Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ: Ρουμί –ο Στροβιλιζόμενος Ποιητής

Τετάρτη 29 Ιανουαρίου 2014

Ρουμί –ο Στροβιλιζόμενος Ποιητής

Τ Ζ Ε Λ Α Λ Α Ν Τ Ι Ν Ρ Ο Υ Μ Ι

جلال‌الدین محمد رومی

Πέρσης μυστικός ποιητής (1207-1273)

Ο Μελβάνα Τζελαλαντίν Μωχαμέντ Μπαλκί, γεννήθηκε το 1207 στην Περσία και συγκεκριμένα στο Χορασάν, στα σύνορα της Περσίας και του σημερινού Αφγανιστάν. Ανήκε σε μια οικογένεια μορφωμένων θεολόγων η οποία για ν’ αποφύγει τις επιδρομές των Μογγόλων, εγκατέλειψε την Περσία και ύστερα από περιπλάνηση ετών, κατέληξε στο Ικόνιο της Μικράς Ασίας στην χώρα των Ρουμ. Από εκεί αργότερα πήρε και το όνομα Ρουμί.

Το 1231 πέθανε ο πατέρας του και ο Ρουμί τον διαδέχθηκε ως καθηγητής θεολογίας στο ιεροδιδασκαλείο (μεντερσέ) του Ικονίου. Στα 24 χρόνια του, ήταν ήδη φημισμένος. Γλωσσομαθής μελετάει τα εβραϊκά ,τα ελληνικά και τα αραβικά κείμενα, σχολιάζει τους Έλληνες φιλοσόφους και μυείται στις μυστικές διδασκαλίες των σούφι , μια εσωτεριστική έκφραση του ισλαμισμού. Ταυτόχρονα πρόκειται για έναν σπουδαίο μαθηματικό και αστρονόμο. Σύντομα γίνεται ο πνευματικός οδηγών χιλιάδων ανθρώπων που τον αποκαλούν Μελβάνα (δάσκαλο).

Ωστόσο ο Ρουμί δεν είναι ικανοποιημένος από την ζωή του. Σαν αληθινός σούφι που θέλει να είναι , του λείπει το αληθινό βίωμα της ένωσης με τον Αγαπημένο, δηλαδή με τον Θεό. Μέχρι τώρα το δίδασκε, αλλά ο ίδιος δεν το είχε γευτεί. Η αγάπη για ένα αληθινό σούφι , δεν μένει στα λόγια –αντίθετα είναι εμπειρία θανάτου, θανάτου δηλαδή του εγώ. Το λιώσιμο της καρδιάς μέσα στην Αγάπη, σημαίνει το τέλος της προσκόλλησης στην κοινωνία, στη φήμη, στις επιφανειακές σχέσεις.

Παραθέτουμε ένα ποίημα που έγραψε ο Ρουμί μετά την γνωριμία του με τον Σαμς (βλ. πιο κάτω) και που υμνεί φλογερά αυτόν τον θάνατο του εγώ που αναφέραμε.

Θ ά ν α τ ο ς μ ε ς σ τ η ν Α γ ά π η

Να πεθάνεις! Να πεθάνεις!
Να πεθάνεις μες στην αγάπη!
Αν πεθάνεις μες στην αγάπη
η ψυχή σου θα αναγεννηθεί.

Πέθανε! Πέθανε!
Μη φοβάσαι το θάνατο
αυτών που γνωρίζεις.
Αν πεθάνεις στο πρόσκαιρο
θα ζήσεις στο άχρονο.

Πέθανε! Πέθανε!
Σπάσε τις αλυσίδες
που σε κρατούν δέσμιο
στον κόσμο της εξάρτησης.

Πέθανε! Πέθανε!
Αποχαιρέτα τον θνητό σου εαυτό
για να γίνεις αιώνιος.

Πέθανε! Πέθανε!
Βγες απ’ αυτό το σύννεφο.
Αν ξεγλιστρήσεις από το σύννεφο
θα γίνεις η λαμπρή σελήνη.

Πέθανε! Πέθανε!
Άφησε πίσω σου τη βοή και την αντάρα
των εγκόσμιων υποθέσεων.
Μες στη σιγή της αγάπης
θα ανακαλύψεις τη σπίθα της ζωής.

Απόδοση Τ ό ν ι α Κ ο β α λ έ ν κ ο

[Από τα Ερωτικά ποιήματα του Ρουμί, επιμέλεια Deepark Chopra, εκδόσεις Π. Ασημάκης, 2000.]

