ΠΑΣΙΦΑΗ, ΜΙΝΩΤΑΥΡΟΣ, ΛΑΒΥΡΙΝΘΟΣ

Πίνακας: Ο Μινώταυρος, George Frederic Watts (1817 - 1904)

Βάσω Δενδροπούλου...

Η κρητική αυτοκρατορία, ευνοήθηκε πολύ κάτω από την αμερόληπτη δικαιοσύνη του Μίνωα. Η πρωτεύουσα Κνωσσός έγινε το πολυτελές κέντρο της πρώτης εμπορικής δύναμης στον πολιτισμένο κόσμο. Οι κρητικοί στόλοι έφταναν σε κάθε νησί και λιμάνι της Μεσογείου. Τα εμπορεύματά της εκτίθεντο στην Αίγυπτο και τη Βαβυλωνία. Οι γενναίοι ναυτικοί της Κρήτης περνούσαν ακόμα και τις Ηράκλειες Στήλες, έβγαιναν στο μεγάλο ωκεανό και τραβούσαν είτε βόρεια για να φέρουν χρυσάφι από την Ιρλανδία ή κασσίτερο από την Κορνουάλη, είτε νότια γύρω από τις ακτές της Σενεγάλης, ως τη μακρινή Γιορουμπαλάντ, για να αγοράσουν ελεφαντόδοντο, χρυσάφι και σκλάβους.

Στην πατρίδα τους όμως η βασίλισσα, ωθούμενη από τον Ποσειδώνα, είχε παρασυρθεί σε έναν ανάρμοστο έρωτα για τον ταύρο. ( Πριν όμως, προχωρήσουμε στο μύθο, ας δούμε ποια ήταν η Πασιφάη. Ήταν κόρη του Ήλιου και της Περσηίδας ή της Κρήτης, αδελφή του Αιήτη, του Αλωέα, της Κίρκης, ίσως και της Καλυψώς και της Στερόπης. Από το σύζυγό της Μίνωα απέκτησε τον Κατρέα το Δευκαλίωνα, το Γλαύκο, τον Ανδρόγεω, την Ακάλλη, την Ξενοδίκη, την Αριάδνη και τη Φαίδρα. Κατά μία εκδοχή ήταν αθάνατη). Ας επιστρέψουμε όμως στο μύθο, προσπαθώντας όχι τόσο να σταθούμε σ΄ ό,τι είναι γνωστό, αλλά να διεισδύσουμε σ΄ αυτόν και να φωτίσουμε κι άλλες πτυχές του.

Η Πασιφάη, έπεισε τον ασύγκριτο Δαίδαλο, να κατασκευάσει για χάρη της μια ξύλινη αγελάδα, ένα μεγάλο παιχνίδι με ρόδες, ώστε εκεί κρυμμένη να παρασύρει τον ποθητό ταύρο ο οποίος έβοσκε στα λιβάδια της Γόρτυνας. Ο ταύρος παρασύρθηκε κι η βασίλισσα γέννησε ένα πλάσμα που δεν ήταν ούτε ζώο ούτε άνθρωπος και που με τον καιρό έγινε επικίνδυνο. Ο βασιλιάς ανέθεσε, με τη σειρά του, στο Δαίδαλο να χτίσει ένα απέραντο και πολύπλοκο οικοδόμημα με τυφλά περάσματα, όπου θα έκρυβε το τέρας.

 

Ο Λαβύρινθος, ένα από τα πιο σπουδαία έργα του Δαίδαλου, χτισμένος πάνω σε σχέδια που είχε εφαρμόσει ο ίδιος ο μεγάλος τεχνίτης στην Αίγυπτο, ήταν στα υπόγεια του παλατιού κι έξοδός του ήταν σχεδόν αδύνατη. Μέχρι κι Δαίδαλος δυσκολεύτηκε να βρει την έξοδο. Το παράξενο οικοδόμημα είχε πολλούς διαδρόμους γεμάτους πολύπλοκες στροφές που δεν οδηγούσαν πουθενά. Μέσα σ΄ αυτό το Λαβύρινθο ο βασιλιάς έκλεινε τους εχθρούς του κι εκεί εγκαταστάθηκε ο Μινώταυρος ο οποίος τρεφόταν με ζωντανούς νέους και νέες που τους έφερναν σαν λάφυρα από τα υποτελή έθνη στο κρητικό βασίλειο.

