Χαμένη η Άγκυρα

του Alexander Kouttab | ecfr.eu

Πολύ προσοχή δόθηκε στο πώς θα αντιδράσουν οι Σαουδική Αραβία και Ισραήλ στην ενδιάμεση συμφωνία που επιτεύχθηκε το Νοέμβριο μεταξύ του Ιράν και των Ρ5+1 δυνάμεων (ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα, Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Γερμανία), καθώς και οι δύο βλέπουν τις σχέσεις τους με το Ιράν με όρους μηδενικού αθροίσματος. Η συμφωνία έχει επίσης σημαντικές επιπτώσεις για την Τουρκία, μια περιφερειακή δύναμη από μόνη της, και μία που διατηρεί σχετικά στενές σχέσεις με το Ιράν. Ειδικότερα, η Τουρκία αντιμετωπίζει κάποιες δύσκολες αποφάσεις για την μελλοντική κατεύθυνση της εξωτερικής της πολιτικής στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική (ΜΕΝΑ) μετά από τις αραβικές εξεγέρσεις. Η συμφωνία του προηγούμενου μήνα έρχεται απλώς να προστεθεί στα προβλήματα εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας.

Η δημιουργία στενότερων δεσμών με το Ιράν υπήρξε βασικός πυλώνας της πολιτικής «μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονες» και της καλλιέργειας του δόγματος «στρατηγικού βάθους». Το τελευταίο έχει στόχο να επανακαθιερώσει την Τουρκία ως έναν ισχυρό περιφερειακό παράγοντα –που απέχει πολύ από τα χρόνια της αυτοεπιβληθείσας απομόνωσης επί κεμαλισμού- ενισχύοντας τις οικονομικές και διπλωματικές σχέσεις με τους γείτονές της, προάγοντας μεγαλύτερη περιφερειακή ολοκλήρωση και συνεργασία, και τελικώς επαναπροσδιορίζοντας την Τουρκία ως ένα σημαντικό μεσολαβητή στις περιφερειακές συγκρούσεις, καθώς και έναν απαραίτητο συνομιλητή μεταξύ ΜΕΝΑ και της Δύσης.

Την τελευταία δεκαετία, η ενεργειακή και εμπορική συνεργασία έχει οδηγήσει τις τουρκό-ιρανικές σχέσεις πιο κοντά. Το Ιράν είναι τώρα ο δεύτερος μεγαλύτερος προμηθευτής φυσικού αερίου στην Τουρκία (πίσω από τη Ρωσία) και επίσης μια σημαντική πηγή αργού πετρελαίου. Το εμπόριο μεταξύ των δύο χωρών έχει επίσης αυξηθεί και στοχεύει να φθάσει τα 30 δισ. δολάρια μέχρι το 2015, έχοντας ήδη διαμορφωθεί το 2012 στα 21,3 δισ. δολάρια. Σε διπλωματικό επίπεδο, η Τουρκία έχει υπάρξει δυναμικός υποστηρικτής του δικαιώματος της Τουρκίας να αναπτύξει ένα ειρηνικό πυρηνικό πρόγραμμα και είναι ένας συνεπής υποστηρικτής των διαπραγματεύσεων αντί των κυρώσεων για την αντιμετώπιση των ανησυχιών σχετικά με τις πυρηνικές φιλοδοξίες του Ιράν.

Η Τουρκία μπορεί έτσι να πάρει πολλά θετικά από τη συμφωνία με το Ιράν και τις Ρ5+1 δυνάμεις, με οποιαδήποτε χαλάρωση των κυρώσεων έναντι του Ιράν να υπόσχεται να πληρώσει σημαντικά μερίσματα για την Τουρκία και οποιαδήποτε συμφωνία που μπορεί να καθησυχάσει τις περιφερειακές εντάσεις για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση εν τω μέσω προσπαθειών για να αποτραπεί το ενδεχόμενο μιας περιφερειακής κούρσας πυρηνικών εξοπλισμών.

Ωστόσο υπάρχει ένας αριθμός αρνητικών. Αν και είναι απίθανο να έχει ποτέ αποτελέσει το βασικότερο στοιχείο μιας συμφωνίας μεταξύ του Ιράν και των Ρ5+1 δυνάμεων, το γεγονός πως η Τουρκία δεν είχε κανένα ρόλο στη μεσολάβηση της συμφωνίας του προηγουμένου μήνα, μπορεί να σημάνει μόνο προβλήματα για τον αυτοαποκαλούμενο ρόλο της ως σημαντικό περιφερειακό διαμεσολαβητή. Πραγματικά, το 2010, το κυβερνών ΑΚΡ στην Τουρκία ένωσε τις δυνάμεις του μαζί με τη Βραζιλία σε μια προσπάθεια να μεσολαβήσει για ακριβώς μια τέτοια συμφωνία μεταξύ των Ρ5+1 δυνάμεων και της Τεχεράνης.

