Παγκράτιο το παράλιο ή κρινάκι της άμμου

Θα μιλήσουμε για ένα από τα πιο όμορφα αγριολούλουδα, τα λευκά αρωματικά κρινάκια που ξεφυτρώνουν προς το τέλος του καλοκαιριού , σε αμμώδεις και όχι πολυσύχναστες παραλίες της Κρήτης, της Κύπρου, αλλά και σε άλλες μεσογειακές τοποθεσίες.

Η επιστημονική του ονομασία είναι pancratium maritimum, παγκράτιο το παράλιο και είναι προστατευόμενο φυτό, καθώς κινδυνεύει επικίνδυνα από τους τουρίστες.
Η ονομασία του, παν + κραταιό «παντοδύναμο», αιτιολογείται τόσο από τις φαρμακευτικές του ιδιότητες, όσο και από το γεγονός ότι επιβιώνει και ευδοκιμεί στις δυσμενείς συνθήκες της παραλίας, εκμεταλλευόμενο ακόμα και τη νυχτερινή υγρασία της.

Το άνθος αυτό είναι ήδη γνωστό από τις Μινωικές τοιχογραφίες στην Κρήτη , στο ανάκτορο της Κνωσού που ήρθαν στο φως από τον Άγγλο αρχαιολόγο Έβανς (1896), καθώς και από τις υστεροκυκλαδικές τοιχογραφίες στη Σαντορίνη μετά τις ανασκαφές από τον καθηγητή αρχαιολογίας Σπ. Μαρινάτο (1967-1972). 

Ο Μινωικός πολιτισμός τίμησε δια μέσου της τέχνης γενικώς τα φυτά όχι μόνο για τη χρησιμότητα τους, αλλά και για το κάλλος τους. Συγκεκριμένα, η περίοδος 1700- 1450 π.Χ φέρει την επωνυμία «νατουραλιστική», καθώς απεικονίζει τα φυτά με όλες τις βοτανικές λεπτομέρειες κι έτσι είναι εύκολα αναγνωρίσιμα.
Στη γνωστή τοιχογραφία μάλιστα, με το "μπλε πουλί", στο ανάκτορο της Κνωσού, υπάρχει στη κάτω δεξιά γωνία, η πρώτη σωζόμενη αναπαράσταση του Παγκρατίου.

Το άνθος αυτό απεικονίζεται επίσης και σε μυκηναϊκό ξίφος που φέρει εγχάρακτες σκηνές κυνηγιού.

Λένε ότι το άρωμα του είναι τόσο δυνατό που απομακρύνει τα πρόβατα από τις ακτές. Οι αρχαίοι γνώριζαν τις ιδιότητές του και πρόσθεταν στο χυμό μέλι προφανώς για βελτίωση της δυνατής του γεύσης. Σήμερα, έχει διαπιστωθεί ότι πολλά συστατικά του Παγκρατίου έχουν αντιβιοτική, αντιβακτηριδιακή, αντιμυκητιακή και αντιφλεγμονώδη δράση, όπως επίσης και τονωτική του καρδιακού και νευρικού συστήματος.

Στη λογοτεχνία συναντάμε το Παγκράτιο στο «Άσμα Ασμάτων» όπου συμβολίζει την ανθοφορία των έρημων γαιών και την εξέλιξη τους.

Οι περιοχές όπου αυτοφύεται είναι αμμώδεις ακτές της Μεσογείου, σε σημεία όπου αναπτύσσονται ομάδες φυτών και όπου οι άνεμοι ευνοούν το σχηματισμό θινών. Το ενδιαφέρον δε, είναι ότι οι οικολογικές συνθήκες σήμερα δεν διαφέρουν από αυτές της Μεσολιθικής εποχής.
Ο Ελβετός βοτανολόγος Gustav Hegi (1876 - 1932), στο έργο του "Ιllustrierte Flora von Mittel-Europa" (1908 - 1931), περιγράφοντας φυτά της οικογένειας Amaryllidaceae, θεωρεί το παγκράτιο ως ένα από τα πιο ενδιαφέροντα φυτά.

Τα φύλλα του βγαίνουν το χειμώνα, ενώ το καλοκαίρι ξεραίνονται και τότε μέσα από την καυτή άμμο ξεπετάγονται τα άνθη . Έχουν έξι πέταλα το καθένα και σχηματίζουν ένα στέμμα με 6 στήμονες και μεγάλους κίτρινους ανθήρες. Ανοίγουν απόγευμα προς βράδυ και παραμένουν ανοικτά έως το επόμενο απόγευμα. Έτσι οι νυκτόβιες σκωρο-πεταλούδες (agrius convolvuli ) βοηθούν στην επικονίασή του.

