Βρέθηκε χαμένος πάπυρος με τη μυστική διδασκαλία του Ιησού

Από τον Αντώνη Κυριαζή

Η Αποκάλυψη του Ιακώβου: βρέθηκε το αυθεντικό ελληνικό κείμενο του απαγορευμένου βιβλίου της Αγίας Γραφής, στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

Ο Μυστικός Δείπνος του Λεονάρντο Ντα Βίντσι (1495-1498). Η Αποκάλυψη του Ιακώβου περιέχει τις συμβουλές και τις προφητείες που έδωσε ο Ιησούς (με τον κόκκινο χιτώνα) στον αδελφό του Ιάκωβο (αριστερά με τον λευκό μανδύα). Πηγή: Wikimedia Commons

ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ απλώς για μερικά σπαράγματα παπύρου. Είναι όμως εξαιρετικά σημαντικά, γιατί προέρχονται από τη γραμμένη στα ελληνικά Αποκάλυψη του Ιακώβου που περιέχει τη μυστική διδασκαλία του Ιησού. Πρόκειται για ένα αρχαίο έργο που πιστευόταν ότι είχε χαθεί και το οποίο γνωρίζαμε μόνο από την κοπτική του μετάφραση του 5ου με 6ου αιώνα μ.Χ. Το αυθεντικό κείμενο, έχοντας εξοβελιστεί από τα «κανονικά» βιβλία της Αγίας Γραφής, είχε παραδοθεί στις φλόγες.

Η κοπτική μετάφραση του χαμένου έργου βρέθηκε μαζί με τα άλλα «απόκρυφα» κείμενα, γνωστά και ως Χειρόγραφα του Ναγκ Χαμαντί (ή Bιβλιοθήκη του Ναγκ Χαμαντί) από το όνομα της τοποθεσίας στην Αίγυπτο, το Δεκέμβριο του 1945. Τα έργα αυτά τα είχαν κρύψει σε θήκες μέσα στην άμμο οι Γνωστικοί της Αιγύπτου για να τα γλυτώσουν από τους χριστιανούς που τα έψαχναν για να τα καταστρέψουν.

Στην Αγία Γραφή εντάχθηκαν εκείνα τα βιβλία της πρωτοχριστιανικής περιόδου που θεωρήθηκαν «θεόπνευστα», δηλαδή τα τέσσερα Ευαγγέλια, οι Επιστολές του Παύλου, η Αποκάλυψη και μερικά δευτερεύοντα. Ωστόσο, θεόπνευστα έργα υπήρχαν πολύ πριν εμφανιστεί ο χριστιανισμός. Τέτοια είναι η Ιλιάδα του Ομήρου, η Θεογονία του Ησίοδου, καθώς και το σύνολο των έργων του μεγαλύτερου πνεύματος όλων των εποχών, του Πλάτωνα, χωρίς να εξαντλείται εδώ ο κατάλογος. Όμως αυτοί οι θεοδίδακτοι συγγραφείς δεν απευθύνονταν σε αμόρφωτα και φανατισμένα πλήθη.

Τα λεγόμενα απόκρυφα κείμενα εσφαλμένα θεωρούνται κενά, προϊόντα φαντασίας, ψευδεπίγραφα, αιρετικά, αμφίβολα ή νόθα. Στην πραγματικότητα είναι μυστικά έργα, περιέχουν δηλαδή διδασκαλίες του εσωτερικού χριστιανισμού και απευθύνονταν στους πιο προχωρημένους μαθητές και στα ανήσυχα πνεύματα της μακρινής εκείνης εποχής που δεν ικανοποιούνταν από τα απλοϊκά παραμύθια και τη μασημένη τροφή των κειμένων που αποτέλεσαν την Αγία Γραφή.

Τα απόκρυφα κείμενα δίνουν επίσης μια διαφορετική εικόνα του Ιησού από αυτή των Ευαγγελίων, καθώς και άγνωστες λεπτομέρειες από τη ζωή του, με σκηνές και περιστατικά που απαλείφθηκαν από τα κανονικά Ευαγγέλια, επειδή θεωρήθηκε ότι θα σκανδάλιζαν τους πιστούς. Έχοντας αποκηρυχτεί από την επίσημη Εκκλησία, τα αξιόλογα αυτά έργα διαβάζονταν κρυφά στις συγκεντρώσεις των Γνωστικών, γιατί όποιος τα κατείχε αντιμετώπιζε την ποινή του θανάτου.

