Ο ΑΙΦΝΙΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΙΣ ΝΑΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

Ο Αιφνιδιασμός ήταν με λίγα λόγια η επιθετική κίνηση με καίριες και απρόβλεπτες επιλογές σε σημείο/ στιγμή που δεν το περίμενε ο εχθρός.

 Μια ιδιαίτερη ερμηνεία του αιφνιδιασμού με τον όρο «κεραυνοβόληση» παραθέτει ο Πλωτάρχης Γ. Κατσούλης Π.Ν., συγγραφεύς και συντάκτης του νέου εγχειριδίου της ΣΔΕΠΝ Επιχειρησιακή Σχεδίαση στο Π.Ν. : «Η άμεση συγκέντρωση και ακολούθως ακαριαία εκτόνωση μαχητικής ισχύος, παρομοιάζεται δηλαδή με την συγκέντρωση και ακολούθως την εκτόνωση τεράστιου ηλεκτρικού φορτίου σε ελάχιστο χρόνο. Το τεράστιο ηλεκτρικό φορτίο της αστραπής βραχυκυκλώνει τους μηχανισμούς συνοχής του αντιπάλου, τον αποσυντονίζει, τον κάνει να χάσει τον ρυθμό και το ηθικό του. Το δυνατό χτύπημα που δέχεται αφενός τον εμποδίζει να ανασυγκροτείται και αφετέρου τον υποχρεώνει να έπεται χρονικά της ημέτερης πρωτοβουλίας»[1] 

Κατά τον Κατσούλη, στην τήρηση αυτής της αρχής βασίστηκε ο Θεμιστοκλής κατά την ναυμαχία της Σαλαμίνος (480 π.Χ.), ο οποίος, όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει: «έκρυψε τις προθέσεις του μέχρι την τελευταία στιγμή, ανάγκασε τον εχθρό να κινηθεί εκεί που ήθελε, και ξαφνικά, σαν αστραπή, κινήθηκε αιφνιδιαστικά εναντίον του, συντρίβοντας τον κομμάτι – κομμάτι μέσω διαδοχικών πλεονεκτημάτων στον χώρο και στον χρόνο. Τον βρήκε κουρασμένο, ξάγρυπνο, σε χαλαρές γραμμές, πεπεισμένο σε εύκολη νίκη σε ναυμαχία περιπάτου, και τον χτύπησε με τέτοια αποφασιστικότητα που η ιστορία του ανθρωπίνου γένους άλλαξε για πάντα»

Η πιο διαδεδομένη κίνηση αιφνιδιασμού ήταν η επίθεση στα νώτα του αντιπάλου δίχως αυτό να σημαίνει πως δεν είχαν επινοηθεί και άλλοι τρόποι.

[Πιο φοβερή όμως, και πιο αποτελεσματική, απ ΄όλες είναι η ξαφνική επίθεση στα νώτα του αντιπάλου]

«Εκπληκτικωτάτη δ’, ή και δραστικωτάτη μάλιστα πάντων, η κατά νώτου των πολεμίων αιφνίδιος επιβολή»[2]

Αιφνιδιαστικές κινήσεις αφορούσαν όχι μόνο τα τρωτά σημεία του εχθρού όπως αναφέρει ο Andrè Beaufre[3] αλλά εξ’ ίσου και τις τρωτές στιγμές που μια επιθετική κίνηση θα διεξαγόταν. Αυτό το δεύτερο, παρά το γεγονός ότι δεν αναφέρεται από τον σύγχρονο μελετητή, είχε ήδη χρησιμοποιηθεί με μεγάλη επιτυχία από τους αρχαίους Έλληνες. Και οι τρωτές στιγμές δεν ήταν άλλες, από τις απλές, καθημερινές / προσωπικές στιγμές στην ανθρώπινη ζωή.

Κατά την διάρκεια της νύκτας

Η νύκτα ενέπνευσε πολλούς να δράσουν, καθ’ ότι εκμεταλλεύτηκαν το γεγονός ότι:

Α) είναι σκοτεινά και οι κινήσεις του εχθρού δεν είναι ορατές &

Β) οι περισσότεροι κοιμούνται

Γ) ο εχθρός αιφνιδιάζεται, φοβάται, κινείται άτακτα κι εκτός σχεδίου.