Το Παγκράτιο είναι πολυετές βολβώδες φυτό , της οικογενείας των Αμαρυλλίδων (Amaryllidaceae), με παχύ κορμό 40 cm και ρίζα που φθάνει το 1,5 μ. Γιαυτό ξεριζώνεται δύσκολα και κρατιέται καλά στην άμμο, κάτι που αναφέρει κιόλας ο Θεόφραστος που το περιγράφει ως ένα είδος κρεμμυδιού που χρησιμοποιείται ως αντίδοτο σε δηλητηριάσεις. Πολλαπλασιάζεται με τους βολβούς σε κοντινότερα σημεία ή με τους μικροσκοπικούς μαύρους σπόρους που πετάγονται μακριά, παρασυρόμενοι από τους ανέμους του καλοκαιριού, τα γνωστά μελτέμια, αλλά και τα σταγονίδια του θαλασσινού νερού και έτσι μεταφέρονται σε άλλες ακτές. Όσοι από αυτούς επιζήσουν, θα ανθίσουν μετά από 4-5 χρόνια και θα συνεχίσουν τον κύκλο της ζωής τους.

Το κρινάκι της άμμου είναι πολύ σημαντικό φυτό από οικολογικής πλευράς. Δε στολίζει απλά τις αμμουδιές, αλλά συνεισφέρει στη βιοποικιλότητα και κάτι πολύ σημαντικό, συγκρατεί την άμμο από τον άνεμο και τα κύματα.

Το Παγκράτιο, όπως απεδείχθη από τις ανασκαφές της Θήρας χρησίμευε και ως σύμβολο του Μινωικού πολιτισμού. Απεικονίζεται ως έμβλημα σε όλα τα Μινωικά πλοία, όταν ήταν σε πόλεμο. Διόλου αφύσικο, αν σκεφθούμε ότι τα μελτέμια συνέπιπταν με την άνθιση του φυτού, αλλά και δημιουργούσαν τις κατάλληλες συνθήκες για ναυσιπλοΐα. Τι το περίεργο να το προτιμήσουν ως έμβλημα οι Μινωίτες ναυτικοί που πλέοντας προς τις ακτές του νησιού τους έβλεπαν το υπέροχο θέαμα των ανθισμένων κρίνων της άμμου;

Μαθαίνουμε ότι ακόμα και σήμερα το Παγκράτιο χρησιμοποιείται σε σαμανιστικές τελετές στην Μποτσουάνα. Οι σαμανιστές ιερείς ξυρίζουν το κεφάλι και τρίβουν τη ρίζα του φυτού καθώς το υγρό της όταν απορροφηθεί τους προσφέρει και καρδιοτονωτικές και παραισθητικές ιδιότητες.

Τελευταία παρατηρήθηκε ευτυχώς, ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης ως προς τη διάσωση του παγκρατίου. Έτσι την 22α Απριλίου 2015, «Διεθνή Ημέρα της Μητέρας Γης», πραγματοποιήθηκε για δεύτερη χρονιά, με σκοπό και την ενημέρωση και κινητοποίηση των μαθητών του Δημοτικού Σχολείου Παραλίου Άστρους δράση σήμανσης περιοχής με τους κρίνους της θάλασσας στον υγρότοπο Μουστού. Εκεί, όπως και στην ακτή «Πόρτες Μελιγούς» στην Αρκαδία, φύεται ένας από τους μεγαλύτερους και πυκνότερους πληθυσμούς που έχει εντοπιστεί μέχρι σήμερα εντός της προστατευόμενης περιοχής όρους Πάρνωνα και υγροτόπου Μουστού.

Ας ελπίσουμε ότι παρόμοιες δράσεις θα επεκταθούν και σε άλλα απειλούμενα με εξαφάνιση είδη.

Βιβλιογραφία:
Hellmut Baumann, Le bouquet d’Athéna, 1984
Polunin, O., Flowers of Greece and the Balkans ,1987
http://www.valentine.gr/linkOfTheMonth_gr-september2013.php
http://www.west-crete.com/

Εικόνες:
1. Παγκράτιο το παράλιο ή κρινάκι της άμμου
2. τοιχογραφία της άνοιξης στο Ακρωτήρι Θήρας
3 μυκηναϊκό ξίφος με σκηνές κυνηγιού και απεικόνιση παγκρατίου

 The Mythologists

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