Οι Κρητικές ιστορίες αρχίζουν και τελειώνουν πάντα μ΄ έναν ταύρο. Στην αρχή ο Μίνωας καλεί από τη θάλασσα το λευκό ταύρο του Ποσειδώνα και υπόσχεται να τον θυσιάσει στο θεό άν εμφανιστεί. Ο ταύρος είναι είναι πάρα πολύ ωραίος και θέλει να τον κρατήσει στα κοπάδια του.

 

Γι΄ αυτό τον ταύρο θα νιώσει ολέθριο πάθος η γυναίκα του.Σύμφωνα με τον αρχαίο μύθο, το πρωταρχικό λάθος ήταν του βασιλιά ο οποίος κράτησε τον ταύρο αντί να τον θυσιάσει στο θεό, σφετερίστηκε προς όφελός του ένα δημόσιο συμβάν, ενώ το γεγονός ότι περιβλήθηκε με το αξίωμα του βασιλιά σήμαινε πως θα έπαυε πια να είναι ένας απλός ιδιώτης. Ο "ελέω θεού" βασιλιάς έγινε ο τύραννος κατακτητής.

 

Η μορφή του τυράννου-τέρατος είναι γνωστή στις μυθολογίες, τις λαϊκές παραδόσεις, τους θρύλους, ακόμα και στους εφιάλτες του κόσμου, Τα ουσιαστικά χαρακτηριστικά του είναι παντού τα ίδια:είναι ο σφετεριστής του κοινού κέρδους, το τέρας που άπληστα απαιτεί "τα πάντα για μένα".

 

Όπου ακουμπά ο τύραννος το χέρι του ακούγεται μια κραυγή, ίσως όχι δημόσιο, αλλά μέσα από κάθε καρδιά. Μια κραυγή επίκλησης για το λυτρωτή ήρωα. Αλλά μόνο η γέννηση νικά το θάνατο-η γέννηση κάποιου νέου και όχι του ίδιου παρηκμασμένου πράγματος. Κι ο Θησέας, ο ήρωας που σκότωσε το Μινώταυρο, αντιπροσώπευε το σύμβολο και τη δύναμη του αναδυόμενου ελληνικού πολιτισμού.

Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, ωστόσο, Ταύρο έλεγαν τον κρητικό στρατηγό ο οποίος βοήθησε το Μίνωα να πάρει το θρόνο. Ιστορούσαν πως είχε κρυφές σχέσεις με τη γυναίκα του βασιλιά και πως γεννήθηκε ο Μινώταυρος, παιδί κανονικό του οποίου το όνομα ήταν Αστέριος. Η Πασιφάη, έλεγαν, πως ζήλευε το σύζυγό της και τον μάγεψε, ώστε κάθε φορά που θα συνουσιαζόταν με ξένη γυναίκα να εκχέει φίδια και σκορπιούς. Σύμφωνα με τους μελετητές, επρόκειτο για τη μετάδοση και εξάπλωση δερματικής αρρώστιας, που σε παρωχημένους καιρούς μπορεί να αφάνιζε φυλές.

