Tαντρική φιλοσοφία και μελέτη του εαυτού

Η πρακτική της γιόγκα, όχι μόνο μας προτρέπει να γυρίσουμε προς τα μέσα και να γνωρίσουμε καλύτερα τον εαυτό μας (η svādhyāyā των Yoga Sutras, μία από τις “προτροπές” του Patanjali για κάθε γιόγκι), αλλά μας παρέχει και πολλά εργαλεία για να το πράξουμε.

Σε αυτό το πλαίσιο, η ταντρική φιλοσοφία μας προσφέρει έναν πλούτο εννοιών για την κατανόηση του εαυτού και της πραγματικότητας που βιώνουμε.

Αν αντιμετωπιστεί ως ένα φιλοσοφικό σύστημα, που παραμένει ζωντανό, και όχι ως ένα απομακρυσμένο -χρονικά και πολιτισμικά- αντικείμενο ακαδημαϊκής μελέτης, μπορεί να αποτελέσει ένα χρήσιμο εργαλείο για την πρακτική μας, ως μια φιλοσοφία ελευθερίας και δράσης: πρεσβεύοντας ότι ο κάθε ένας από εμάς είναι πλήρης, περικλείοντας μέσα του όλο το σύμπαν, μας διδάσκει ότι ο κόσμος δεν μπορεί να βελτιωθεί από κάποια δύναμη έξω από εμάς (ανθρώπινη ή θεϊκή) αλλά η εξέλιξη της δικής μας αντίληψης και η αναγνώριση αυτής της πληρότητας βελτιώνει το πως βιώνουμε την ζωή μας.

Διαθέτουμε πολλά εργαλεία για την μελέτη του εαυτού: από την σχετικά σύγχρονη επιστήμη της ψυχολογίας, αλλά και την μεγάλη παράδοση της φιλοσοφίας, έχουμε εσωτερικεύσει και κατανοήσει πολλές έννοιες που υποβοηθούν αυτήν την διαδικασία (αναφέρω για παράδειγμα τις έννοιες του συνειδητού – υποσυνείδητου – ασυνείδητου, που είναι πλήρως ενσωματωμένες στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας).

Με τον ίδιο τρόπο, οι ομάδες εννοιών που περιγράφονται συνοπτικά στην συνέχεια, αποτελούν μία ολοκληρωμένη περιγραφή της ενσώματης συνείδησης, η κάθε μία από μία διαφορετική σκοπιά. Κάθε μία είναι αυτόνομη, και αρκεί για να περιγράψει την εμπειρία του εαυτού και της πραγματικότητας, αποτελώντας από μόνη της έναν χάρτη για την πρακτική μας. Έτσι, μπορούμε να επιλέξουμε οποιαδήποτε, ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία, τις γνώσεις και τα ενδιαφέροντά μας.

Θα παρουσιάσω συνολικά επτά ομάδες – μία σήμερα και από δύο σε κάθε επόμενο μέρος – έτσι ώστε να μπορεί κάποιος να συγκεντρωθεί και να βιώσει αυτό που περιγράφεται, χωρίς να παρασύρεται από την ποσότητα της πληροφορίας. Ό,τι ακολουθεί είναι γνώση που πρέπει να εμπεδωθεί – όχι απλά αντικείμενο μελέτης ή νοητικής ανάλυσης. Η γιόγκικη φιλοσοφία, όσο και αν περιέχει έννοιες που κατ’ αρχήν φαίνονται αφηρημένες, παραμένει βιωματική. Μόνο βιωματικά μπορούμε να διευρύνουμε την συνείδησή μας, ώστε να προσεγγίσουμε την πληρότητα (pūrnatā),την συνειδητοποίηση ότι είμαστε πλήρεις και ελεύθεροι.

1.

