ΚΛΕΙΔΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ

Στην Οδύσσεια, το σύμβολο της ψυχής είναι η Πηνελόπη. Μπορούμε να πούμε
ότι, η αθάνατη ψυχή του ανθρώπου -που δεν χρειάζεται να εξελιχθεί αφού είναι τέλεια- είναι η Πηνελόπη η οποία παραμένει σταθερή στο κέντρο της. Και ο άνθρωπος-Οδυσσέας ο οποίος είναι παντρεμένος μαζί της, τείνει να ταυτιστεί μαζί της ύστερα από μακροχρόνιο αποχωρισμό. Επιστρέφει δηλαδή μετά από πολλές μετενσαρκώσεις, δοκιμασίες κι εμπειρίες στην πηγή της προέλευσής του, την αθάνατη ψυχή του, την Πηνελόπη.

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η Ιλιάδα και η Οδύσσεια συμβολίζουν τον εσωτερικό πόλεμο, με κάποιες διαφοροποιήσεις όμως.
Στην Ιλιάδα ο άνθρωπος μάχεται για τον έλεγχο και την κατάκτηση της προσωπικότητάς του, για τον έλεγχο του ψυχισμού του (Ελένη) και τελικά το καταφέρνει. Ας θυμηθούμε εδώ ότι οι Αχαιοί παίρνουν την Τροία χάρη στο σχέδιο του πολυμήχανου Οδυσσέα. Αυτό που κυριαρχεί λοιπόν είναι το Κάμα-Μάνας, ο βασιλιάς της προσωπικότητας. Αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό βήμα στην εξελικτική πορεία του ανθρώπου, αλλά δεν είναι το τέρμα. 


Η συνέχεια δίνεται στην Οδύσσεια. Εδώ ο άνθρωπος-Οδυσσέας μάχεται πλέον για να ταυτιστεί με το Εγώ του, για να κατακτήσει την ατομικότητά του, να ταυτιστεί με την αθάνατη ψυχή του (Πηνελόπη). Και το όπλο του ανθρώπου σ’ αυτή την περίπτωση είναι η Σοφία. Γι’ αυτό βλέπουμε την Αθηνά να παίζει κυρίαρχο ρόλο στην Οδύσσεια. Όταν ο Οδυσσέας φτάνει στην Ιθάκη, στον τόπο προέλευσής του, μιλάει με την Αθηνά έχοντας πλέον την επίγνωση ότι μιλάει με την ίδια τη θεά. Εκεί, στο λιμάνι της Ιθάκης, η Αθηνά του αποκαλύπτει την ταυτότητά της. 

Ο Οδυσσέας είναι ο άνθρωπος που καταφέρνει να σωθεί από την ύλη (θάλασσα, Ποσειδώνας) και να κατευθυνθεί προς το βραχώδες νησί της Ιθάκης (Αθηνά-Σοφία). Αντίθετα, οι σύντροφοί του πεθαίνουν, τα κατώτερα στοιχεία, οι κατώτερες επιθυμίες του, για να φτάσει ο ίδιος χωρίς περιττά βάρη στον τόπο της προέλευσής του. Είναι σημαντικό να προσέξουμε τους χαρακτηρισμούς για τον Οδυσσέα που υπάρχουν μέσα στην Οδύσσεια. Κανείς δεν φτάνει τον Οδυσσέα στη γνώση, λέει ο Δίας (ραψ.Α.67-68), είναι πολυμήχανος, σοφός, θεϊκός, πολύπαθος, πολύπειρος, πολύσοφος. Ο Οδυσσέας, πριν φτάσει στην πατρίδα του, περνάει από δώδεκα δοκιμασίες, μοτίβο που συναντάμε και σε άλλους ήρωες που ξεπερνούν το ανθρώπινο επίπεδο εξέλιξης.

