Ναρκισσιστικά άτομα: προφίλ, σχέσεις, αιτιολογία

"Είμαι η Μαρία 34 ετών και συζώ εδώ και ένα χρόνο με τον Γιώργο 37 ετών. Ο Γιώργος είναι ένα άτομο που αρχικά ήταν πολύ γοητευτικό για μένα. Ήθελε να είναι ξεχωριστός. 

Ψώνιζε από ειδικά μαγαζιά, ήθελε να ανήκει σε παρέες που όλοι ήταν ιδιαίτεροι. Πρόσεχε πολύ την εμφάνισή του και ήθελε όλοι να τον θαυμάζουν. Μέσα από την συνύπαρξη μαζί του πολλές φορές ένιωθα κι εγώ την αίσθηση μεγαλείου που μου μετέδιδε. Τώρα τελευταία όμως νιώθω ότι όταν δεν τον θαυμάζω εκείνος πέφτει ψυχολογικά και πολλές φορές μου φέρεται εκδικητικά νομίζω για αυτό το λόγο. Αναρωτιέμαι λοιπόν, σχετίζεται αυτό με την προσωπικότητά του ή περισσότερο με τη σχέση μας;"

Στο παραπάνω κείμενο μάς δίνεται μια από τις κλασικές περιπτώσεις προφίλ προσωπικότητας που εντάσσονται από τις θεωρίες προσωπικότητας ως ναρκισσιστικές. Ο όρος προέρχεται από το μύθο του Νάρκισσου ο οποίος θαύμαζε τόσο πολύ τον εαυτό του στο είδωλο που δημιουργούσε η λίμνη όπου κοιταζόταν κάθε μέρα, ώστε τελικά βούτηξε στην λίμνη για να έρθει πιο κοντά στην ωραιότητα του ειδώλου του και τελικά πνίγηκε. Ας δούμε όμως πώς αυτός ο «πνιγμός» αυτών των προσωπικοτήτων μετουσιώνεται στην απλή καθημερινότητα.

ΤΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΟΥΣ

Τα άτομα με αυτό το προφίλ λοιπόν παρουσιάζονται με ένα βαθύ, υπέρμετρο, μεγαλειώδες αίσθημα σπουδαιότητας για τον εαυτό. Συχνά υποτιμούν την σπουδαιότητα των επιτευγμάτων άλλων ανθρώπων και υπερεκτιμούν την σπουδαιότητα των δικών τους πράξεων. Εκνευρίζονται όταν άλλοι αποδεικνύονται ομορφότεροι, εξυπνότερο ή ικανότεροι. Κλασικό τεστ για να υποψιαστούμε συγκεκαλυμμένο ναρκισσισμό σε ένα άτομο είναι να το ρωτήσουμε για την τελευταία φορά που θεώρησε ότι υπολειπόταν κάποιου άλλου σε σπουδαιότητα.

Πιστεύουν ότι είναι πολύ ξεχωριστά άτομα και μοναδικά, σίγουρα σε ό,τι και αν κάνουν ή σκέφτονται. Για αυτό το λόγο θα δούμε ότι διεισδύουν σε λόμπι ή κοινωνικές κάστες που σημείο αναφοράς τους έχουν την ιδιαιτερότητα των μελών τους. Συνήθως αυτά τα λόμπι σχετίζονται με επίδειξη πλούτου, δύναμη επιρροής και αναλώνονται πολύ με την έννοια της εικόνας. Έξω από αυτά τα λόμπι αισθάνονται σαν το ψάρι έξω από το νερό του και για αυτό υπομένουν τα πάντα για να συνεχίσουν να ανήκουν εκεί.

Επιζητούν τον θαυμασμό αλλά δεν είναι εμπαθείς με τους άλλους. Χαρακτηρίζονται από αδυναμία ή ολοκληρωτική απώλεια ικανότητας ενσυναίσθησης, δηλαδή της ικανότητας του ανθρώπου να μπορεί να μπαίνει στη θέση του αλλού και να αντιλαμβάνεται το πρόβλημα που βιώνει ο άλλος, κυρίως σε σχέση με την διαχείριση συναισθημάτων. Η έλλειψη εμπάθειας τα κάνει να μιλούν συνέχεια για τα προβλήματά τους και να αδιαφορούν για τα προβλήματα των άλλων. Πολλές φορές χαρακτηρίζονται στις διαπροσωπικές τους σχέσεις ως αδιάφοροι, ψυχροί, ασυναισθηματικοί, εγωιστές...

