Η ετυμολογία μερικών ηρωικών ονομάτων: Νέστωρ, Πηλεύς, Νηλεύς, Ναυσικά

[Από το βιβλίο του Palmer, The Greek Language]

Το όνομα του Νέστορα αποτελεί παράδειγμα ενός οικείου τύπου: ένα επίθημα -τωρ που δηλώνει πρόσωπο που ενεργεί συνάπτεται σε μια ρηματική ρίζα, εδώ τη ρίζα νεσ-, «φέρνω πίσω με ασφάλεια», μεταφορικά «σώζω». Συνεπώς Νέστωρ = «αυτός που σώζει». Άλλα ονόματα του ίδιου τύπου είναι Μέντωρ, Κάστωρ, Έκτωρ κ.τ.λ.

Τώρα, οι παραλληλισμοί Μέν-τωρ : Μενέ-λαwος, Έκ-τωρ : Εχέ-λαwος, Άκ-τωρ : Αγέ-λαwος υποβάλλουν τη δυνατότητα ενός ονόματος *Νεσέ-λαwos ("αυτός που σώζει τον λαό"), στο οποίο το μεσοφωνηεντικό -σ- αδυνατίζει σε -h-, δίνοντας τη μορφή Νεhέλαwoς, η οποία πράγματι εμφανίζεται σε έναν κατάλογο αξιωματούχων σε μυκηναϊκή πινακίδα από την Πύλο. Το στοιχείο νεσ-εμφανίζει επίσης επέκταση σε -τι-, δηλαδή Νεστι-, στο όνομα Νεστι-άνωρ ("ο άνδρας που σώζει"). Μπορούμε να συγκρίνουμε το ζεύγος Κάσ-τωρ : Καστι-άνειρα (η θηλυκή μορφή ενός αμάρτυρου *Καστιάνωρ). Η ρίζα κασ- με τη σειρά της σημαίνει «υπερέχω, αριστεύω» και θα υφίστατο επίσης τη μετατροπή  του μεσοφωνηεντικού -σ- σε -h-. Αυτή η θεώρηση δίνει μια απάντηση στο γρίφο του ονόματος της Ναυσικάς, της οποίας ο αδελφός ονομαζόταν Κλυτό-νηος (ξακουστός+ναύς). Το όνομα του κοριτσιού είναι απλά η θηλυκή μορφή του Ναυσί-καhoς (< Ναυσίκασος), «αυτός που αριστεύει στα πλοία». Συνεπώς Ναυσικά < Ναυσικάha <Ναυσικάσα, «αυτή που αριστεύει στα πλοία».

Η ετυμολογία του ονόματος του Πηλέα, πατέρα του Αχιλλέα, είναι σχετικά εύκολο να λυθεί: προέρχεται από το επίρρημα κwηλέ- ( «από μακριά»), γνωστότερο στην επική και αττική εκδοχή του τηλέ-. Πβ. Τηλέμαχος («αυτός που μάχεται από μακριά»). Στην αττική διάλεκτο ο χειλοϋπερωικός φθόγγος κw- εξελίχτηκε σε οδοντικό μπροστά από εμπρόσθιο φωνήεν και σε χειλικό  μπροστά από οπίσθιο [πβ. το ζεύγος τέλος (<qwelos) / πόλος (<qwolos)]. Στην αιολική, όμως, εξελίχτηκε σε χειλικό μπροστά και από εμπρόσθιο φωνήεν. Συνεπώς Κwηλεύς > Πηλεύς (το αιολικό στοιχείο είναι βασικό στην ομηρική διάλεκτο). Μια μεταγενέστερη μορφή Τηλεύς επίσης μαρτυρείται, με την κανονική αττικοϊωνική εξέλιξη. Το όνομα πρέπει να αποτελεί συντομευμένη μορφή (υποκοριστικό) ενός εκτενέστερου σύνθετου ονόματος, π.χ. Τηλέμαχος.

Μπορούμε τώρα να λύσουμε και το πρόβλημα της ετυμολογίας του ονόματος του πατέρα του Νέστορα, του Νηλέα. Το Νηλεύς πρέπει να αποτελεί επίσης υποκοριστικό από το Νεσέλαwος («αυτός που σώζει τον λαό») > Νεhέλαwος > Νεέλαwος > Νεέλαος > Νήλαος (υποκοριστικό Νηλ-εύς). Στην πορεία προς την αττική διάλεκτο, αντίθετα, πρέπει να έγιναν οι ακόλουθες αλλαγές > Νεhέλαwος > Νεέλαwος > Νεέλαος > Νείλαος > Νείληος > Νείλεως (υποκοριστικό Νειλ-εύς). Πράγματι αυτό είναι το όνομα του γιου του Κόδρου, ο οποίος κατά την παράδοση ήταν ο Πύλιος σωτήρας της Αθήνας από τους Δωριείς. Πβ. Ηρωδιανός, Περί συντάξεως των στοιχείων 3, 2.406: τὸ Νειλεύς... ἐπὶ τοῦ λεγομένουἈττικῶς ὁ Νείλεως, τοῦ Νείλεω: "το Νειλεύς σχετίζεται με το λεγόμενο στην αττική διάλεκτο ο Νείλεως, του Νείλεω".

heterophoton

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