Το κοπτικό κείμενο της Πρώτης Αποκάλυψης του Ιακώβου από τη βιβλιοθήκη
του Ναγκ Χαμαντί. Πηγή: Oxford University

Ένα από αυτά τα απόκρυφα κείμενα, γραμμένο στα ελληνικά, βρέθηκε πρόσφατα στα αρχεία του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης στη Βρετανία. Περιέχει τη μυστική διδασκαλία που έδωσε ο Ιησούς στον Ιάκωβο, ο οποίος, όπως λέει η Αγία Γραφή, ήταν αδελφός του.

Ο Ιάκωβος, ο λεγόμενος και αδελφόθεος, στον πάπυρο της Οξφόρδης εμφανίζεται να είναι ο εξ απορρήτων γραμματέας του Ιησού και ο μόνος που γνώριζε την πραγματική αποστολή του – μια αποστολή που παραμένει μέχρι σήμερα εν κρυπτώ και παραβύστω και οπωσδήποτε δεν σχετίζεται με την Εκκλησία. Η Εκκλησία είναι ανθρώπινο δημιούργημα και σχετίζεται περισσότερο με την αρωγή των μαζών που πάσχουν από στατικό τρόπο σκέψης και λιγότερο με την αλήθεια.

Ο πάπυρος της Οξφόρδης είναι το αυθεντικό κείμενο απ’ όπου έγινε η μετάφραση στην κοπτική γλώσσα [το κοπτικό αλφάβητο της αιγυπτιακής δημοτικής είναι τροποποιημένη μορφή του ελληνικού αλφάβητου] της Αποκάλυψης του Ιακώβου. Η ανακάλυψη των ελληνικών θραυσμάτων έγινε από δύο ερευνητές του Πανεπιστημίου του Τέξας που εδρεύει στο Όστιν των ΗΠΑ και έρχεται να συμπληρώσει την Πρώτη Αποκάλυψη του Ιακώβου, που αποτελεί τμήμα του λεγόμενου Κώδικα Τσάκος των χειρογράφων του Ναγκ Χαμαντί.

«Η ανακάλυψη αυτή μας ενθουσίασε σε βαθμό που δεν περιγράφεται», λέει ο Τζέφρι Σμιθ, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Τέξας. «Δεν φανταζόμασταν ότι είχαν επιζήσει από την αρχαιότητα θραύσματα από το ελληνικό κείμενο της Αποκάλυψης του Ιακώβου. Αλλά ήταν εκεί, ακριβώς μπροστά μας!»

Στην Αποκάλυψη του Ιακώβου (δηλαδή όσα αποκάλυψε ο Ιησούς στον Ιάκωβο), υπάρχουν πληροφορίες σχετικά με το ουράνιο βασίλειο, καθώς και η αναγγελία μελλοντικών συμβάντων, συμπεριλαμβανομένου του μαρτυρικού θανάτου του Ιακώβου.

Ηγέτης σημαίνει να γνωρίζεις την αλήθεια

Οι μυστικές αυτές διδασκαλίες που έδωσε ο Ιησούς στον Ιάκωβο επέτρεψαν στον τελευταίο να γίνει ένας καλός δάσκαλος μετά την αναχώρηση του Ιησού.

«Τέτοιου είδους κείμενα», λέει ο Τζέφρι Σμιθ, «θα είχαν σίγουρα εξοβελιστεί από τον κανόνα που έθεσε ο Αθανάσιος, Επίσκοπος Αλεξάνδρειας, ο οποίος με την “Πασχαλινή επιστολή” του 367 μ.Χ. όριζε τα 27 «κανονικά» βιβλία που θα αποτελούσαν την Αγία Γραφή: «Κανείς δεν μπορεί να προσθέσει κάποιο άλλο, ούτε να αφαιρέσει κάποιο από αυτά», έγραφε ο Αθανάσιος.

Ακολουθώντας την προτροπή του, κλήρος και πιστοί επιδόθηκαν σε ένα κυνήγι βιβλίων, ρίχνοντας στην πυρά όποιο βιβλίο τύχαινε να πέσει στα χέρια τους και δεν ήταν ένα από τα είκοσι επτά βιβλία που όριζε ο Αθανάσιος. Έτσι, απωλέσθηκαν μυριάδες θησαυροί της γνώσης.

