«Post-truth»: η αντι-αλήθεια των παραγκωνισμένων πολιτών

Γράφει ο Δημοσθένης Δαββέτας,
Καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης στο Παρίσι, ποιητής, εικαστικός


Μετά τη νίκη του Τραμπ βιώνουμε ένα ασυνήθιστο φαινόμενο: μια αυστηρή αυτοκριτική των ως τώρα πανίσχυρων παγκόσμιων μέσων μαζικής ενημέρωσης, ως συνέπεια της ανελέητης κριτικής που υπέστησαν την τελευταία δεκαετία. Ποια ήταν η κατηγορία; Ότι δεν λένε την αλήθεια, ότι διαπλέκονται με οικονομικοπολιτικά συμφέροντα και ψεύδονται. 

Παράδειγμα χαρακτηριστικό: ο πόλεμος του Ιράκ, όπου πάνω στη δήθεν αποκάλυψη ότι ο Σαντάμ είχε όπλα μαζικής καταστροφής, στήριξαν οι Αμερικανοί την πολεμική τους (και τόσο αποτυχημένη) επιχείρηση. Ο πολίτης θέλει να πιστεύει ότι αυτά που του λένε είναι αλήθεια, όσο κι αν αυτή η τελευταία κάποιες φορές παίρνει το χρώμα της εκάστοτε ερμηνείας. Κι αυτή η σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ πολιτικών και μέσων έχει διαρραγεί τελείως. Κι όταν κάποιος δεν εμπιστεύεται την αντικειμενικότητα της είδησης, εφευρίσκει την δική του πληροφορία, με τη βοήθεια των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όπως το facebook ή το twitter. 

Ανάμεσα στην επίσημη αλήθεια του «πολιτικά ορθού» και στην αλήθεια του κόσμου υπάρχει ένα τεράστιο χάσμα από το οποίο και αναδύθηκε αυτή η νέα σημερινή κατάσταση της «post-truth», της «μετα-αλήθειας» (όπως την πρωτοχρησιμοποίησε ως όρο η εφημερίδα Guardian) ή διαφορετικά, της υποκειμενικής επαναστατημένης αλήθειας. Αυτής δηλαδή που θέλει να πιστεύει κάποιος ή ομάδες κάποιων ως πραγματική, ως δική τους.
 

Η κατάργηση της «καλής πίστης» ως προς το αληθές της πληροφορίας στα μέσα, είναι προϊόν μιας ηγεμονικής εδώ και σαράντα χρόνια αντίληψης του «πολιτικά ορθού», το οποίο και με ναρκισσιστική βεβαιότητα και μεθοδικότητα, αποδόμησε την έννοια της κλασικής αλήθειας, σε πανεπιστήμια, εφημερίδες, τηλεόραση, στ’ όνομα μιας προοδευτικότητας που ακριβώς σχετικοποιούσε το διαχρονικά ως τότε αληθινό. 

Στην επιστήμη εισήγαγαν τις «μπουλντόζες» Μαρξ και Φρόιντ κι εισήγαγαν την φιλοσοφία της «υποψίας» απέναντι στην παραδοσιακή κλασική γνώση. Οι όποιοι λίγοι επιστήμονες ή μη αντιστάθηκαν σ’ αυτόν τον πολιτιστικό οδοστρωτήρα (χειρότερα και απ’ αυτόν την Κίνας του Μάο), βρέθηκαν αμυνόμενοι στο περιθώριο ως αντιδραστικοί ή παρωχημένοι, ενώ κάποιοι βγήκαν εκτός παιχνιδιού με την εύκολη κατηγορία ή αβασάνιστη ενοχή, του ρατσιστή, ακροδεξιού, συντηρητικού κι άλλα συναφή.

 Η εξουσία αυτής της ελίτ (μέσων μαζικής ενημέρωσης, πανεπιστημιακών, πολιτικών κι οικονομικών παραγόντων) επέδρασε ως τρομοκρατικό τσουνάμι φόβου εναντίον όσων ήθελαν να καταλάβουν το γιατί, για παράδειγμα, το ν’ αγαπάς την πατρίδα σου ή να στηρίζεις την θρησκεία σου ή να θέλεις ελεγχόμενη μετανάστευση, ήταν κακό και τιμωρητέο ως το σημείο σωματικής, ηθικής και κοινωνικής εξόντωσης κάποιες φορές. 

Ποιο ήταν το αποτέλεσμα αυτής της «δημοκρατικά δικτατορικής» συμπεριφοράς; Η post-truth, η αντι-αλήθεια ή μετα-αλήθεια. Που σημαίνει πρακτικά: καθένας εμπιστεύεται το δίκτυό του, την υποκειμενική του πληροφορία, έχοντας χάσει κάθε μέτρο με την αντικειμενική πληροφορία.

 Ο Ουμπέρτο Έκο το είχε επισημάνει λέγοντας ότι δεν είναι το Ίντερνετ το πρόβλημα, αλλά κυρίως η εξακρίβωση κι η αλήθεια των πηγών των πληροφοριών που υπάρχουν σ’ αυτό. Η Αραβική Άνοιξη, η εξέγερση στην πλατεία Τιέν Αμέν στην Κίνα κι άλλα πολλά γεγονότα γεννήθηκαν από την επίδραση αυτής της αντι-αλήθειας στην «επίσημη αλήθεια» των εκάστοτε κυβερνητικών ή διαπλεκόμενων μίντια. 

Μπροστά σ’ αυτήν την διαπίστωση που’ ναι οδυνηρή, αλλά πραγματική, αν θέλουμε να ξαναβρούμε την ισορροπημένη κι ειλικρινή σχέση με την ενημέρωση, θα πρέπει να ξαναβάλουμε τους κανόνες που θεμελιώνουν εμπιστοσύνη: ακριβής πληροφορία, έστω και μισή (αν οι περιστάσεις κάποιες φορές δεν την επιτρέπουν ολόκληρη), επαλήθευση των γεγονότων και των πηγών τους, διόρθωση των λαθών κι ανακοίνωσή τους και τέλος, αφήγηση με λέξεις διάφανων νοημάτων, ακόμα κι αν πρόκειται για στρατευμένη ειδησεογραφία. Πρέπει ν’ αποκατασταθεί η αναγκαία για την κοινωνική ειρήνη, ισορροπία μεταξύ πολιτών και μίντια.

geopolitics

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