Ο Στρατηγός του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου Αντίγονος, μετά την ναυμαχία που δόθηκε στον Ελλήσποντο και αφού το ναυτικό του Πολυσπέρχοντος πέτυχε μια λαμπρή νίκη, διέταξε τα 60 πλοία που του είχαν απομείνει, να είναι έτοιμα για νέα ναυμαχία μέσα στην νύκτα. 

Μέσα σε μια νύκτα έδωσε εντολή να πλεύση ο στόλος του προς την πόλη Βυζάντιο και να εξαπολύσουν οι πελταστές του, βέλη και ακόντια στα εχθρικά πλοία, που ήταν εκεί αγκυροβολημένα. 

Πράγματι μόλις ξημέρωσε, οι χίλιοι πελταστές του Αντιγόνου άρχισαν να ακοντίζουν και να τοξεύουν τους αντιπάλους στρατιώτες, που ακόμα κοιμούνταν ή είχαν μόλις ξυπνήσει. 

Οι στρατιώτες αφύλακτοι και ανάστατοι τραβούσαν τα σχοινιά από τα πλοία, άλλοι τις άγκυρες και τότε ο Αντίγονος έδωσε το σύνθημα και στα εξήντα πλοία να αποπλεύσουν και να εμβολίσουν τον εχθρικό στόλο με ορμή[4].

Κατά την διάρκεια του Κορινθιακού πολέμου, ο Σπαρτιάτης & διοικητής της Αιγίνης, Γοργώπας, αποπλέων από την Έφεσο συνάντησε τον Εύνομο και τότε, λίγο πριν  την δύση, κατέφυγε στην Αίγινα. 

Εκεί αποβίβασε αμέσως τους στρατιώτες του και τους διέταξε να δειπνήσουν. Ο δε Εύνομος, αφού περίμενε λίγο χρόνο, απέπλευσε. Έπλεε επικεφαλής των πλοίων του και λόγω της νυχτερινής πλεύσης χρησιμοποιούσε φώτα (Βλέπε πιο κάτω εξαπάτηση- κανονισμοί πλεύσης) ώστε να μην παραπλανόνται τα πλοία του στόλου του που τον ακολουθούσαν. 

Ο Γοργώπας, εν τω μεταξύ, αφού επιβίβασε τα πληρώματα στα πλοία, ακολουθούσε τον Εύνομο οδηγούμενος από τον λαμπτήρα που φώτιζε. Για να μην τον αντιληφθούν, εκείνος δεν χρησιμοποιούσε φώτα πορείας και είχε διατάξει τους κελευστές να δίδουν τον ρυθμό αντί με κελεύσματα με κτυπήματα από πέτρες και να κωπηλατούν οι ερέτες αθόρυβα (στρίβοντας ελαφρώς τα κουπιά για να μην γίνεται κρότος). 

Κ ι ενώ τα πλοία του Ευνόμου πλησίον του ακρωτηρίου Ζωστήρα (μεταξύ Σουνίου και Πειραιώς, παρά την σημερινή Βουλιαγμένη[5]), διέταξε επίθεση. Από τα πλοία του Ευνόμου άλλοι ήδη αποβιβάζονταν, άλλοι αγκυροβολούσαν κι άλλοι ακόμα έπλεαν[6].

Παρ’ όλα αυτά υπήρχε και η αντίληψη ότι η επίθεση κατά την νύχτα δεν ήταν προϊόν ανδρείας και καθαρού πολέμου. Την νύχτα, όταν είχαν στρατοπεδεύσει στον κάμπο των Γαυγαμήλων ο Μέγας Αλέξανδρος και ο Δαρείος (331 π.Χ.), πριν ξεκινήσουν οι αναμετρήσεις, ο Μέγας Αλέξανδρος δέχτηκε επίσκεψη από τον Παρμενίωνα ο οποίος του πρότεινε να μην περιμένει να ξημερώσει αλλά να επιτεθεί εναντίον των Περσών απροσδόκητα όσο θα ήταν αυτοί αναστατωμένοι και φοβισμένοι μέσα στην νύχτα. 