Στο μύθο της Πασιφάης, έχουμε να κάνουμε με κάποια απο τις πολλές προελληνικές και προδωρικές μορφές λατρείας της Σελήνης. Πασιφάη, Πασιφάεσσα, Πασιφαίνουσα κά, κατέληξαν σε λατρευτικά επίθετα της Άρτεμης. Εκτός από το όνομα τη σεληνιακή φύση της ηρωίδας, βεβαιώνουν μαρτυρίες για μαντείο στο Ταίναρο με αγάλματα του Ήλιου και της Πασιφάης. Διαπιστώνεται, επίσης, η ταύτισή της με την Ινώ και την Αφροδίτη. Αν η Πασιφάη και η Κρήτη είναι το ίδιο πρόσωπο, τότε η Μεγαλόνησος πήρε το όνομά της από τη θεά Σελήνη.

Τον ιερό γάμο, στο κοσμογονικό πρότυπο του ταυρόμορφου θεού του ουρανού με την αγελαδόμορφη θεά της γης, θεολογεί και η ένωση της Πασιφάης με τον ταύρο. Όταν η αγελαδόμορφη θεά ξέπεσε σε ηρωίδα με ανθρώπινα γνωρίσματα, όπως η Ιώ στην Αργολίδα, ο λατρευτικός συμβολισμός των νομάδων της προϊστορίας μυθολογήθηκε, ιδιαίτερα στην εκδοχή της εχθρικής Αθήνας σαν αφύσικο ζευγάρωμα. Διαμορφωτικό ρόλο, έπαιξαν και τα "ταυροκαθάψια", ακροβατικά παιχνίδια των κοριτσιών της Μινωικής Κρήτης με τους ταύρους. Η ξύλινη αγελάδα, όπως το ξύλινο άλογο, ο χάλκινος γίγαντας, ο χρυσός σκύλος, έχει αφετηρία κάποιο λατρευτικό ομοίωμα.

Ο Μινώταυρος, στη λατρευτική, την προμυθική σύλληψή του, είναι ο ίδιος ο βουκέφαλος, εξωελληνικός και προελληνικός θεός, που εξελίχθηκε στον ελληνικό Δία. Και το όνομα Αστέριος, που αποδίδεται στον τερατόμορφο γιο της Πασιφάης, όμως είδαμε στο μύθο της Ευρώπης, αναφέρεται στη λατρεία του Αστέριου Δία. Το κατάστικτο σώμα του τέρατος, όπως μας το δείχνουν αρχαίες απεικονίσεις, συμβολίζει τον έναστρο ουρανό, όπως στον αργολικό μύθο το γεμάτο μάτια σώμα του Άργου, τέρατος με αντίστοιχη σημασία. Ο Μινώταυρος σαν διπλή φύση, άνθρωπος-ταύρος, αντιστοιχεί στον Κένταυρο, άνθρωπο-άλογο, και στον Εριχθόνιο, άνθρωπο-φίδι.

 

Στην ένωση του ταύρου με την Πασιφάη, προσδιοριστικό ρόλο ενδέχεται να έπαιξαν τόσο κάποιο αντίστοιχο λατρευτικό ομοίωμα όσο και κάποιος τελετουργικός χορός με θέμα τον ιερό γάμο, όπου ο πρώτος χορευτής εμφανίζεται με προσωπείο ταύρου. Οι προελληνικές ακροπόλεις, ακόμα, που σήμερα με τις ανασκαφές μας έγιναν προσιτές, με τους τυφλούς και παροδηγητικούς οχυρωματικούς διαδρόμους τους, μας φωτίζουν για το τί ήταν πραγματικά ο λαβύρινθος σαν ιστορικό επίτευγμα.

ΠΗΓΕΣ: JOSEPH CAMPBELL "Ο ήρωας με τα χίλια πρόσωπα, ΡΟΜΠΕΡΤΟ ΚΑΛΑΣΣΟ "Οι γάμοι του Κάδμου και της Αρμονίας", ΑΜΑΛΙΑ ΜΕΓΑΠΑΝΟΥ "Πρόσωπα και Άλλα Κύρια Ονόματα", Ι.ΚΑΚΡΙΔΗΣ "Ελληνική Μυθολογία".

 

The Mythologists