Πέντε δυνάμεις του θεού (συν μία)

Cit – Ananda – Iccha – Jnana – Kriya – Svantandrya Śakti

Οι πέντε δυνάμεις του θεού είναι η Cit Śakti – η δύναμη της συνείδησης – η Ananda Śakti – η δύναμη της ευδαιμονίας – η Iccha Śakti – η δύναμη της θέλησης – η Jnana Śakti – η δύναμη της γνώσης – και η Kriya Śakti – η δύναμη της πράξης. Οι πέντε δυνάμεις εκφράζονται μέσα σε μία έκτη δύναμη που τις περικλείει – την Svantandrya Śakti, την δύναμη της ελευθερίας. Οι δυνάμεις αυτές αρκούν για να περιγράψουν την πραγματικότητα, όπως την παρατηρούμε, καθώς και όλες μας τις πράξεις. Κατανοώντας τις, βλέπουμε ότι ο θεός είναι η ευδαιμονική συνείδηση που εκφράζει την θέλησή του στην πράξη, μέσω της γνώσης, σε πλήρη ελευθερία. Καθώς ο θεός είμαστε εμείς, τελικά θα βιώσουμε την υπαρξή μας ως μία ευδαιμονική συνείδηση, που υπάρχει σε πλήρη ελευθερία. Σε πλήρη ελευθερία θα μετατρέψουμε την θέλησή μας σε πράξη, με την δύναμη της γνώσης μας. Αυτό το βίωμα μπορεί να αλλάξει την μέχρι τώρα κατανόησή μας για τον εαυτό, και ακόμη περισσότερο, μπορεί να αλλάξει τον τρόπο που ζούμε την ζωή μας.

2.

Πέντε δράσεις του θεού

Srsti (δημιουργία) – sthiti (διατήρηση) – samhāra (αποδόμηση, καταστροφή)– tirodhāna (απόκρυψη) – anugraha(αποκάλυψη)

Ο θεός – άρα και ο κάθε ένας από εμάς – δημιουργεί, συντηρεί την δημιουργία του, και τελικά την καταστρέφει, για να μπορέσει να δημιουργήσει ξανά. Ο θεός κρύβεται και κρύβει, αποκαλύπτεται και αποκαλύπτει. Αυτή η κατανόηση μας κάνει πιο δεκτικούς στην αλλαγή – που έρχεται από την δημιουργία κάθε τί νέου – πιο υπομονετικούς στην στασιμότητα – απαραίτητη για την διατήρηση – πιο δυνατούς στις δυσκολίες και στον θάνατο – το αποτέλεσμα της καταστροφής. Η απόκρυψη και την αποκάλυψη κάνουν πιο κατανοητές τις γρήγορες αλλαγές και τις πιο εφήμερες συνθήκες.

Αναλύοντας την καθημερινότητα με αυτές τις έννοιες, αλλάζει ο τρόπος που βλέπουμε την μέχρι τώρα ιστορία μας, τα κίνητρά και τις πράξεις μας.

3.

36 tattvas

Τα tattvas είναι επίπεδα πραγματικότητας και αποτελούν άλλον έναν χάρτη της εμπειρίας μας. Το πρώτα δύο είναι ο Śiva και η Śakti, ενώ τα πέντε τελευταία είναι τα πέντε στοιχεία – χώρος, αέρας, φωτιά, νερό και γη. Ενδιάμεσα, προβλέπονται οι αισθήσεις και τα αισθητήρια όργανα, η συνείδηση, η φύση… Τα tattvas εκφράζουν και την ταντρική “κοσμογονία”. Στην μία άκρη όλα είναι ένα (ο Śiva και η Śakti σε τέλεια ένωση), που εμπεριέχει μέσα του τα πάντα, και καθώς πραγματοποιείται η δημιουργία, ξετυλίγονται όλα τα υπόλοιπα επίπεδα, μέχρι να φτάσουμε στην άλλη άκρη, όπου όλα αναλύονται στα πέντε στοιχεία.

Σημαντικό είναι ότι το 36ο tattva δεν θεωρείται κατώτερο – στην πραγματικότητα μπορεί να θεωρηθεί το πιο ολοκληρωμένο: σε αυτό το επίπεδο πραγματικότητας, όλα τα υπόλοιπα tattvaέχουν εκδηλωθεί. Η δημιουργία – από τον Śiva προς την γη – έχει πραγματοποιηθεί. Αντίθετα, στο επίπεδο του πρώτου tattva, του Śiva, όλα τα υπόλοιπα επίπεδα πραγματικότητας υπάρχουν μόνο ως δυνατότητα. Όλα είναι ακόμη ένα – και για να φτάσει κανείς από την γη προς τον Śiva έχει επιστρέψει στην πηγή.