Θα δούμε παρακάτω τις δοκιμασίες-σταθμούς που πέρασε ο Οδυσσέας στο ταξίδι του προς την Ιθάκη καθώς και τι καθένας από αυτούς συμβολίζει. Ο Οδυσσέας είναι ηλιακός ήρωας, όπως ο Θησέας και ο Ηρακλής. Καθένα από τα εμπόδια που βρίσκει στο δρόμο του (θάλασσα-δοκιμασίες ζωής κ.λπ.) συμβολίζουν ένα σημείο του Ζωδιακού με τα χαρακτηριστικά του. Κι αφού ο ήρωας έχει περάσει από όλα τα σημεία του Ζωδιακού, έχει δηλαδή ολοκληρώσει τον συμβολικό αριθμό 12, ταυτίζεται με τον ήλιο. 

Πώς φαίνονται όλα αυτά στην Οδύσσεια 

Πρώτος σταθμός του Οδυσσέα φεύγοντας από την Τροία είναι η χώρα των Κικόνων,η οποία σχετίζεται με το ζώδιο του Κριού. Εκεί ο Οδυσσέας πολεμάει εναντίον των κατοίκων της και λεηλατεί τη χώρα, επηρεασμένος από τον Άρη, τον πλανήτη που κυβερνά το ζώδιο του Κριού. Αλλά και πολλοί σύντροφοι του Οδυσσέα, πολλά δηλαδή στοιχεία της προσωπικότητάς του, πεθαίνουν εκεί.

Δεύτερος σταθμός είναι η χώρα των Λωτοφάγων. Όποιος έτρωγε λωτό σ’ αυτή τη χώρα έπεφτε σε λήθη, στη λησμονιά, η οποία συμβολικά είναι η λησμονιά της αθάνατης ψυχής και του στόχου του ανθρώπου που στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι η επιστροφή στην Ιθάκη. Μαγεύεται και πλανάται από τις απολαύσεις της γήινης ζωής. Τα χαρακτηριστικά της χώρας των Λωτοφάγων σχετίζονται με το ζώδιο του Ταύρου. 

Τρίτος σταθμός του Οδυσσέα είναι η χώρα των Κυκλώπων, η οποία σχετίζεται με το ζώδιο των Διδύμων και τα χαρακτηριστικά του πλανήτη Ερμή που διοικεί το ζώδιο αυτό. Ο Οδυσσέας χρησιμοποιεί δύο ονόματα: Κανένας-Οδυσσέας. Δεν πηγαίνει μαζί με τους συντρόφους του στη σπηλιά του Πολύφημου αλλά χωρίζουν, και κάποιοι μένουν στο λιμάνι ενώ κάποιοι άλλοι τον ακολουθούν (χαρακτηριστικά των Διδύμων). Καταφέρνει να νικήσει με την πολυμηχανία του (Κάμα-Μάνας) που είναι στοιχείο ερμητικό, τον Κύκλωπα Πολύφημο (σχέση με την τρίτη φυλή και το αστρικό στοιχείο που αυτή είχε αναπτύξει). Με αυτή την πράξη βέβαια θα κινήσει την οργή του Ποσειδώνα που θα τον καταδιώκει σε ολόκληρο το ταξίδι του. Ο Οδυσσέας εκεί αντιμετωπίζει και νικάει -προσωρινά- τα αστρικά πάθη που εκφράζονται μέσα από τον γιο του Ποσειδώνα, αλλά δεν τα σκοτώνει, γι’ αυτό και θα τον κυνηγήσουν στη συνέχεια. 

Τέταρτος σταθμός του Οδυσσέα είναι το νησί του Αιόλου, το οποίο σχετίζεται με τον Καρκίνο και τη Σελήνη που κυβερνά το ζώδιο αυτό. Ο Αίολος βοηθάει τον Οδυσσέα. Η επιπολαιότητα όμως και η περιέργεια των συντρόφων του θα ανοίξουν τους ασκούς του Αιόλου και θα τους κάνουν να επιστρέψουν εκεί από όπου ξεκίνησαν. Εξάλλου, εκεί, στο νησί του Αιόλου, ο Αίολος χαρακτηρίζει τον Οδυσσέα μισητό στους θεούς. Αυτό σημαίνει και το ίδιο το όνομα του ήρωα, ο οποίος όμως μέσα από τον αγώνα του θα κερδίσει ξανά την εύνοια τους. Άλλωστε, σε ολόκληρη την Οδύσσεια γίνεται λόγος για το πόσο πολύ βασανίστηκε ο Οδυσσέας από τους θεούς. 

