Η ΛΥΡΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΑ ΚΙ ΟΙ ΚΑΤΑΒΟΛΕΣ ΤΗΣ

Η λύρα υπήρξε το "κατεξοχήν" εθνικό μουσικό όργανο στην Αρχαία Ελλάδα. Συνδεόταν στενά με την λατρεία του Απόλλωνα και για τον λόγο αυτόν περιβαλλόταν από μεγάλο σεβασμό. Εξαιτίας της απλότητας στον τρόπο κατασκευής της, καθώς και της ποιότητας του ήχου της πού ήταν ευγενής, διαυγής, γαλήνιος και αρρενωπός χρησιμοποιήθηκε ως κύριο όργανο για την εκπαίδευση των νέων.

Ας αναλύσουμε εδώ τον ευρύτατα διαδεδομένο μύθο στον οποίο αναφέρεται η προέλευση της λύρας. Σύμφωνα με αυτόν τον μύθο (Απολλόδωρος Γ' 10-2) ο Ερμής αμέσως μετά την γέννησή του σε ένα σπήλαιο της Κυλλήνης, έκλεψε κρυφά τα βόδια που φυλούσε ο Απόλλωνας. Βλέποντας έξω από το σπήλαιο μια χελώνα, αφαίρεσε το όστρακό της, στερέωσε πάνω του χορδές από έντερο βοδιού και έτσι κατασκεύασε την λύρα. Όταν ο Απόλλωνας ανακάλυψε την κλοπή και παραπονέθηκε στον Δία, ο Ερμής προσέφερε την λύρα στον Απόλλωνα ο οποίος μαγεύθηκε από τον ήχο της.

Ο Νικόμαχος(1) αναφέρει πως ο Ερμής αφού κατασκεύασε την λύρα δίδαξε τον Ορφέα πως να παίζει, ο Ορφέας με την σειρά του δίδαξε τον Θάμυρη και τον Λίνο και ο τελευταίος τον Αμφίονα από την Θήβα.

Ο Αμφίων συνέδεσε το όνομά του με την κατασκευή των τειχών της επτάπυλης Θήβας. Σύμφωνα με την παράδοση (αναφέρεται στον Ησίοδο, Νικόμαχο, Ευριπίδη κ.α.) ο δίδυμος αδελφός του Αμφίονα, Ζήθος με την μυθική του δύναμη μετέφερε βράχους από τα βουνά, ενώ ο Αμφίων με την λύρα και το τραγούδι τις μάγευε, έτσι πού από μόνες τους στερεωνόταν πάνω στα τείχη. Με αυτόν τον τρόπο κτίσθηκαν τα τείχη της "επτάπυλης" Θήβας, χάρη στην επτάχορδη λύρα.

Μάλιστα κατά τον Παυσανία (Ελλάδος Περιήγησις Θ' 17, 7), ο κοινός τάφος των διδύμων αδελφών βρισκόταν πάνω σε έναν λόφο βορειοανατολικά της Θήβας πού ονομαζόταν "Αμφίων", και οι Θηβαίοι συνήθιζαν να δείχνουν τις πέτρες που τοποθετήθηκαν από μόνες τους ακολουθώντας το τραγούδι του Αμφίονα.

Τελικά τα ερωτήματα που τίθενται εύλογα είναι τα εξής:

n Τί είναι αυτό που κατασκευάζει και δίνει ο Ερμής στον Απόλλωνα και στην συνέχεια στους ανθρώπους;

n Είναι απλώς ένα μουσικό όργανο;

n Τι σχέση έχει το μουσικό όργανο της λύρας με την τοποθέτηση ογκολίθων κατά την κατασκευή της "επτάπυλης" Θήβας;

n Μήπως εκτός από τον τρόπο κατασκευής ενός αρμονικού μουσικού οργάνου, ο Ερμής δίνει και έναν αρμονικό τρόπο οικοδομικής πρακτικής που συνοδεύει τον Έλληνα στην μετέπειτα ιστορική του πορεία;

Προσπαθώντας να απαντήσω θα χρησιμοποιήσω μετασχηματισμούς με τη βοήθεια ηλεκτρονικού υπολογιστή. Ξεκινώ στο σχήμα 1, με την τυπική πρόσοψη ενός Ελληνικού Ναού. Στην συνέχεια στο σχήμα 2 η πρόσοψη αντιστρέφεται και κατόπιν στα σχήματα 3,4,5,6 συμπιέζεται κατά μήκος. Στο σχήμα η πρόσοψη μοιάζει με πλέον έναν κίονα. Στην συνέχεια ακολουθώντας την αντίστροφη πορεία, δηλαδή "αποσυμπιέζοντας" στα σχήματα 7-12 καταλήγουμε σε μία λύρα !!!

Η αντιστοιχία Αέτωμα <-> Αντηχείο και Κίονες <-> Χορδές είναι προφανής!