Καθώς ο εαυτός μας γίνεται πλέον κατανοητός ως ο Śiva, ο κάθε ένας από εμάς περικλείει όλα τα tattva, ένω το κάθε tattva μας περικλείει. Το κάθε ένα απο αυτά μας δίνει πληροφορίες για την ύπαρξή μας.

4.

Τρία malas

Ānava mala (ατομικότητα), māyīya mala (διαχωρισμός), kārma mala (πράξη)

Η λέξη malas, μεταφράζεται ως “ακαθαρσία”. Τα malas περιγράφουν μπλοκαρίσματα της συνείδησης, περιοριστικές για την ύπαρξη εμπειρίες και οφείλονται στην φυσική άγνοια και την περιορισμένη αντίληψή μας. Παρόλα αυτά, δεν είναι καταρχήν κάτι “κακό”, καθώς είναι εγγενή στην φύση μας και αποτελούν την αφετηρία από την οποία όλοι ξεκινάμε. Δεν είναι νοητική κατασκευή ή απλό πιστεύω, ούτε είναι κάτι που μας επιβληθεί από την οικογένεια, ή την κοινωνία, για αυτό και δεν μπορούν να εξαφανιστούν μόνο με την χρήση του μυαλού μας, διαβάζοντας ή πιστεύοντας. Πρέπει κανείς να βιώσει την πληρότητα (pūrnatā) για να τα ξεπεράσει.

Το ānava mala, περιγράφει την δέσμευση που δημιουργείται από την αίσθησή μας ότι είμαστε ατελής και μη σημαντικοί. Είναι η εμπειρία του να νιώθουμε αδύναμοι και χωρίς αξία. Αυτή η αίσθηση της ατέλειας όμως, είναι και αυτή που μας οδηγεί στον δρόμο της αφύπνισης και στην συνειδητοποίηση της πληρότητας που είναι η πραγματική μας φύση.

Το māyīya mala είναι αυτό που μας κάνει να βλέπουμε τις διαφοροποιήσεις και όχι την ενότητα στα πράγματα. Ο κόσμος βιώνεται ως κάτι χωριστό από τον εαυτό, και μάλιστα πολύ συχνά είτε ως απειλή, είτε ως πεδίο για την απόκτηση αγαθών. Έτσι γινόμαστε ανταγωνιστικοί νιώθωντας ότι πρέπει είτε να προστατευτούμε από τους άλλους, ή να τους αποσπάσουμε κάτι. Η διαδικασία της αφύπνισης δεν εξαλείφει τις διαφοροποιήσεις ή την αίσθηση του εαυτού, εξαλείφει όμως το άγχος που δημιουργούν, καθώς αντί για απειλή το διαφορετικό θεωρείται πηγή της ομορφιάς της ζωής, μέσα από μία μεγαλύτερη ενότητα.

Τέλος, το kārma mala, είναι η δέσμευση που σχετίζεται με το kārma. Καθώς οι πράξεις μας οδηγούνται από δύο προηγούμενα mala, είμαστε δέσμιοι των αναγκών και του απατελέσματός τους. Με αυτόν τον τρόπο, κάθε μας πράξη μας δεσμεύει σε έναν νέο κύκλο συνεπειών και πράξεων. Πράττοντας χωρίς προσκώλυση στο αποτέλεσμα, μπορούμε να βιώσουμε μεγαλύτερη ελευθερία στις πράξεις μας.

Τα malas είναι άλλο ένα εργαλείο για την κατανόηση του εαυτού, καθώς εξηγούν πολλές από τις αδυναμίες μας. Η κωδικοποίησή τους μας δίνει τα εργαλεία για να ξεπεράσουμε τις δεσμευτικές εμπειρίες και να εξελιχθούμε, βιώνοντας μεγαλύτερη ελευθερία.

5.