Πέμπτος σταθμός είναι η γη των Λαιστρυγόνων, η οποία σχετίζεται με το ζώδιο του Λέοντα. Σ’ αυτή τη γη κυριαρχεί το πάθος και η βιαιότητα των Λαιστρυγόνων που καταστρέφουν τους συντρόφους του Οδυσσέα. Τώρα πια σώζεται μόνο το καράβι του Οδυσσέα με τους λίγους συντρόφους του και συνεχίζει την πορεία. 

Έκτος σταθμός είναι το νησί της Κίρκης, το οποίο σχετίζεται με το ζώδιο της Παρθένου και τα χαρακτηριστικά του πλανήτη Ερμή. Η Κίρκη μεταμορφώνει τους συντρόφους του Οδυσσέα σε χοίρους. Ο θεός Ερμής (πολυμηχανία) τον βοηθάει να ξεπεράσει αυτή τη δοκιμασία, δίνοντάς του ένα μαγικό βοτάνι που είχε μαύρη ρίζα και λευκό ανθό (σύνθεση των αντιθέτων, επίσης ερμητικό στοιχείο). Η μεταμόρφωση των συντρόφων του Οδυσσέα σε χοίρους φανερώνει την επίδραση των γήινων απολαύσεων στον άνθρωπο, όπως είχαμε δει και στη χώρα των Λωτοφάγων. Παρατηρούμε εξάλλου ότι οι σύντροφοι του Οδυσσέα αφού ξαναπαίρνουν την ανθρώπινη μορφή τους, μένουν στο νησί της Κίρκης απολαμβάνοντας τη ζωή εκεί. 

Έβδομος σταθμός είναι η χώρα των Κιμμερίων, ο Άδης, που σχετίζεται με το ζώδιο του Ζυγού. Η κάθοδος στον Άδη είναι ένα συνηθισμένο μοτίβο στις περιπέτειες των ηλιακών ηρώων και συμβολίζει τη νίκη του θανάτου, τη μύηση. Εκεί ο Οδυσσέας μαθαίνει τα περασμένα και τα μελλούμενα, «ζυγίζει» το παρελθόν και το μέλλον και έρχεται σε επαφή με τις σκιές των νεκρών, με το Κάμα-Λόκα, τον αστρικό κόσμο. 

Όγδοος σταθμός είναι οι Σειρήνες που σχετίζονται με το Σκορπιό, αυτές που με το μαγευτικό τους τραγούδι παραπλανούν τους ταξιδιώτες. Γι’ αυτό ο Οδυσσέας δένεται στο κατάρτι και κλείνει τα αυτιά των συντρόφων του. Οι Σειρήνες συμβολίζουν την κριτική, την κολακεία αλλά κυρίως την κατάκριση των άλλων που ο άνθρωπος πρέπει να ξεπεράσει για να φτάσει στην αλήθεια. Αυτό μας θυμίζει τη Φωνή της Σιγής που για να ακουστεί, πρέπει ο άνθρωπος να σταματήσει να επηρεάζεται από τις κολακείες και τις απειλές. 

Ένατος σταθμός είναι η Σκύλα και η Χάρυβδη οι οποίες σχετίζονται με το ζώδιο του Τοξότη. Ο Οδυσσέας για να σωθεί καθώς και οι σύντροφοί του, θα πρέπει να περάσουν σαν τόξο ανάμεσα στη Σκύλα και τη Χάρυβδη. 

Δέκατος σταθμός είναι το νησί του Ήλιου που σχετίζεται με το ζώδιο του Αιγόκερω και την υλική ζωή. Οι σύντροφοι του Οδυσσέα για τρίτη φορά παρασύρονται από τους πειρασμούς της υλικής ζωής και πεθαίνουν όλοι. Ο Οδυσσέας μένει μόνος του χωρίς συντρόφους, και συνεχίζει το ταξίδι. 