Το παπυρικό κείμενο της Οξφόρδης έχει μια ιδιομορφία. Σε ορισμένα σημεία, οι λέξεις χωρίζονται σε συλλαβές με μικρές κουκίδες. «Αυτός ο εξαιρετικά ασυνήθιστος τρόπος γραφής μάς κάνει να υποθέσουμε ότι επρόκειτο για το βιβλίο κάποιου καθηγητή της αρχαιότητας, που είχε σκοπό να βοηθήσει τους μαθητές να μάθουν να διαβάζουν και να γράφουν, λέει ο Τζέφρι Σμιθ.

Όποιος κι αν ήταν ο δημιουργός αυτού του έργου θα πρέπει «να είχε ιδιαίτερο δεσμό με το περιεχόμενο», λέει ο Μπρεντ Λαντάου, λέκτορας στο Τμήμα Θρησκευτικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Τέξας στο Όστιν. «Δεν μοιάζει με σύντομο απόσπασμα βιβλίου, όπως συνηθίζεται στις σχολικές ασκήσεις, αλλά με ένα πλήρες αντίγραφο του απαγορευμένου αρχαίου συγγράμματος».

Τμήμα της πρώτης σελίδας του κοπτικού Ευαγγελίου του Ιούδα, που συνιστά την 33η σελίδα του Κώδικα Τσάκος (Codex Tchacos) της Βιβλιοθήκης του Ναγκ Χαμαντί. Πηγή: Wikimedia Commons

Στο διασωθέν παπυρικό κείμενο, ο Ιησούς, αφού προλέγει το αναπόφευκτο τέλος του Ιακώβου, τον πληροφορεί για το τι θα συναντήσει αμέσως μετά τον θάνατό του. Όσο ζει, όμως, οφείλει να γίνει ένας καλός ηγέτης. Και του αποκαλύπτει το μυστικό της ηγεσίας: «Ηγέτης είναι αυτός που γνωρίζει την αλήθεια».

Έχοντας αφηγηματικό χαρακτήρα, το κείμενο είναι ένας διάλογος ανάμεσα στον Ιησού και τον αδελφό του:

«Ο Κύριος είπε [σε μένα], “Ιάκωβε, μετά από αυτά [που σου είπα] θα σου αποκαλύψω τα πάντα, όχι μόνο για χάρη σου αλλά για χάρη της απιστίας των ανθρώπων, έτσι ώστε να υπάρξει πίστη σε αυτούς”…»

Ο Ιησούς επιδιώκει να καθησυχάσει τον αδελφό του, λέγοντάς του ότι όλα είναι όπως θα έπρεπε. Περιγράφει τα ουράνια πράγματα και μάλιστα του δίνει τον απαραίτητο κωδικό πρόσβασης που θα εγγυηθεί την είσοδό του, καθώς δεν επιτρέπεται σε όλους να μεταβούν εκεί.

Η διαδρομή επίσης είναι γεμάτη εμπόδια. Στο μεταθανάτιο πεδίο η ψυχή συναντά πολλές δαιμονικές μορφές και υπερφυσικές προκλήσεις που επιδιώκουν να την καθυστερήσουν και να την παγιδεύσουν, βγάζοντάς την από το δρόμο της. Ο Ιησούς του δίνει συμβουλές πώς να νικήσει αυτά τα φαινόμενα. Ταυτόχρονα προλέγει ορισμένα μελλοντικά συμβάντα.

Εδώ μπορείτε να βρείτε την αγγλική μετάφραση από τα κοπτικά της Πρώτης Αποκάλυψης του Ιακώβου (που ονομάζεται επίσης και Ευαγγέλιο των Ευαγγελίων). Να σημειωθεί ότι στους αρχαίους κώδικες ο τίτλος αναγραφόταν στο τέλος του βιβλίου και όχι στην αρχή, όπως συμβαίνει σήμερα.

Αυτά είναι όσα έχουν γίνει γνωστά έως τώρα. Οι Σμιθ και Λαντάου ανακοίνωσαν την ανακάλυψή του ελληνικού πρωτότυπου της Αποκάλυψης του Ιακώβου στο ετήσιο συνέδριο της Εταιρείας Βιβλικής Λογοτεχνίας που έγινε στη Βοστώνη τον περασμένο μήνα.

youmagazine

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