Αέτωμα από τον ουρανό με κίονες να το συνδέουν με τα γήινα για τον Ναό, αντηχείο από την Γη με χορδές προς τα ουράνια για την λύρα.

Ο θεός Ερμής δεν κατασκευάζει και δίνει στον Απόλλωνα απλά ένα μουσικό όργανο, την λύρα. Δίνει συγχρόνως ένα πρότυπο δόμησης με υψηλή αισθητική. Η λύρα κατασκευαστικά και μορφολογικά περιέχει τους κώδικες οι οποίοι παράγουν αρμονικό και ρυθμικό αποτέλεσμα, είτε στην μουσική είτε στην αρχιτεκτονική.

Μάλιστα οι κώδικες αυτοί περιέχουν το χαρακτηριστικό της αυτομοιότητος. Το σχήμα 6, το οποίο προέρχεται από το σχήμα 1 (αέτωμα και κίονες στην πρόσοψη Ελληνικού Ναού), με αντιστροφή και στην συνέχεια "συμπίεση", παρουσιάζει χαρακτηριστικά και φαίνεται σαν ένας κίονας επίσης.

Θεμελιώδη στοιχεία της μουσικής είναι ο ρυθμός και η αρμονία. Οι ίδιες όμως λέξεις, δηλαδή ρυθμός και αρμονία χρησιμοποιούνται και ως όροι της οικοδομικής.

Πράγματι στο λήμμα ρυθμός(2) βρίσκουμε: "κίνησις έμμετρος χρόνος - είτε επί ήχου είτε καθόλου επί χρόνου ή της κινήσεως τάξις - μέτρον, συμμετρία, αναλογία μερών εν στάσει ως και εν κινήσει - διευθέτησις, τάξις - η κατάστασις παντός πράγματος οίον η κατάστασις της ψυχής, διάθεσις - ο τρόπος σχηματισμού πράματος τινός".

Στο λήμμα αρμονία(2) εξ' άλλου βρίσκουμε "μέσον προς συναρμογήν, όπερ μετεχειρίζοντο όπως αι σανίδες του πλοίου ώσι καλώς συναρμοσμέναι προς άλληλας - εν τη ανατομική ή ένωσις δύο οστών δια απλής παραθέσεως -εν τοιχοδομία - σκελετός ιδίως επί ανθρωπίνου σκήνους - επί του νού, η ιδιοσυγκρασία - συμφωνία, συνομολογία - ωρισμένη κυβέρνησις, τάξις - συμφωνία ήχων - ιδιαίτερον είδος ή τρόπος μουσικής".

Το δώρο του θεού Ερμή προς τον Απόλλωνα και στην συνέχεια προς τους ανθρώπους χρησιμοποιήθηκε με εξαιρετικό τρόπο κατά την αρχαιότητα. Αναπτύχθηκαν τα χαρακτηριστικά εκείνα των κωδίκων, τα οποία παρήγαγαν το "ωραίο" είτε στην μουσική είτε στην αρχιτεκτονική. Και το "ωραίο" αυτό ήταν πέρα και πάνω από πάσης φύσεως υποκειμενικά κριτήρια. Ήταν ωραίο για όλους τους ανθρώπους ανεξαρτήτως φυλής, ηλικίας, θρησκείας, πολιτικού και πολιτιστικού επιπέδου. Η μοναδική προΰπόθεση γιά να διεγερθεί κάποιος αισθητικά ήταν να είναι άνθρωπος.

Η εποχή μας μπορεί να χαρακτηρισθεί ως εποχή μουσικής και αρχιτεκτονικής βαρβαρότητας. Υπάρχει μία γενικευμένη δίωξη αυτού που πρωτογενώς και αυθορμήτως ονομάζεται "ωραίο". Η ανθρωπότητα οδηγείται εντέχνως στην υιοθέτηση "άλλων" προτύπων περί του "ωραίου". Όμως η υιοθέτηση των "παρά φύσιν" προτύπων περί του "ωραίου" δεν φαίνεται να οδηγεί πουθενά. Προς το παρόν μόνο φαίνεται να προκαλεί στον άνθρωπο σύγχυση, έλλειψη δημιουργικότητας, άγχος, κατάθλιψη, αδυναμία παραγωγής ουσιαστικού πολιτισμού, αδυναμία προσέγγισης στην γνώση.

Ευτυχώς όμως η φύση αμύνεται. Ο άνθρωπος δεν κρατάει το δώρο του θεού Ερμή στο χέρι, αλλά το έχει μέσα του να συμπορεύεται, ένα με τους κώδικές του, στον χώρο και στον χρόνο

Παραπομπές: 1. Σ. Μιχαηλίδη. "Εγκυκλοπαίδεια Αρχαίας Ελληνικής Μουσικής". Έκδοση Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης , Αθήναι 1984.

2. H. Liddel - R. Scott. "Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης", Εκδόσεις Ι. Σιδέρη. 

ΠΗΓΗ :Χρήστος Πολατίδης

KATE KOS

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