Ενδέκατος σταθμός είναι το νησί της Καλυψώς, στο οποίο ο ήρωας φτάνει πλέον μόνος του. Σχετίζεται με το ζώδιο του Υδροχόου. Ο ήρωας, εξαγνισμένος από το υγρό στοιχείο, φτάνει στη σπηλιά της Καλυψώς η οποία σχετίζεται με το αστρικό. Παρόλο που ο ήρωας θα μπορούσε να παραμείνει εκεί και να γίνει αθάνατος όπως του είχε υποσχεθεί η Καλυψώ, ο ίδιος θέλει να συνεχίσει το ταξίδι του και να φτάσει στον προορισμό του. Ξεπερνάει και αυτό τον πειρασμό για να φτάσει στη χώρα των Φαιάκων. 
Δωδέκατος σταθμός είναι η χώρα των Φαιάκων που σχετίζεται με τους Ιχθείς. Οι Φαίακες είναι ένας ναυτικός, ειρηνικός και φιλόξενος λαός, απόγονοι του Ποσειδώνα. Αν προσέξουμε τα ονόματά τους, θα δούμε ότι σχετίζονται με τη θάλασσα. Πριν φτάσει στη χώρα των Φαιάκων, τον συναντάει ο Ποσειδώνας μέσα στη θάλασσα και τον χτυπάει για τελευταία φορά. Οι Φαίακες φροντίζουν για την επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη. 

Ο Οδυσσέας φτάνει στην Ιθάκη. Στο λιμάνι συναντιέται με την Αθηνά-Σοφία κάτω από μια ελιά που υπήρχε εκεί, στη ρίζα της οποίας είχαν αφήσει οι Φαίακες τα δώρα που είχαν δώσει στον Οδυσσέα. Η Αθηνά συμβουλεύει τον Οδυσσέα να πάει μεταμφιεσμένος στην καλύβα του Εύμαιου. Αυτό το θέμα της μεταμφίεσης συναντάται συχνά στην Οδύσσεια. Εκεί, στην καλύβα του Εύμαιου, και αφού γίνεται η αναγνώριση Οδυσσέα-Τηλέμαχου, ο ήρωας προχωράει στον δέκατο τρίτο, θα λέγαμε, άθλο του, που είναι η μνηστηροφονία.

Κάποια σημεία που πρέπει να προσέξουμε

Οι μνηστήρες προέρχονται από τέσσερις περιοχές, το Δουλίχι, τη Σάμη, τη Ζάκυνθο και την Ιθάκη. Ο ρόλος που παίζουν μέσα στην Οδύσσεια και ο αριθμός των περιοχών από τις οποίες προέρχονται (4) συμβολίζει τους τέσσερις φορείς της προσωπικότηταςπου διεκδικούν, καθένας για λογαριασμό του, τη ζωτικότητα της ψυχής (Πηνελόπη). Εδώ μπορούμε να δούμε τον ίδιο συμβολισμό που υπάρχει στους Παντάβας και Κουράβας στη Μαχαμπάρατα. Επίσης, συμβολικό είναι και το όνομα ενός από τους μνηστήρες που είχε ιδιαίτερη θέση ανάμεσά τους και ήταν ο πιο θρασύς, ο Αντίνοος.

Πριν φτάσει στη μνηστηροφονία ο Οδυσσέας, γίνεται ο αγώνας τόξου, τον οποίο προκηρύσσει η Πηνελόπη. Δεν είναι τυχαίο ότι οι πελέκεις μέσα από τους οποίους πρέπει να περάσει το βέλος είναι 12 και φυσικά δεν είναι τυχαίο ότι μόνο ο Οδυσσέας μπορεί να καταφέρει κάτι τέτοιο, αφού ο ίδιος κατάφερε να περάσει σαν βέλος μέσα από τις δοκιμασίες! 

Ένα άλλο συμβολικό στοιχείο είναι το υφαντό της Πηνελόπης, το οποίο ύφαινε την ημέρα και ξήλωνε τη νύχτα επί τρία συνεχόμενα χρόνια. Εκτός από την Πηνελόπη, υφαίνει η Αρήτη στη χώρα των Φαιάκων, αλλά και η Καλυψώ και η Κίρκη. Είναι γνωστό ότι όλες οι θεές της Μοίρας και του Χρόνου είναι κλώστριες και υφάντριες. Και βέβαια δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι η Αθηνά, η οποία παίζει τόσο σημαντικό ρόλο στην Οδύσσεια, είναι η θεά που έδωσε αυτή την τέχνη στους ανθρώπους. 

