Χόρχε Λούις Μπόρχες (1899-1986): Ο ΑΡΧΩΝ ΤΩΝ ΜΥΘΟΠΛΑΣΙΩΝ

Χόρχε Λούις Μπόρχες

(Jorge Luis Borges, 1899-1986)

Ο ΑΡΧΩΝ ΤΩΝ ΜΥΘΟΠΛΑΣΙΩΝ 

Ποιητής, διηγηματογράφος, δοκιμιογράφος ο Αργεντινός Χόρχε Λουίς Μπόρχες υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους λογοτέχνες και μυθοπλάστες του 20ου αιώνα… 

«Το γράψιμο δεν είναι τίποτε άλλο από ένα κατευθυνόμενο όνειρο». Χ.Λ. Μπόρχες

«Όταν ενσαρκώθηκε ο Λόγος, πέρασε από την απανταχού παρουσία στο χώρο, από την αιωνιότητα στην Ιστορία, από μια απεριόριστη ευτυχή στην αλλαγή και στο θάνατο. Μια τέτοια θυσίας απαιτούσε το αντίστοιχό της: ένας άνθρωπος, εκπροσωπώντας όλους τους ανθρώπους, έπρεπε να προβεί σε μια θυσία αντάξια. Ο άνθρωπος αυτός ήταν ο Ιούδας ο Ισκαριώτης. Ο Ιούδας, ο μόνος που διαισθάνθηκε τη μυστική θεότητα και τον τρομερό σκοπό του Ιησού. Ο Λόγος είχε ταπεινωθεί ως τον εξανθρωπισμό. Ο Λόγος είχε ταπεινωθεί ως την προδοσία (τη χειρότερη μορφή ατιμίας) και να ενοικήσει αιώνια το πυρ το εξώτερον. Η κατώτερη τάξη καθρεφτίζει την ανώτερη. Οι μορφές της Γης αντιστοιχούν στις μορφές του Ουρανού…»

Χορχέ Λουίς Μπόρχες, Τρεις Εκδοχές του Ιούδα, Μυθοπλασίες, 1944

 

Στις 24 Αυγούστου του 1899 γεννήθηκε στο Μπουένος Άιρες της Αργεντινής ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες, κορυφαίος λογοτέχνης και μυθοπλάστης του 20ου αιώνα. Ανατράφηκε σ’ ένα καλλιεργημένο περιβάλλον, καθώς ο πατέρας του ήταν δικηγόρος και καθηγητής ψυχολογίας.  Έζησε τα περισσότερα χρόνια της ζωής του τυφλός. Δίδαξε σε πανεπιστήμια των ΗΠΑ και αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτωρ στα μεγαλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου. Αν και υπήρξε από τους κορυφαίους συγγραφείς του 20ου αιώνα, δεν τιμήθηκε ποτέ με το νόμπελ Λογοτεχνίας. Πέθανε στη Γενεύη το 1986.

Συνεσταλμένο παιδί ο Τζόρτζι (υποκοριστικό του Χόρχε), όπως τον φώναζαν λόγω της αγγλικής παράδοσης που υπήρχε στην οικογένεια -η γιαγιά του από την πλευρά του πατέρα του ήταν Αγγλίδα- έκανε παρέα με τη μικρότερη αδελφή του Νόρα. Στα έξι του χρόνια άρχισε ήδη να γράφει διηγήματα…

Ο Μπόρχες εκπροσωπεί επάξια, παρατηρεί ο Αχ. Κυριακίδης, τη λογοτεχνία που φιλοσοφεί και όχι, ασφαλώς τη φιλοσοφία που λογοτεχνίζει. Γι’ αυτό και τα περισσότερα διηγήματά του αποφαίνονται, προτείνουν σκανδαλιστικές απόψεις σε προαιώνια ζητήματα, ενώ τα περισσότερα δοκίμιά του αναρωτιούνται, ταλαντεύονται σαν τα πιο γοητευτικά αστυνομικά αινίγματα.

Τα κείμενα του Μπόρχες προεικάζουν τον δισταγμό, αυτό που ο Τσβετάν Τοντόροφ έμελλε να προσδιορίσει ως αναγκαίο κατηγόρημα της μυθοπλαστικής λογοτεχνίας. Ο δισταγμός αυτός προκύπτει από ένα θεμελιώδες διφορούμενο ως προς την ακριβή φύση των γεγονότων που παρατίθενται σε μια φανταστική αφήγηση. Πραγματικό ή ψευδαισθητικό; Αυτή η θεμελιώδης ασάφεια συγχύζει τον αναγνώστη.

Ο Μπόρχες ήταν απόγονος αγωνιστών για τη χειραφέτηση της Αργεντινής, ενώ ο πατέρας του ήταν δικηγόρος και καθηγητής ψυχολογίας σε ξενόγλωσση παιδαγωγική σχολή.

Το 1914 η οικογένεια Μπόρχες μετακομίζει στη Γενεύη για λόγους υγείας του πατέρα του, που έπασχε από γλαύκωμα -μια πάθηση που την κληροδότησε και στον γιο του, που οδηγήθηκε στην τύφλωση…

Σε ηλικία επτά χρονών συνέταξε στα ελληνικά μια σύνοψη της ελληνικής μυθολογίας. Οκτώ χρονών έγραψε το πρώτο διήγημά του, ενώ ένα χρόνο αργότερα μετέφρασε και δημοσίευσε τον Ευτυχισμένο πρίγκιπα του Όσκαρ Ουάιλντ.