Πέντε επίπεδα εαυτού (συν ένα)

Ο άνθρωπος έχει την ικανότητα να αντιλαμβάνεται τον εαυτό του, με διαφορετικούς τρόπους:

Τα πέντε -συν ένα, σύμφωνα με κάποια κείμενα- επίπεδα του εαυτού, χρησιμεύουν ως χάρτης για την κατανόησή μας, ώστε να μπορέσουμε να αντιληφθούμε την πληρότητα του εαυτού, χωρίς να ταυτιζόμαστε με τις επί μέρους εκφάνσεις του.

Το εξωτερικό-περιφερειακό επίπεδο του ευατού (το έκτο επίπεδο, που δεν αναφέρεται πάντα) είναι τα υλικά αγαθά (vastu). Σε αυτό το επίπεδο ταυτίζουμε την ύπαρξή μας με τα υλικά αγαθά τα οποία κατέχουμε. Όταν η εικόνα μας για το τί είμαστε είναι είναι πλούσιος, φτωχός κλπ.

Το επόμενο επίπεδο είναι το φυσικό σώμα (deha), το επίπεδο στο οποίο νιώθουμε νέοι, γέροι, όμορφοι. H ταύτιση μόνο ή κυρίως με αυτό το επίπεδο προκαλεί πόνο, καθώς γνωρίζουμε ότι το φυσικό σώμα είναι φθαρτό.

Στην συνέχεια υπάρχει η καρδιά και το μυαλό μας (citta)- οι σκέψεις και τα συναισθήματά μας. Σε αυτό το επίπεδο βρισκόμαστε όταν περιγράφουμε τον εαυτό μας ως έξυπνο, χαρούμενο κλπ.

Προχωρώντας προς τον πηρύνα, βιώνουμε το ενεργειακό σώμα (prāna): εδώ ταυτιζόμαστε με την ζωτική ενέργειά μας, και νιώθουμε ξεκούραστοι, εξαντλημένοι κλπ. Η εμπειρία του σώματός μας είναι πλέον πιο λεπτοφυής, αν όμως ταυτιστούμε με αυτό, παραμένουμε έρμαια της ψυχολογίας μας.

Σε επόμενο στάδιο, φτάνουμε στο υπερβατικό κενό (shūnya), στην κατάσταση του ύπνου ή του διαλογισμού. Αυτό το επίπεδο δεν προσεγγίζεται από όλους. Ο κίνδυνος που περικλείει η ταύτιση με αυτό είναι το να πιστέψουμε ότι είναι πιο πραγματικό ή ανώτερο από τα υπόλοιπα, ενώ στην πραγματικότητα είναι και αυτό απλά ένα μέρος του εαυτού.

Τέλος, πλησιάζοντας στο κέντρο της ύπαρξής μας, στην Συνείδηση (cit), φτάνουμε στο επίπεδο του εαυτού που περιλαμβάνει όλα τα υπόλοιπα, και που κάνει την κατανόησή τους εφικτή: Συνειδητοποιούμε την ύπαρξη όλων των προηγούμενων, χωρίς να ταυτιζόμαστε με κανένα. Κανένα δεν είναι ανώτερο ή πιο σημαντικό. Κατανοούμε ότι όλα τα επίπεδα είναι εκφάνσεις της κεντρικής αυτής συνείδησης.

Απαντώντας ελεύθερα στην ερώτηση “Ποιος νομίζεις ότι είσαι;”, μπορεί κανείς να δει σε ποιο επίπεδο εστιάζει περισσότερο και χρησιμοποιώντας ως οδηγό τα ανωτέρω επίπεδα, να διευρύνει την γνώση και την κατανόηση του εαυτού, περικλείοντας και πλευρές που ίσως έχει αφήσει στο σκοτάδι.

6.

Τέσσερα επίπεδα του Λόγου

Το πρώτο επίπεδο του Λόγου, είναι το πιο συγκεκριμένο, οι λέξεις (vaikharī). Είναι ο καθημερινός λόγος, που δεν περιγράφει πλήρως την πραγματικότητα, καθώς είναι επιφανειακός. Η κάθε λέξη περιγράφει κάτι αποκλείοντας όλες τις υπόλοιπες έννοιες, και έτσι περιγράφει την πραγματικότητα με όρους δυϊσμού. Για αυτό και δεν πρέπει να ταυτίζουμε την αλήθεια με τις λέξεις.