Στην Οδύσσεια, όπως και στην Ιλιάδα, παίζει σημαντικό ρόλο η μοίρα (Κάρμα) αλλά και η ελεύθερη βούληση, η οποία εδώ φαίνεται πολύ πιο έντονα. Επίσης, εμφαίνεται η επίδραση που έχουν οι θεοί στα ανθρώπινα. Σημεία όπου φαίνεται η δύναμη της μοίρας απ’ την οποία δεν μπορεί να γλιτώσει κανείς, βρίσκουμε στις παρακάτω ραψωδίες: γ 174, 251-253 και 286, δ 110, ε 43, ζ 11, η 202, θ 531, κ 27-28 (συνδυασμός μοίρας και ελεύθερης βούλησης) και 178, π 448, σ 256, τ 128 και 558. 
Στην Οδύσσεια βλέπουμε ότι η επιστροφή του Οδυσσέα είναι θέμα που απασχολεί το συμβούλιο των θεών, οι οποίοι με πρωτοβουλία της Αθηνάς και τη συγκατάθεση του Δία μεριμνούν για την επιστροφή του. Είναι πολλά τα σημεία στα οποία φαίνονται αυτές οι επεμβάσεις των θεών στα ανθρώπινα. Στην ουσία πρόκειται για ανώτερες δυνάμεις μέσα στον άνθρωπο που τον ωθούν στη δράση. Όταν ο άνθρωπος ακολουθεί το Ντάρμα του, υπάρχει και η ανάλογη βοήθεια από αυτές τις ανώτερες δυνάμεις. Βέβαια, υπάρχουν και οι αντίξοες δυνάμεις. Αυτό το ρόλο παίζει εδώ ο Ποσειδώνας. Αλλά πώς θα γινόταν ένας ηλιακός ήρωας ο Οδυσσέας αν δεν είχε να ξεπεράσει στο δρόμο του εμπόδια, εμπόδια που ουσιαστικά βρίσκονταν μέσα στον ίδιο, όπως σε κάθε άνθρωπο. Ιδιαίτερα αισθητή στην Οδύσσεια είναι η επέμβαση της Αθηνάς για λόγους που εξηγήσαμε παραπάνω. Σημεία στα οποία φαίνονται αυτές οι θεϊκές επεμβάσεις βρίσκουμε στις παρακάτω ραψωδίες:

α 17, 19, 45, 241-251, 274-275, 358-359 και 410-411, β 153, γ 26-28, 168-169, 296 και 305, δ 211-212, 238-239 και 291, ε 399 και 444, ζ 114, 141-142, 190-192, 231 και 242, η 15 και 136, θ 7-10, 86-87, 175-183 και 203-207, κ 279-305, ν 195- 200, ο 1-3, π 175 και εξής και 214-215, ρ 63 και 365, σ 69- 70, 159 και 187-191, υ 30 και 100-120, χ 215, ω 95, 465-485 και 520-540.

Επίσης, υπάρχουν σημεία στα οποία φαίνεται η δύναμη της ανθρώπινης βούλησης. Οι σύντροφοι του Οδυσσέα χάθηκαν από δικό τους κρίμα επειδή έφαγαν τα βόδια του Ήλιου (ραψ. α στ. 7, και ραψ. μ στ. 343-344). Επίσης (ραψ. α στ. 336) λέγεται ότι οι Αχαιοί είχαν κάνει άνομες πράξεις στην Τροία οι οποίες κίνησαν την οργή των θεών. Βλέπουμε να συνδυάζεται η ανθρώπινη βούληση με τη θεϊκή επέμβαση (ραψ. γ στ. 135-142). Σε ολόκληρο το έργο βέβαια φαίνεται η δύναμη της ανθρώπινης βούλησης, αφού ο Οδυσσέας, παρά τα τόσα βάσανα που συναντάει στο δρόμο του, μένει πιστός στο στόχο του που είναι να επιστρέψει στην Ιθάκη. 