Σ’ αυτήν λοιπόν τη στιγμή της αγωνίας του, εμφανίζεται ο άνθρωπος που θα του υλοποιήσει αυτή την δίψα για Ένωση. Πρόκειται για τον Σαμς, έναν δερβίση από την Ταυρίδα. Ο Ρουμί παρατάει την θέση του στο διδασκαλείο, τους μαθητές του, την οικογένειά του και τον ακολουθεί. Ο Ρουμί πλέον, δεν είναι εκείνος που ήταν. Αρχίζει ο εσωτερικός στρόβιλος που αργότερα θα εκφραστεί και εξωτερικά. Γίνεται η σκιά του Σαμς και δεν ζει ,παρά μόνο γι’ αυτόν μεθώντας με κρασί και με τρελό έρωτα για τον Αγαπημένο.

Ανήσυχοι οι μαθητές του για την «κατάντια» του δασκάλου τους και έχοντας ζήλεια και φθόνο για τον Σαμς που τους τον έκλεψε, φροντίζουν να εξαφανίσουν τον τελευταίο από το Ικόνιο. Ο Ρουμί τον ψάχνει απελπισμένος παντού και αφού δεν τον βρίσκει, πέφτει σε βαθιά μελαγχολία. Οι μαθητές του και οι γιοί του φροντίζουν να του τον ξαναφέρουν πίσω, αλλά σύντομα, το 1247, τον εξαφανίζουν, αυτή την φορά οριστικά.

Αυτό ήταν! Ο Ρουμί από θεολόγος μεταμορφώνεται σε στροβιλιζόμενο ποιητή. Καλεί μουσικούς στο σπίτι του και με αυτοσχεδιασμούς αλλά και δικές του συνθέσεις, κάτω από τους ήχους του καλαμένιου αυλού (νέϊ) και άλλων μουσικών οργάνων της Ανατολής, ο Ρουμί γράφει ακατάπαυστα χιλιάδες τετράστιχα (ρουμπαγιάτ) αφιερωμένα στον Αγαπημένο και τα τραγουδάει με τους άλλους, χορεύοντας ασταμάτητα στροβιλιζόμενος. Απ’ αυτόν αργότερα γεννήθηκε το τάγμα των στροβιλιζόμενων Δερβίσηδων.

Το Ντιβάν-Σαμς-ι-Ταμπριζ (συλλογή ποιημάτων για τον Σαμς από την Ταυρίδα), είναι ένα κολοσσιαίο έργο που αποτελείται από χιλιάδες στίχους. Πολύ μικρό μέρος απ’ αυτούς έχει μεταφραστεί. Φυσικά, τα ρουμπαγιάτ αυτά γραφόντουσαν όπως είπαμε σε κατάσταση μέθης και έκστασης. Λέγεται ότι ο Ρουμί στροβιλιζότανε μερόνυχτα ολόκληρα όπως οι πλανήτες γύρω από τον εαυτό τους, γύρω από τον ήλιο. Λίγο λίγο ο Ρουμί συνήλθε διότι όπως έλεγε ο ίδιος, ενώθηκε πλέον με τον Αγαπημένο.

Ο Τζελαλαντίν Ρουμί πέθανε στις 18 Δεκεμβρίου του 1273, μια παγωμένη αυγή, την « αυγή του θανάτου» , όπως ο ίδιος πρόλαβε να την ονομάσει.

Παραθέτουμε ποιήματα του Ρουμί από τη συλλογή Ντιβάν-Σαμς-ι-Ταμπριζ και από άλλες συλλογές .

- Β. Φ.

Σημείωση του Σ. Η. : Ο Ρουμί θεωρούσε ότι το πνεύμα ακολουθεί μια εξελικτική διαδικασία, μέσω της οποίας πλησιάζει όλο και περισσότερο τον Θεό· αλλά και κάθε μορφή ύλης στο Σύμπαν υπακούει στον ίδιο νόμο, εξαιτίας μιας ενόρμησης, της «αγάπης», και καθώς εξελίσσεται, αποζητά την επιστροφή στη θεϊκή πηγή, τη συμπαντική ψυχή από την οποία προέρχεται.

. . . . . . . .

Παραδοσιακή Περσική Τέχνη

. . . . . . . .

Είμαι τόσο μεθυσμένος
που δεν ξέρω ούτε από πού μπαίνω
ούτε από πού να βγω.
Έχασα τη γη, το φεγγάρι και τον ουρανό.
Μη μου βάζης άλλο κρασί στο κύπελλο,
ρίξε το κατευθείαν στο στόμα μου,
γιατί δεν ξέρω πια ούτε πού είναι το στόμα μου.

