Άγκτα: Οι εκπληκτικοί παραμυθάδες των Φιλιππίνων (vid)

• Από την αυγή της προϊστορίας, οι παραμυθάδες έπαιξαν ζωτικό ρόλο
στο σχηματισμό και στο “δέσιμο” των αρχαίων κοινωνιών.

• Οι ιστορίες που αφηγούνταν επέτρεψαν στους τροφοσυλλέκτες να αναπτύξουν μια ομαδική ταυτότητα και έναν ηθικό κώδικα πολύ πριν εφευρεθεί η θρησκεία.

Η ιστορία της φιλονικίας του Ήλιου με τη Σελήνη (που αντιπροσωπεύουν τον άνδρα και τη γυναίκα) για το ποιος θα αναλάμβανε τον φωτισμό της Γης, επιλύθηκε από αυτούς που συμφώνησαν να τους αναθέσουν διαφορετικά καθήκοντα – ο Ήλιος να φωτίζει τη Γη τη μέρα και η Σελήνη τη νύχτα. Photo: Daniel Smith. Πηγή: Supplied

ΣΗΜΕΡΑ ο ρόλος του παραμυθά τείνει να περιορισθεί στον παππού και τη γιαγιά που λένε ιστορίες στα εγγόνια τους (αν υπάρχουν ακόμη κάποιοι που το κάνουν), αλλά στην εποχή της τροφοσυλλεκτικής περιόδου, όταν ο άνθρωπος ήταν αναγκασμένος να κυνηγά για την τροφή του και δεν είχε ακόμη εμφανισθεί η οργανωμένη θρησκεία, οι παραμυθάδες βοήθησαν καταλυτικά να αναπτυχθούν δεσμοί συνεργασίας ανάμεσα στους ανθρώπους.

Σε αυτό το συμπέρασμα κατέληξε έρευνα Βρετανών ανθρωπολόγων που μελέτησαν την αρχαία φυλή Άγκτα στις Φιλιππίνες που έχει ιστορία 35.000 ετών.

Όσον αφορά την εύθυμη πλευρά της έρευνας, ανακάλυψαν ότι οι παραμυθάδες είχαν και τα… τυχερά τους, καθώς προσέλκυαν ιδιαίτερα τα βλέμματα του αντίθετου φύλου.

ν
ν

Με τις ιστορίες που έπλαθαν και αφηγούνταν, οι παραμυθάδες της μακρινής εκείνης εποχής προώθησαν τη συνεργασία μεταξύ των ομάδων των κυνηγών, μεταδίδοντάς τους έναν κώδικα ηθικής συμπεριφοράς που ενεθάρρυνε την ομαδική εργασία για την επίτευξη πιο άκοπων αποτελεσμάτων προς όφελος του συνόλου.

Οι ιστορίες τους ήταν επίσης απαραίτητες για την προώθηση των αξιών της ισοτιμίας, της ισότητας των φύλων και της αδελφοσύνης πολύ πριν από την εμφάνιση παρόμοιων μηχανισμών στις ανεπτυγμένες γεωργικές κοινωνίες, που απέρρεαν από τα ηθικά πρότυπα των ουράνιων θεών.

Αλλά και κατά την τροφοπαραγωγική περίοδο, οι παραμυθάδες εξακολούθησαν να είναι πιο δημοφιλείς κι από τους καλύτερους καλλιεργητές. Είχαν μεγαλύτερη αναπαραγωγική επιτυχία και περισσότερες ευκαιρίες συνεργασίας με άλλα μέλη της κοινότητας, σύμφωνα με την έρευνα που δημοσιεύτηκε στις 5 Δεκεμβρίου στο Nature Communications.

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον Ντάνιελ Σμιθ, την Άντρεα Μιλιάνο και τον Λούτσιο Βινίσιους του τμήματος Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημιακού Κολλεγίου του Λονδίνου (UCL), και με χρηματοδότηση από το Leverhulme Trust, βάσισαν τα πορίσματά τους στη μελέτη της φυλής Άγκτα, μιας ομάδας τροφοσυλλεκτών που είναι συνέχεια των πρώτων ανθρώπων που αποίκισαν τις Φιλιππίνες πριν από 35.000 χρόνια.