Τα διακρίνει μια εμμονή σε σχέση με την επιζήτηση θαυμασμού από τους άλλους. Η γλώσσα του σώματός τους είναι ενδεικτική, ειδικά όταν λαμβάνουν κομπλιμέντα, ακόμα και όταν γνωρίζουν ότι είναι ψευδή αυτά τα σχόλια. Είναι χαρακτηριστικό ότι γύρω τους μαζεύουν άτομα που μέσω της κολακείας προς τα ναρκισσιστικά άτομα τα κρατούν εξαρτημένα τελικά από εκείνα με εισιτήριο ένα κομπλιμέντο! Όταν δεν καταφέρνουν να πάρουν αυτόν τον έπαινο τότε η αυτοεκτίμηση τους θρυμματίζεται τόσο εύκολα και γρήγορα και μετατρέπεται σε οργή, εκδικητικότητα και άκρατο θυμό προς τους γύρω τους αλλά και προς τον εαυτό τους.

Όσον αφορά στην κριτική των άλλων η ευαισθησία τους κυμαίνεται πολύ. Άλλες φορές παρουσιάζονται άτρωτοι και αδιαπέραστοι έως και αδιάφοροι προς την γνώμη των άλλων. Άλλες φορές παρουσιάζονται ιδιαίτερα εύθραυστοι και τρωτοί. Αυτή η σημαντική διπολική εικόνα του εαυτού οδηγεί σε σύγχυση ειδικά το σύντροφο του ναρκισσιστικού ατόμου, γιατί παρατηρεί έντονη διακύμανση και υποπτεύεται κάποια προσποίηση του συντρόφου του σχετικά με την πραγματική εικόνα. Όμως η όλη διαδικασία δεν σχετίζεται με διάθεση εξαπάτησης του συντρόφου, αλλά κυρίως με προβληματική αίσθηση του εαυτού.

Η ναρκισσιστική διάθεση των ατόμων αυτών δημιουργούν την ψευδαίσθηση ότι τίποτα δεν μπορεί να τα τραυματίσει. Χρησιμοποιούν δηλαδή την αίσθηση παντοδυναμίας για να ξεφύγουν από δύσκολες καταστάσεις που πάντα το φταίξιμο είναι των άλλων. Φυσικά είναι ένα σενάριο πλαστό που η έλλειψη ρεαλισμού είναι έκδηλη και για αυτό ορίζεται και ως παθολογική συμπεριφορά. Εκφράσεις του τύπου "εγώ τα καταφέρνω πάντα", "τίποτα δεν μπορεί να με αγγίξει", "είμαι αυτός που ορίζει την ζωή του", είναι κλασικές ναρκισσιστικές εκφράσεις.

Σε επαγγελματικό επίπεδο τα άτομα αυτά καλοβλέπουν τις θέσεις εξουσίας κυρίως και σχεδόν πάντα θέσεις που «φαίνονται» συνέχεια. Διαλέγουν π.χ. τον τομέα των δημόσιων σχέσεων, θέσεις μάνατζερ, κ.ά. Οι θέσεις χαμηλού κύρους δεν τα απασχολούν και πολλές φορές δύνανται να χρησιμοποιήσουν αθέμιτα μέσα για να εξελιχθούν στην επαγγελματική ιεραρχία. Πολλές φορές διαλέγουν τα καλλιτεχνικά επαγγέλματα και κυρίως την υποκριτική τέχνη και το τραγούδι. Οι θεατές δεν είναι τότε μέτοχοι της καλλιτεχνικής κουλτούρας, αλλά περισσότερο θαυμαστές των ιδιαίτερων προσόντων τους. Επίσης η δημοσιογραφία και η πολιτική προσελκύει τέτοια άτομα. Βέβαια δεν σημαίνει ότι όσοι διαλέγουν κάποια από τα προηγούμενα επαγγέλματα είναι και ναρκισσιστικές προσωπικότητες.

