τους μάγουλα. » ( Ευριπίδης, “Ελένη” 362-374 )

Και πάλι καταλήγει στη θλιβερή διαπίστωση:

« …………το δ’ εμόν δέμας
ώλεσεν ώλεσε πέργαμα Δαρδανίας
ολομένους τ’ Αχαιούς. »
[ « μονάχα τα δικά μου κάλλη
της Δαρδανίας αφάνισαν τα κάστρα
και τους βασανισμένους Αχαιούς. » ]

Ας συνεχίσουμε τον μύθο:

[[ Τότε ο Δίας όρισε της μοίρας την ώρα να φτάσει ο Λακεδαιμόνιος ρήγας στ’ ακρογιάλια της Αιγύπτου. Αφού περιπλανήθηκε στο νησί, όπου ο συννεφοσυνάχτης θεός έφερε, μεταμορφωμένος σε αργυρόλευκο ταύρο, την αγαπημένη του Ευρώπη, όταν από λιβάδι με μυρωμένα αγριολούλουδα της όμορφης Φοινίκης από έρωτα την έκλεψε, την λιόφυτη Κρήτη, και μετά στην καυτερή Λιβύη, σε βράχους μυτερούς έσπασε το καράβι του, εκεί που ο Νείλος άφηνε τα γλυκά νερά να σμίξουν με τ’ αρμυρά της θάλασσας. Με τον τρόμο αποτυπωμένο στα μάτια με της αγωνίας και της κούρασης τους μαύρους κύκλους, οι πιστοί συντρόφοι βγήκαν στο αμμουδερό ακρογιάλι, έχοντας και της Ελένης το είδωλο. Αφού τους έκρυψε, ο Μενέλαος βγήκε τροφή να βρει γιατί η πείνα τους σούβλιζε την κοιλιά. 

Σαν έφτασε στο παλάτι έμαθε από μια γριά δούλα για τη χώρα, όπου οι θεοί όρισαν να φτάσει. Μα τ’ αυτιά του σαν άκουσαν για την Ελένη, που στο παλάτι χρόνους πολλούς έμενε, δεν μπορούσε να δώσει εξήγηση με του μυαλού τις γρήγορες στροφές, αφού ήξερε καλά πως την πήρε από την Τροία. Πως ήταν μπορετό να είναι στην κρυψώνα με τους άντρες του, πικρή συντροφιά στου γυρισμού το ταξίδι, και να ζούσε και στης ξένης χώρας το παλάτι από τη μέρα που ο ομορφονιός από το Ίλιο την έκλεψε; Και να ‘σου παρουσιάζεται μπροστά του η Ελένη με ρούχα βασιλικά κι όχι τα κουρέλια, του ναυάγιου υπολείμματα. Να ‘ταν, άραγε, φάντασμα; Γιατί καλά κάτεχε πως την γυναίκα την είχε αφήσει στης αμμούδας την κρυψώνα. Κι ενώ το θολωμένο μυαλό άκρη δεν μπορούσε να βγάλει, να ΄σου έρχεται ένας σύντροφος να του πει πως η Ελένη σαν την άχνη της πάχνης εξανεμίστηκε στον ανέφελο ουρανό. Έτσι ο πολυβασανισμένος ρήγας, που ναυάγησε στη ιλότροφη χώρα από του Νείλου τα λασπερά νερά, κατάλαβε πως η πραγματική Ελένη ήταν αυτή, που συνάντησε στη ξένη γη, κι όχι αυτή που χρόνια επιζητούσε να πάρει από το κάστρο της Τροίας.

Τάκης Μαρκου

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