Τα μέλη της φυλής Άγκτα διατηρούν τον ίδιο τρόπο ζωής με τους κυνηγούς προγόνους τους που αποίκισαν τις Φιλιππίνες πριν από 35.000 χρόνια. Photo: Daniel Smith. Πηγή: Supplied

Οι ερευνητές ζήτησαν από τρεις πρεσβύτερους της φυλής να τους αφηγηθούν τις ιστορίες που συνήθως έλεγαν τα παιδιά τους. Εκείνοι αφηγήθηκαν τέσσερις ιστορίες που κράτησαν τρεις νύχτες. Οι ιστορίες τους είχαν ως ήρωες εξανθρωπισμένες φυσικές οντότητες, όπως ζώα ή ουράνια σώματα, των οποίων η δράση, με τα κοινωνικά και συνεταιριστικά πρότυπα που περιείχε, αποτελούσε παράδειγμα για τον συντονισμό της συμπεριφοράς των ομάδων.

Τελικά οι σοφοί της φυλής αφηγήθηκαν στους ερευνητές 89 διαφορετικές ιστορίες, οι οποίες στη συντριπτική πλειοψηφία τους ενθάρρυναν την κοινή δράση και την κοινή ευθύνη, για να προωθηθούν οι αξίες της αλληλεγγύης και της ισότητας.

Η φυλή των Άγκτα διαμένει στη νήσο Λουζόν, το βορειότερο από τα τρία νησιωτικά συμπλέγματα που αποτελούν τις Φιλιππίνες (μαζί με τα Βισάγιας και το Μιντανάο), όπου βρίσκεται και η πρωτεύουσα Μανίλα.

Οι σοφοί της φυλής, όπως αυτός ο ηλικιωμένος άνδρας, αφηγήθηκαν στους ερευνητές του UCL δεκάδες παραμύθια, που όλα προωθούσαν τις αξίες της αλληλεγγύης και της ισότητας. Photo: Daniel Smith. Πηγή: Supplied

Οι αξίες της αλληλεγγύης και της συνεργασίας, όπου το άτομο υποτάσσει το προσωπικό εγώ στο συλλογικό συμφέρον, επέτρεψαν στη φυλή να επιβιώσει μέσα στο χρόνο, μεταφέροντας έναν πλούτο ιστοριών μέχρι τις μέρες μας.

Η μετάδοση διαχρονικών αξιών, απαραίτητων για την επιβίωση της φυλής και κατ’ επέκταση του γένους, ήταν κοινή πρακτική τόσο κατά την προϊστορική όσο και κατά την ιστορική περίοδο. Ας θυμηθούμε τους παραμυθάδες της Ανατολής, οι ιστορίες των οποίων διασώθηκαν σε έργα όπως το Χίλιες και Μια Νύχτες (ή Παραμύθια της Χαλιμάς) – τη συλλογή ιστοριών και παραμυθιών από τη Μέση Ανατολή και τη Νότια Ασία που συγκεντρώθηκαν και αποδόθηκαν στα αραβικά κατά τη διάρκεια της Ισλαμικής Χρυσής Εποχής.

Στον ελληνικό κόσμο, τα έπη του Ομήρου, η Ιλιάδα και η Οδύσσεια, επιτελούσαν ανάλογο έργο, καθώς οι ραψωδοί που τα απήγγειλαν μετέφεραν στο κοινό τις ηθικές αξίες του ελληνισμού, όπως η ανδρεία, η γενναιοδωρία, η υψηλοφροσύνη, η ευγένεια και η σωφροσύνη.

Η Ιλιάδα, που έχει αποκληθεί από τους σύγχρονους ερευνητές και «Βίβλος του Ντάρμα», μιλάει για το «κόστος της προσωπικής τιμής» και για τη «σωστή δράση», ενώ η Οδύσσεια για τις αξίες της αφοσίωσης, του αυτοελέγχου, της αποφασιστικότητας και της συμπόνιας, αλλά και της δράσης που στηρίζεται στη νοημοσύνη και όχι στη σωματική δύναμη.