Είναι γνωστή η συμβολική αξία των αριθμών. Στην προηγούμενη εργασία είχε γίνει λόγος για το τι συμβολίζει κάθε αριθμός, οπότε εδώ θα γίνει απλώς μια αναφορά στους συμβολικούς αριθμούς που απαντώνται στο έργο.

Αριθμός 3

Σε τρεις γενιές ανθρώπων βασίλεψε ο Νέστορας. 
Δύο ημέρες παλεύει ο Οδυσσέας με τα κύματα και την τρίτη φτάνει στη χώρα των Φαιάκων.
Τρεις φορές συνήθιζαν να φωνάζουν τα ονόματα των νεκρών για να τους φέρουν μ’ αυτό τον τρόπο στην πατρίδα.
Κάτω από τρία κριάρια έδεσε ο Οδυσσέας κάθε σύντροφό του για να βγουν από τη σπηλιά του Πολύφημου.
Τρεις φορές ήπιε κρασί ο Πολύφημος.
Τρεις μέρες μένει ο Οδυσσέας στη χώρα των Φαιάκων.
Τρία χρόνια μένουν οι μνηστήρες στο σπίτι του Οδυσσέα.
Τρία χρόνια η Πηνελόπη υφαίνει και ξηλώνει το υφαντό της.
Τρεις μέρες και τρεις νύχτες μένει ο Οδυσσέας στο καλύβι του Εύμαιου.

Αριθμός 4

Τέσσερις βρύσες υπήρχαν στο νησί της Καλυψώς.
Τέσσερις μέρες κάνει ο Οδυσσέας για να φτιάξει τη σχεδία του.
Τέσσερα στρέμματα ήταν ο κήπος του παλατιού του βασιλιά Αλκίνοου.
Τέσσερις υπηρέτριες είχε η Κίρκη.
Από τέσσερα μέρη προέρχονταν οι μνηστήρες.
Στη μνηστηροφορία λαμβάνουν μέρος, εκτός από τον Οδυσσέα, ο Τηλέμαχος και δύο υπηρέτες, συνολικά τέσσερις.

Αριθμός 7

Επτά χρόνια βασίλεψε ο Αίγισθος στις Μυκήνες.
Επτά γιους είχε ο Νέστορας.
Επτά χρόνια έμεινε ο Οδυσσέας στο νησί της Καλυψώς.
Την έβδομη ημέρα φτάνει στους Λαιστρυγόνες, αφού έφυγε από το νησί του Αιόλου.

Αριθμός 10

Τη δέκατη ημέρα φτάνει ο Οδυσσέας στο νησί της Καλυψώς.
Δέκα χρόνια πολεμάει στην Τροία.
Δέκα χρόνια περιπλανιέται.

Αριθμός 12

Οι ραψωδίες είναι δώδεκα επί δύο.
Δώδεκα είναι οι δοκιμασίες του Οδυσσέα.
Μέσα από δώδεκα πελέκεις περνάει το βέλος.
Μετά από δώδεκα ημέρες θα μπορούσε η Ευρύκλεια να πει στην Πηνελόπη για την αναχώρηση του Τηλέμαχου.
Δώδεκα συντρόφους πήρε ο Οδυσσέας από το καράβι του για να πάει στη σπηλιά του Πολύφημου.
Δώδεκα ταύρους θυσιάζουν οι Φαίακες στον Ποσειδώνα.
Δώδεκα από τις δούλες του Οδυσσέα δε σεβάστηκαν ούτε τον ίδιο ούτε την Πηνελόπη όσο καιρό αυτός έλειπε.

Αριθμός 20

Είκοσι χρόνια συνολικά απουσιάζει ο Οδυσσέας από την Ιθάκη.
Είκοσι μέρες κάνει ο Οδυσσέας για να φτάσει από το νησί της Καλυψώς στη χώρα των Φαιάκων.

Αυτά και πολλά άλλα στοιχεία μπορεί να βρει κανείς μέσα σ’ αυτό το έργο του Ομήρου, αν αναζητεί τι κρύβεται πίσω από τα φαινόμενα, και κυρίως αν συνειδητοποιεί ότι ο Οδυσσέας είναι ένα σύμβολο που βρίσκεται μέσα στον ίδιο τον εαυτό του.



fryktories

aromaellada

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