ΠΩΣ ΕΠΙΛΕΓΟΥΝ ΤΟΝ ΣΥΝΤΡΟΦΟ ΤΟΥΣ 

Συνήθως οι ναρκισσιστικές προσωπικότητες έχουν πολλαπλές ερωτικές σχέσεις ή πολύ γρήγορα μεταπηδούν από τη μια σχέση στην άλλη. Οι σύντροφοί τους είναι υψηλού κοινωνικού κύρους και πολλές φορές ιδιαίτερα προκλητικοί στην συμπεριφορά τους και τις απόψεις τους. Δεν αποκλείεται επίσης οι σύντροφοί τους να είναι και αυτοί ναρκισσιστικά άτομα. Στην αρχή της σχέσης θα είναι όλα ιδανικά και ο ένας θα μεταδίδει στον άλλο την αίσθηση σημαντικότητας και κυρίως το πόσο σημαντικό είναι δυο τόσο σπουδαία άτομα να μπορούν να είναι μαζί. Σύντομα όμως η σχέση παίρνει άλλη μορφή. Καταλήγει να είναι ανταγωνιστική αφού ανταγωνίζονται ποιος θα είναι ο σπουδαιότερος από τους δυο.

Η ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ

Η άποψη της επιστήμης λέει ότι η γενετική μεταβίβαση δεν φαίνεται να οδηγεί σε αυτή την παθολογία. Περισσότερο γνωρίζουμε ότι σχετίζεται με την παιδική ηλικία. Η ψυχαναλυτική σχολή υποστηρίζει ότι τα άτομα αυτά δεν έλαβαν διαπαιδαγώγηση με βασικό στοιχείο την εμπάθεια. Δηλαδή η συναισθηματική τους ανάγκη, να αναγνωρίσει η γονική φιγούρα τον εσωτερικό τους κόσμο, ματαιώθηκε. Αυτή η ματαίωση οδήγησε σε αισθήματα μειονεξίας και στην ενήλικη ζωή το άτομο προσπαθεί ανώριμα να υπεραναπληρώσει αυτό το κενό με την ναρκισσιστική διακήρυξη του εαυτού.

Τα άτομα με προσωπικότητα ναρκισσιστική δεν είναι επικίνδυνα. Ούτε σημαίνει ότι οποιοσδήποτε διαθέτει ναρκισσιστικά στοιχεία χρήζει ψυχολογικής βοηθείας. Υπό συνθήκες όμως ιδιαίτερα στρεσσογόνες είναι δυνατόν αυτά τα άτομα να αναπτύξουν ψυχική διαταραχή με αποτέλεσμα να γίνουν ιδιαίτερα δυσλειτουργικά στην καθημερινότητα τους.

Η συσχέτιση με αυτά τα άτομα είναι δύσκολη και ανυπόφορη. Ενώ αρχικά υπάρχει ενθουσιασμός, στην συνέχεια ο σύντροφος του ναρκισσιστικού ατόμου ματαιώνεται. Δηλαδή επειδή δεν ικανοποιούνται οι βαθύτερες συναισθηματικές ανάγκες του, βιώνει ο ίδιος ό,τι βίωσε το ναρκισσιστικό άτομο στην παιδική του ηλικία. Αυτό πολλές φορές δεν γίνεται με γνώση του ναρκισσιστικού ατόμου, αλλά με ασυνείδητο τρόπο και για αυτό είναι δύσκολο να έχει το ίδιο το άτομο επίγνωση της κατάστασής του.

Σε μια κοινωνία που το υλιστικό πρότυπο και η ιδεολογία του φαίνεσθαι έχει εγκαθιδρυθεί στην κοινωνική συνείδηση των ανθρώπων ως μέσο αυτοπροσδιορισμού τους, δεν είναι καθόλου άτοπο άτομα με ναρκισσιστικά στοιχεία να επιβιώνουν. Πολλές φορές οι επιχειρήσεις επιλέγουν τέτοια άτομα σε θέσεις κλειδιά, ώστε να εκμεταλλευθούν τον επιδέξιο τρόπο που προβάλλουν τον εαυτό τους και την ιδιαιτερότητά τους ώστε να δίνουν το μήνυμα ότι και η εταιρία που εκπροσωπούν είναι ιδιαίτερη και χαρισματική.

*Από το Ινστιτούτο Γνωσιακής Αναλυτικής Ψυχοθεραπείας

aytepignosi

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