. . . . . . . .

Δίχως αγάπη
όλη η λατρεία είναι ένα ασήκωτο βάρος,
ο χορός αγγαρεία,
η μουσική σκέτος θόρυβος.
Ναι, όλη η βροχή τ’ ουρανού πέφτει στη θάλασσα
μα δίχως αγάπη
ούτε μια σταγόνα δεν γίνεται μαργαριτάρι.

. . . . . . . .

Μη μένεις κοντά σε θλιμμένο άνθρωπο.
Στάσου κοντά σ’ αυτούς που έχουν χάρη και μεγάλη καρδιά.
Όταν μπαίνης σ ’έναν όμορφο κήπο
μην χάνης τον καιρό σου με τ’ αγριόχορτα.
Μείνε κοντά στο γιασεμί και στον νάρκισσο.

. . . . . . . .

Μη σκέφτεσαι.
Μη χάνεσαι στις σκέψεις σου.
Οι σκέψεις σου είναι ένα πέπλο στο πρόσωπο του φεγγαριού.
Το φεγγάρι αυτό είναι η καρδιά σου
κι οι σκέψεις την σκεπάζουν.
Διώξτες λοιπόν
άφησέ τες να πνιγούν στα νερά.

. . . . . . . .

Ήμουν τυφλός
όταν έκανα ό,τι μου έλεγαν οι άλλοι.
Ήμουν χαμένος
κάθε φορά που πήγαινα όταν με φώναζαν.
Κάποτε τους εγκατέλειψα όλους
και τον ίδιο μου τον εαυτό.
Τότε μόνο τους ξαναβρήκα
και τον εαυτό μου μαζί.

. . . . . . . .

Ω Ερωτα,
λένε πως είσαι ανθρώπινος,
λένε πως είσαι θεϊκός.
Φαίνεται να ‘σαι πιο ξακουσμένος
κι απ’ τη σφραγίδα του Σολομώντα.
Είσαι η ψυχή του κάθε πλάσματος
που σέρνεται στη γη.
Αλλ’ η δική μου η ψυχή σε γνωρίζει
με τον τρόπο που γνωρίζουν μόνο τα πουλιά.

Απόδοση Κ λ α δ ι ώ Κ ο λ ύ μ β α

[Από το βιβλίο: Ο Αγαπημένος, εκδόσεις Αρμός, 1997.]

. . . . . . . .

[ Τ ο Σ ο ύ ρ ο υ π ο, Έ ν α Φ ε γ γ ά ρ ι ]

Το σούρουπο, ένα φεγγάρι φάνηκε στον ουρανό
κι ύστερα κατέβηκε στη γη, να με κοιτάξει.
σαν το γεράκι που κλέβει ένα πουλί στου κυνηγιού την ώρα,
το φεγγάρι εκείνο μ’ έκλεψε και χάθηκε στον ουρανό.
Κοίταξα τον εαυτό μου, μα δεν μπορούσα να τον δω,
γατί σ’ εκείνο το φεγγάρι, το σώμα έγινε διάφανο σαν μια ψυχή.
Οι εννέα σφαίρες χάθηκαν σ’ εκείνο το φεγγάρι
και βούλιαξε στη θάλασσα της ύπαρξής μου το καράβι.

Απόδοση από τα αγγλικά Σ π ύ ρ ο ς Η λ ι ό π ο υ λ ο ς

[Reading Mystical Lyric: The Case of Jalal al-Din Rumi, Translated by Fatemeh Keshavarz, University of South Carolina Press, 1998.]

[ Μ έ σ ’ α π’ τ η ν Α γ ά π η ]

Μέσ’ από την Αγάπη γλυκαίνει καθετί πικρό
Μέσ’ από την Αγάπη το μπακίρι γίνεται χρυσό
Μέσ’ από την Αγάπη το θολό κρασί θα γίνει εκλεκτό
Μέσ’ από την Αγάπη ο κάθε πόνος θα γίνει γιατρικό
Μέσ’ από την Αγάπη οι νεκροί θ’ αναστηθούν
Μέσ’ από την Αγάπη οι βασιλιάδες δούλοι θα γενούν!

Απόδοση από τα αγγλικά Σ π ύ ρ ο ς Η λ ι ό π ο υ λ ο ς

[Look! This Is Love: Poems of Rumi, Translated by Annemarie Schimmel,. Boston, Mass.: Shambhala Publications, 1991.]