Το δεύτερο, είναι το ενδιάμεσο επίπεδο (madhyamā). Σε αυτό το επίπεδο, η γλώσσα δεν είναι αυτή με την οποία μιλάμε, αλλά αυτή με την οποία σκεφτόμαστε. Οι λέξεις υπάρχουν, αλλά δεν κυριαρχούν τόσο, όσο οι εικόνες, φράσεις και ιδέες που δεν έχουν ακόμη πλήρως διαμορφωθεί.

Το επόμενο στάδιο είναι το όραμα (paśyantī). Στο στάδιο αυτό δεν υπάρχουν καθόλου λέξεις: υπάρχουν οι σκέψεις και τα αισθήματα, στην αρχική μορφή τους, πριν διατυπωθούν.

Το τελικό επίπεδο είναι το ανώτατο (parā), το οποίο περιλαμβάνει και περιλαμβάνεται στα υπόλοιπα τρία. Από αυτό πηγάζει η γλώσσα, η σκέψη, το συναίσθημα, η αντίληψη, αλλά και ό,τι άλλο υπάρχει. Σε αυτό το στάδιο, ο Λόγος ταυτίζεται με την Συνείδηση.

Η κατηγοριοποίηση αυτή βοηθάει στην μελέτη του εαυτού με πολλούς τροπους – ο βασικότερος είναι ότι μας θυμίζει ότι οι λέξεις με τις οποίες συχνά περιγράφουμε την πραγματικότητα και τον εαυτό μας δεν εκφράζουν – και δεν μπορούν να εκφράσουν – πλήρως την εμπειρία της ζωής.

7.

Πέντε επίπεδα συνείδησης

Ο άνθρωπος έχει την ικανότητα να αντιλαμβάνεται περισσότερα από ένα επίπεδα συνείδησης:

Το πρώτο επίπεδο είναι η κατάσταση του ξύπνιου (jāgrat). Σε αυτό το επίπεδο κυριαρχεί το φυσικό σώμα και η αντίληψη ότι είμαστε χωριστοί από ό,τι μας περιβάλει.

Το δεύτερο επίπεδο, είναι η ονειρική κατάσταση (svapna). Σε αυτό κυριαρχεί το πιο λεπτοφυές ή ενεργειακό σώμα και οι εντυπώσεις που μας έχουν μείνει από το πρώτο επίπεδο.

Το επόμενο είναι ο βαθύς ύπνος (sushupti). Εδώ είμαστε πλεόν ελεύθεροι από σκέψεις και εντυπώσεις και έχουμε βγει από την κατάσταση του διαχωρισμού. Δεν είμαστε όμως πια συνειδητοί.

Το τέταρτο επίπεδο είναι το υπερβατικό στάδιο (turya). Σε αυτό το επίπεδο φτάνει κανείς κυρίως μέσω του διαλογισμού. Είναι το σημείο όπου βρίσκεται κανείς σε βαθύ ύπνο, δεν νιώθει διαχωρισμένος από το περιβάλλον του, αλλά ταυτόχρονα είναι εντελώς ξύπνιος και συνειδητός.

Το τελευταίο στάδιο, που προσθέτει η ταντρική φιλοσοφία, είναι το turyātīta, το “μετά το τέταρτο“. Σε αυτό το στάδιο περιλαμβάνονται όλα τα προηγούμενα, καθώς μπορεί κανείς να βιώσει το τέταρτο επίπεδο συνείδησης, το υπερβατικό, σε κάθε ένα από τα τρία πρώτα στάδια: όντας ξύπνιος, ή σε ονειρική κατάσταση ή σε βαθύ ύπνο. Δεν χρειάζεται πλέον να έρθει σε κατάσταση διαλογισμού για να βιώσει το φως και την πληρότητα, αλλά αυτό συμβαίνει κάθε στιγμή της ζωής, σε όποια κατάσταση και να βρίσκεται.

Χριστίνα Καρκανιά

Yoga Instructor

Πηγές:

Christopher D. Wallis, Tantra Illuminated, Mattamayura, Petaluma, 2012

Swami Shantananda, The Splendor of Recognition, SYDA, South Fallsburg, 2003

bhavanayoga

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