Ήταν μια τολμηρή απεικόνιση της φιλοδοξίας και της εμπιστοσύνης και ενώ απορρίφθηκε από τις Γαλλία, Ρωσία και ΗΠΑ, οδήγησε στην υπογραφή της Διακήρυξης της Τεχεράνης από τους Recep Tayyip Erdogan, Lula da Silva και Mahmoud Ahmadinejad. Αυτή η ίδια εμπιστοσύνη έχει αντικατασταθεί από πολύ άγχος και αστοχίες σήμερα στην Άγκυρα. Λανθασμένοι υπολογισμοί που κόστισαν τόσο στην περίπτωση της Συρίας όσο και της Αιγύπτου, έφεραν στο εσωτερικό τα όρια της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας και την ικανότητά της να χειριστεί τις περιφερειακές δυνάμεις. Στη Συρία, η στήριξη του ΑΚΡ για το Συριακό Εθνικό Συμβούλιο και τον Ελεύθερο Συριακό Στρατό έναντι του καθεστώτος του προέδρου Bashar al-Assad, έχει σε μεγάλο βαθμό αναιρεθεί εν τω μέσω αυξημένων εντάσεων εντός της συριακής αντιπολίτευσης, καθώς και της άρνησης της Αμερικής να επέμβει στη Συρία (η ενίσχυση των τουρκό-συριακών σχέσεων ήταν άλλος ένας πυλώνας της τουρκικής πολιτικής μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονες). Στην Αίγυπτο, η υποστήριξη της Άγκυρας για την κυβέρνηση της Μουσουλμανικής Αδελφότητας και η κριτική της τρέχουσας στρατιωτικής κυβέρνησης της Αιγύπτου, έχει φέρει τις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών στο έσχατο σημείο.

Και στις δύο περιπτώσεις, η Άγκυρα βρίσκει τον εαυτό της όλο και περιθώριο περιθωριοποιημένο και ο όλο και πιο συχνά προβαλλόμενος ισχυρισμός της ότι διαθέτει μοναδική εικόνα για την περιοχή δεδομένων των πολιτισμικών και ιστορικών δεσμών, ακούγεται όλο και πιο κούφιος. Εκτός από το να ποντάρει στην πλευρά των ηττημένων, η απόφαση της Άγκυρας να διαλέξει πλευρά per se έχει προκαλέσει την μεγαλύτερη ζημιά. Η αναμφισβήτητα κομματική προσέγγιση των αραβικών εξεγέρσεων έχει καταστρέψει το πρόσχημα της Τουρκίας ότι είναι ένας ουδέτερος συνομιλητής στις περιφερειακές εντάσεις ή ένας περιφερειακός παίκτης με επιρροή που απολαμβάνει μηδενικά προβλήματα με τους γείτονες (με την προφανή εξαίρεση να είναι το Ισραήλ), τα οποία έθεσαν τα θεμέλια της αρχιτεκτονικής της εξωτερικής πολιτικής στη ΜΕΝΑ και έχουν κεντρική σημασία για το οπλοστάσιο της εξωτερικής πολιτικής της.

Σχεδόν με όποιο τρόπο και αν το δει κανείς, ένα αναγεννημένο Ιράν είναι πιθανό να προκαλέσει νέα δεινά. Περισσότερο από ένας σημαντικός εμπορικός εταίρος, το Ιράν είναι ένας τρομερός περιφερειακός αντίπαλος. Και οι δύο χώρες βρίσκονται σε αντιπαράθεση σχετικά με τη Συρία και το Ιράκ, ενώ άλλα πιθανά σημεία ανάφλεξης περιλαμβάνουν την Παλαιστίνη, τους Κούρδους της Συρίας και σε μικρότερο βαθμό την Κεντρική Ασία και τον Καύκασο. Οποιαδήποτε ενίσχυση του «χεριού» του Ιράν στην περιοχή, είναι επομένως πιθανό να μετριάσει τις περιφερειακές φιλοδοξίες της Τουρκίας.

Η άμεση επαφή μεταξύ του Ιράν και των Ρ5+1 θα αποδυναμώσει επίσης το ρόλο της Τουρκίας ως περιφερειακό μεσολαβητή. Γιατί να μιλήσει κανείς με την Τουρκία όταν μπορεί να μιλήσει απευθείας στο Ιράν από τη μια πλευρά, και στη Σαουδική Αραβία από την άλλη; Και κάθε ρόλο που έχει αναλάβει το Ιράν στη διαμεσόλάβηση στις περιφερειακές εντάσεις, ιδιαίτερα στη Συρία και στο Ιράκ, απλώς θα ενισχύσει περαιτέρω την απομόνωση της Τουρκίας, περιορίζοντας την περιφερειακή επιρροή της και φέρνοντας τις αποτυχίες της πολιτικής της στην Αίγυπτο, τη Συρία και αλλού, σε όλο και πιο έντονη ανακούφιση.

Αντιμέτωπη με τέτοιες τεράστιες προκλήσεις, είναι δύσκολο να δούμε κάποιον δρόμο προς τα εμπρός για την Τουρκία που δεν περιλαμβάνει κάποιου είδους πολιτική αναθεώρηση. Στρέφοντας το βλέμμα της προς το εσωτερικό και πιέζοντας για μια ειρηνευτική διαδικασία στο κουρδικό, είναι πιθανώς μια επιλογή. Το ΑΚΡ είναι επίσης πιθανό να χρησιμοποιήσει τη συμφωνία του προηγουμένου μήνα μεταξύ του Ιράν και των Ρ5+1 δυνάμεων για να επαναπροσανατολίσει την εξωτερική της πολιτική προς μια περισσότερο διαλλακτική θέση για τη Συρία και το Ιράκ, και ίσως ακόμη και την Αίγυπτο. Αντί να μεσολαβεί στις διαφορές μεταξύ του Ιράν και της Δύσης, η Άγκυρα μπορεί κάλλιστα να περάσει πολύ χρόνο προσπαθώντας να μεσολαβήσει στις πολιτικές διαφορές μεταξύ της ίδιας και της Τεχεράνης, επιλέγοντας να αξιολογήσει κοινά στοιχεία μεταξύ των δύο χωρών, υποβαθμίζοντας παράλληλα την περιφερειακή τους κόντρα και προσπαθώντας να μην μοιάζει σαν ένας μικρός εταίρος. Τέλος, μπορεί απλώς να είναι το Ιράν που βοηθάει την Τουρκία να βγει από το «κρύο» και όχι το αντίθετο. παράξενα πράγματα έχουν συμβεί στη ΜΕΝΑ.

politis

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