Ο μέγας Αλέξανδρος απάντησε:

       [ότι είναι ντροπή να κλέψει την νίκη και ότι έπρεπε ο Αλέξανδρος να νικήσει καθαρά και χωρίς τεχνάσματα]

       «αισχρόν είναι κλέψαι την νίκην, αλλά φανερώς και άνευ σοφίσματος χρήναι νικήσαι Αλέξανδρον»[7]

Αυτή η σοφή κίνηση του Αλεξάνδρου είχε διττό αποτέλεσμα:

Α) Επειδή ο Δαρείος φοβήθηκε νυχτερινή επίθεση από τον Αλέξανδρο κράτησε ξάγρυπνο τον στρατό του εξαντλώντας τον σωματικά και ψυχολογικά.

Β) Ο Αλέξανδρος, σε αντίθεση, ήταν ξεκούραστος γιατί μαζί με τον στρατό του αποσύρθηκαν την νύχτα για να κοιμηθούν.

Γενικώς, η επιθετική ενέργεια κατά την νύκτα ήταν από αρχαιοτάτων χρόνων έως σήμερα εν χρήσει τόσο από τους Έλληνες όσο και από τους υπόλοιπους λαούς.

Η ιστορία είναι γεμάτη από παραδείγματα νυκτερινών επιθέσεων.

 Νύχτα αποφασίστηκε από τους Έλληνες ναυάρχους, η προσβολή του τουρκικού στόλου δια πυρπολικών υπό των Κανάρη και Πιπίνο όπου πυρπολήθηκε η τουρκική ναυαρχίδα και περισσότεροι από 3000 άνδρες βρήκαν τον θάνατο.(6η Ιουνίου 1822). 

Ανοιξιάτικη ήταν η νύκτα του 1780 όταν το πλοίο «GeneralPickering» (εξοπλισμένο με 14 πυροβόλα των 6 lb) του αμερικανικού καταδρομέα και πλοιάρχου Τζόναθαν Χαράντεν, αντιμετώπισε το ιδιωτικό βρετανικό καταδρομικό μπρίκι «Golden Eagle» στον Βισκαϊκό κόλπο, στην Ισπανία[8]. 

Μόλις σκοτείνιασε επιτέθηκε ο αγγλικός στόλος υπό τον Νέλσωνα κατά του γαλλικού στον όρμο Αμπουκίρ (1 Αυγούστου 1879). Βράδυ το γερμανικό υποβρύχιο U-47 με κυβερνήτη τον Günther Prien εισήλθε στον όρμο ScapaFlow και βύθισε την ναυαρχίδα του Βασιλικού Βρετανικού Ναυτικού HMS Royal Oak[9] (13-14/ 10/ 1939).

 

Την ώρα του φαγητού

Την ώρα που κάποιος στόλος γευμάτιζε ή ασχολούνταν με τις προετοιμασίες του φαγητού ήταν επίσης μια τρωτή στιγμή.

Ο Κορίνθιος κυβερνήτης Αρίστων που ναυμαχούσε εναντίον των Αθηναίων στο λιμάνι των Συρακουσών, ύστερα από μια ολόκληρη ημέρα είδε ότι ο στόλος του κουράστηκε κι έστειλε αγγελιαφόρους στις Συρακούσες ζητώντας να μεταφέρουν την αγορά της πόλεως στο λιμάνι. Όταν έγινε αυτό έκανε σήμα ότι η ναυμαχία είναι αμφίρροπος κι έπλευσε στο λιμάνι.

 Αυτό έκανε τους Αθηναίους να αποβιβαστούν πιστεύοντας ότι οι Συρακούσιοι απεχώρησαν από την ναυμαχία. Με χαρά οι Αθηναίοι, νομίζοντας ότι επικράτησαν και ότι εντός της ημέρας δεν θα επαναληφθεί ναυμαχία, άρχισαν διασκορπισμένοι τις ετοιμασίες για το γεύμα τους.