«Στη Βίβλο υπάρχουν εικόνες, μύθοι, μια θρησκεία, μόνο πού δεν υπάρχει σκέψη, στοχασμός. Είναι οι Έλληνες πού πρώτοι άρχισαν πραγματικά να στοχάζονται, οι πρώτοι πού δημιούργησαν ένα εξελιγμένο αστικό πολιτισμό». Χ. Λ. Μπόρχες 

Εξαιτίας μιας πάθησης στα μάτια του, που θα τον οδηγήσει προοδευτικά σε πλήρη τύφλωση, η οικογένεια Μπόρχες εγκαταστάθηκε στη Γενεύη, όπου ο Χόρχε Λουίς ξεκίνησε τις λυκειακές σπουδές του και απέκτησε μια υψηλού επιπέδου μόρφωση, τελειοποιώντας παράλληλα τις γνώσεις του στην αγγλική, γαλλική και γερμανική γλώσσα. Εκεί, ήρθε σε επαφή με την εξπρεσσιονιστική ποίηση και τη γερμανική φιλοσοφία.

«Ο παράδεισος και η κόλαση μου φαίνονται δυσανάλογοι. Οι πράξεις των ανθρώπων δεν αξίζουν τόσο». Χ. Λ. Μπόρχες 

Το 1910 εγκατεστημένος στη Μαγιόρκα της Ισπανίας ολοκλήρωσε την πρώτη ποιητική συλλογή του Οι κόκκινοι ρυθμοί όπου είναι φανερός ο θαυμασμός για την επανάσταση των μπολσεβίκων στη Ρωσία.

Η οικογένεια των Μπόρχες, έπειτα από πολλές προσωρινές διαμονές και πολλά ταξίδια στην Ευρώπη, επέστρεψαν το 1921 στο Μπουένος Άιρες, όπου και παρέμειναν.

Πλέον, ο Μπόρχες άρχισε να ανακαλύπτει τις φτωχογειτονιές της γενέτειράς του με τους compafritos («μόρτες»), έγραψε ποιήματα, διηγήματα, δοκίμια και «φαντασίες», ίδρυσε διάφορα περιοδικά και πήρε μέρος σε λογοτεχνικούς ομίλους. Η πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο «Πάθος για το Μπουένος Άϊρες» κυκλοφόρησε το 1923 και προκάλεσε αίσθηση.

«Όπως όλοι οι συγγραφείς, μετρούσε την επιτυχία των συναδέλφων του με βάση αυτά που είχαν κάνει, ενώ ζητούσε να κρίνουν τον ίδιο από τα οράματα και τα σχέδιά του».  Χ. Λ. Μπόρχες 

Από το 1925, όταν δημοσιεύθηκε η ποιητική του συλλογή Η απέναντι Σελήνη και τα δοκίμιαΈρευνες, έδινε το λογοτεχνικό παρόν με ένα έως δύο έργα το χρόνο, μέχρι το 1985, έτος που εκδόθηκε  η τελευταία ποιητική συλλογή του, Οι συνωμότες. Ξεχωρίζουν συλλογές διηγημάτων, όπως «Η Παγκόσμια Ιστορία της Ατιμίας» (1935), οι «Μυθοπλασίες» (1944) και «Το Άλεφ» (1949).

Το 1955 ο Μπόρχες διορίστηκε διευθυντής της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Αργεντινής, μια δουλειά που λάτρευε, αλλά την ίδια χρονιά έχασε το φώς του…

Παρ’ ότι τυφλός, συνέχισε να γράφει υπαγορεύοντας στη μητέρα του και, μετά το θάνατό της, στη Μαρία Κοδάμα, την οποία νυμφεύθηκε λίγο πριν πεθάνει…

«Το πρωτότυπο δεν είναι ποτέ πιστό στη μετάφραση…» Χ. Λ. Μπόρχες 

Το 1961 του απονεμήθηκε, από κοινού με τον Σάμουελ Μπέκετ, το διεθνές βραβείο Φορμεντόρ.

«Το έργο που έχω αναλάβει δεν είναι πραγματικά δύσκολο, μόνο που θα ‘πρεπε να είμαι αθάνατος για να το φέρω εις πέρας».  Χ. Λ. Μπόρχες 

Ο Μπόρχες πέθανε στις 14 Ιουνίου του 1986 στη Γενεύη και τάφηκε σύμφωνα με την επιθυμία του, στην πόλη των εφηβικών του χρόνων, στο Μπουένος Άιρες.

«Έκανε παρέα με πόρνες και με ποιητές… ακόμα και με άτομα πολύ χειρότερα». Χ. Λ. Μπόρχες 

Πηγές

Χορχέ Λουίς Μπόρχες, ΜΥΘΟΠΛΑΣΙΕΣ, Ελληνικά Γράμματα, 2005
Χόρχε Λουίς Μπόρχες, Άπαντα πεζά, επιμ. Αχ. Κυριακίδης, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2005.
Borges, Jorge Luis, 1899-1986, στο BiblioNet.

«Είναι άσκοπο να γράφε κανείς τεράστια βιβλία αναπτύσσοντας σε 500 σελίδες μια ιδέα που μπορεί κάλλιστα να αποδοθεί σε πέντε λεπτά κουβέντας. Είναι προτιμότερο να προσποιείσαι ότι αυτά τα βιβλία ήδη υπάρχουν και να κάνεις μια σύνοψη ή κάποια σχόλια». Χ. Λ. Μπόρχες 

zenithmag

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