Ανάλογες αξίες ενσωματώνουν οι ωδές του Πινδάρου, οι Μύθοι του Αισώπου και άλλα έργα της αρχαίας γραμματείας.

Ένας αφηγητής ιστοριών διηγείται ένα παραμύθι σε ένα παιδί. Οι παλιές ιστορίες που αφηγούνται οι πρεσβύτεροι των Άγκτα υπηρετούν υψηλότερες αξίες από αυτές που προώθησαν οι μετέπειτα «εξελιγμένες» κοινωνίες, που έχουν ως πρότυπο την ηθικολογία των θεών. Photo: Daniel Smith. Πηγή: Supplied

Η αφήγηση ιστοριών είναι ένα πανανθρώπινο και πανάρχαιο χαρακτηριστικό, που αναδύεται αυθόρμητα στην παιδική ηλικία. Οι ανθρωπολόγοι εκτιμούν ότι οι παραμυθάδες –που τους βρίσκει κανείς σε όλους τους πολιτισμούς– ήταν ανέκαθεν στις κοινότητές τους πιο δημοφιλείς ακόμη και από τους καλύτερους κυνηγούς, ενώ είχαν επίσης περισσότερες ευκαιρίες να βρουν σύντροφο και να κάνουν παιδιά.

Όταν 300 μέλη από 18 καταυλισμούς Άγκτα ρωτήθηκαν με ποιον θα ήθελαν περισσότερο να συμβιώσουν (είχαν να διαλέξουν ανάμεσα σε ανθρώπους με σωματική δύναμη, ικανότητες κυνηγιού και ψαρέματος, ιατρικές γνώσεις κ.ά.), απάντησαν ότι πάνω απ’ όλα προτιμούσαν κάποιον που να λέει ωραίες ιστορίες.

Καθόλου τυχαία, οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι οι επιδέξιοι παραμυθάδες είχαν κατά μέσο όρο 0,53 περισσότερα παιδιά από όσους έλεγαν… χάλια ιστορίες.

Η συντριπτική πλειοψηφία των παραμυθιών των Άγκτα είναι ενθαρρυντική της υπευθυνότητας και της ομαδικής εργασίας για την επίτευξη ενός στόχου. Photo: Daniel Smith. Πηγή: Supplied

«Αυτές οι ιστορίες συντονίζουν τη δράση των μελών της κοινότητας, ενώ παρέχουν στα άτομα κοινωνική πληροφόρηση σχετικά με τα πρότυπα, τους κανόνες και τις προσδοκίες σε μια δεδομένη κοινωνία», λέει ο Ντάνιελ Σμιθ.

Τα παραμύθια είναι από μόνα τους μαγευτικά και κάθε παραμύθι είναι ένα μαγικό ταξίδι με όχημα τη συνειδητότητα, αλλά οι παλιοί παραμυθάδες τα μεταμόρφωναν σε πραγματικά μαγικά εργαλεία. Αν για παράδειγμα, μια ιστορία έχει θλιβερό ή τραγικό τέλος, ο ειδικευμένος αφηγητής την αλλάζει και αντί η ιστορία να λήγει με τον θάνατο ας πούμε του ήρωα, συνεχίζει με τα κατορθώματά του.

Αυτό το κάνουν όχι για να δώσουν στην ιστορία ένα αίσιο τέλος, αλλά για να δείξουν ότι οι αξίες που είναι ενσωματωμένες σ’ αυτή είναι διαχρονικές και επιζούν όσες μεταβολές κι αν υπάρξουν στον κόσμο.

Εικόνα από έναν καταυλισμό των Άγκτα. Η φυλή εξακολουθεί να διαπνέεται από τις ίδιες παραδόσεις και στάσεις ζωής που έχουν χρησιμοποιηθεί εδώ και χιλιετίες. Photo: Daniel Smith. Πηγή: Supplied

youmagazine

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