 Αφού είδε ο Αρίστων ότι οι στρατιώτες του είχαν ήδη γευματίσει από την έτοιμη αγορά, ανοίχτηκε στο πέλαγος μαζί με τους πολυάριθμους τοξότες και ακοντιστές και επετέθη αιφνιδιαστικά στους νηστικούς και ανάστατους Αθηναίους. Την ίδια τακτική έπραξε και ο Κορίνθιος Τελεσίνικος[10].

Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης και ο αιφνιδιασμός μέσω της χρησιμοποιήσεως των πρώτων πυρπολικών που κατέγραψε η ιστορία. Κατά την Σικελική εκστρατεία (415-413 π.Χ.), όταν οι Συρακούσιοι είχαν πεισμώσει και θέλησαν να προσβάλλουν τα αθηναϊκά πλοία που είχαν απομείνει σε μία από τις πολλές θαλάσσιες αναμετρήσεις τους, γέμισαν παλιό φορτηγό σκάφος με ξύλα και κλάδους κλημάτων, έθεσαν πυρ και άφησαν αυτό το πυρπολικό να φέρεται υπό του ανέμου, ο οποίος έπνεε ούριος εναντίον των αντιπάλων πλοίων[11].

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

---

[1] Πλωτάρχου Γ. Κατσούλη Π.Ν. «Η ναυμαχία της Σαλαμίνος ως ιδανικό παράδειγμα στρατηγικής & επιχειρησιακής σχεδίασης», περιοδικό «Ναυτική Επιθεώρηση», τεύχος 555, σελ. 255

[2] Ονασάνδρου, Στρατηγικός, ΧΧΙΙ, 4

[3] Andrè Beaufre, «Εισαγωγή στην Στρατηγική», Έκδοση ΔΕΚ/ΓΕΣ Αθήνα 1987

[4] Πολυαίνου , Στρατηγημάτων Δ’, 6, Αντίγονος 8

[5] Στράβωνος, Θ, 348

[6] Ξενοφώντος, Ελληνικά, Ε, 1, 7-9

[7] Αρριανού, Αλεξάνδρου Ανάβασις, ΙΙΙ, 10

[8] Ο Χαράντεν, εκμεταλλευόμενος το σκοτάδι απαίτησε την παράδοση του βρετανικού πλοίου ισχυριζόμενος ότι ήταν κυβερνήτης ενός αμερικανικού πολεμικού πλοίου γραμμής. Οι Βρετανοί παραδόθηκαν αλλά όταν ξημέρωσε διαπίστωσαν ότι ο Χαράντεν τους εξαπάτησε αφού το πλοίο του είχε το ίδιο περίπου μέγεθος και τον ίδιο αριθμό πυροβόλων όπλων με το δικό τους (Γεωργίου Ζουρίδη, «Ιδιωτικά καταδρομικά κατά την Αμερικανική Επανάσταση 1775 – 1783», περιοδικό «Ναυτική Ιστορία», τεύχος 7, σελ.18, εκδόσεις Περισκόπιο 2006)

[9]Για την λεπτομερή διεξαγωγή της επιχειρήσεως αυτής, βήμα προς βήμα, στο άρθρο της συγγραφέως – ναυτικού Κρίστυ Εμίλιο Ιωαννίδου, «Scapa Flow: η επίθεση του “Ταύρου” στο Royal Oak» περιοδικό «Ναυτική Επιθεώρηση» τεύχος 362, σελ 63 εκδόσεις ΓΕΝ / Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού 2008.

[10] Θουκυδίδου, Ιστοριών, Ζ’ 39-40

[11] Θουκυδίδου, Ιστοριών, Η’, 53

Κρίστυ Εμίλιο Ιωαννίδου
Συγγραφεύς –Ναυτικός
Μέλος Ελληνικής Εταιρίας Στρατηγικών Μελετών (ΕΛ.Ε.Σ.ΜΕ.)

Απόσπασμα από την δημοσιευμένη μελέτη
της Κρίστυ Ε. Ιωαννίδου: «Ο Παράγων Ελιγμός
κατά τις ναυμαχίες των αρχαίων Ελλήνων»
περιοδικό «Ναυτική Επιθεώρηση»,
τεύχος 568, σελ. 87, εκδόσεις ΓΕΝ
/ Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού 2009.

perialos

theancientweb

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