ΣΟΥΜΕΡΙΟΙ «ΤΟ ΕΠΟΣ ΤΟΥ ΓΙΛΓΑΜΕΣ» (Μέρος Πρώτο)

Εισαγωγή

Συνεχίζοντας το αφιέρωμά μας στη γραφή και τη φιλολογία των Σουμερίων θα αναφερθούμε στο κυριότερο από τα λογοτεχνικά τους έργα, δείγμα σφηνοειδούς γραφής, το οποίο διασώζεται μέσα από πινακίδες των Ακκάδων και των Βαβυλωνίων. 

Η συγγραφή του Έπους αποδίδεται σε κάποιον συγγραφέα, ιερέα-εξορκιστή από την πόλη της Ουρούκ, με το όνομα Σιν- Λεκί-Ουνινί που σημαίνει «Σιν-δέξου-την-προσευχή μου». Η ύπαρξη του Σιν-Λεκί τοποθετείται στη Μέση Βαβυλωνιακή περίοδο (1600-1000π.Χ) κατά την οποία η ακμή του Σουμερικού κράτους είχε σβήσει και την περιοχή εξουσίαζαν οι Κασσίτες. Την εποχή εκείνη το Έπος του Γιλγαμές παρουσιάζεται ολοκληρωμένο με διακριτά τα σημεία στα οποία, κατά την πάροδο των προηγούμενων χρόνων, είχαν αποκοπεί ή προστεθεί κάποια κεφάλαια με μεθόδους τεχνικών συνοχής και συνέχειας. Τα παραπάνω στοιχεία οδηγούν τους μελετητές στο συμπέρασμα πως το όνομα «Σιν Λεκί» δεν ανήκει στον αρχικό συγγραφέα του Έπους αλλά σε εκείνον που κατέγραψε την τελική εκδοχή του, ενώ το όνομα του αρχικού του δημιουργού παραμένει άγνωστο.

Παρά την έλλειψη επαρκών στοιχείων για την ταυτότητα των συγγραφέων λογοτεχνών της περιόδου εκείνης η ύπαρξη σημαντικών έργων πιστοποιεί και την ύπαρξη ακροατηρίου. Δεδομένου πως οι εγγράμματοι στη Μεσοποταμία εκείνων των χρόνων απαριθμούσαν ένα πολύ μικρό ποσοστό του πληθυσμού συμπεραίνεται από αυτό πως την ανάγνωση των στίχων των έργων αναλάμβαναν οι γραφείς των σχολείων οι οποίοι πιθανόν να τους εκφωνούσαν σε συγκεντρώσεις πολιτών. Το γεγονός επίσης πως η γλώσσα του Έπους όπως και η γλώσσα άλλων λογοτεχνικών κειμένων της εποχής, εμφανίζεται εντυπωσιακά γλαφυρή, γεμάτη παρομοιώσεις και φανταστικές διηγήσεις για τα επιτεύγματα των γύρω λαών δημιουργεί την εντύπωση ενός ιδιαιτέρως απαιτητικού κοινού που εκτός από τις παραδόσεις του επιθυμούσε να γνωρίζει ότι συνέβαινε και εκτός των συνόρων του, κάτι που γινόταν εφικτό από τις εμπορικές διασυνδέσεις των Μεσοποτάμιων με τις γειτονικές τους χώρες.

Το Έπος του Γιλγαμές αποτελείται συνολικά από δώδεκα κεφάλαια που βρέθηκαν στα ερείπια του ναού του Νάμπου και στη βασιλική βιβλιοθήκη του Ασσουρμπανιπάλ, στη Νινευή κατά τη διάρκεια του περασμένου αιώνα και συνενώθηκαν μερικώς σαν ένα «παζλ» δηλαδή κομμάτι-κομμάτι.
Το πρώτο απόσπασμα, που βρέθηκε στην κατοχή εμπόρου της Βαγδάτης, αγοράστηκε από τον Ασσυριολόγο ερευνητή Μπρούνο Μάισνμερ. Το απόσπασμα είχε εντοπιστεί στα ερείπια της αρχαίας Σιπάρ και ήταν τμήμα παλαιάς πινακίδας Βαβυλωνιακής εκδοχής. Το 1914 το Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια ύστερα από έρευνες εντόπισε και αγόρασε μια δεύτερη πινακίδα που όπως διαπιστώθηκε αποτελούσε τη συνέχεια της πρώτης. Λίγο πριν τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο μια ομάδα Γερμανών αρχαιολόγων σε ανασκαφές στην Ασσούρ ανασύρει ένα ακόμη τμήμα, εκτενέστερο των δύο προηγούμενων, που κάλυπτε μεγάλο μέρος της συνέχειας. Οι ανακαλύψεις αυτές δεν έκαναν δυνατή την αποκατάσταση ολόκληρου του έργου όμως αποκάλυψαν τρεις χιλιάδες στίχους του κυρίως μέρους του καθώς και τέσσερις ξεχωριστές σουμερικές ιστορίες κομμάτια των οποίων έχουν προστεθεί στην ακκαδική εκδοχή του κυρίως τμήματος του.


Από την αποκρυπτογράφηση των αποσπασμάτων προκύπτει πως ο Γιλγαμές ήταν νεαρός βασιλιάς της Ουρούκ της Πρώτης Δυναστείας δηλαδή γύρω στο 2600 π.Χ. στον οποίο από τους καταλόγους των Σουμερίων αποδίδεται βασιλεία 126 χρόνων. Θεωρείτο πως ήταν ημίθεος, γιος της θεάς Νινσούν. Ήταν ιδιαίτερα αγαπητός στους ανθρώπους και σε αυτόν αποδιδόταν το χτίσιμο των τειχών της Ουρούκ όπως προκύπτει από στοιχείο που παραδίδεται μέσω του Έπους από έναν νεότερο του άρχοντα της πόλης, τον Ανάμ, που χαρακτηρίζει το τείχος ως «αρχαίο έργο του Γιλγαμές». Το Έπος εξιστορεί τα κατορθώματα του ήρωα- που σε πολλά σημεία θυμίζει τον δικό μας μυθικό ήρωα Ηρακλή- τον οποίο παρουσιάζει σπουδαίο σε σοφία και γνώση. 

Τα Προτερήματα Του Γιλγαμές

 Ανάγλυφο με τη μορφή του Γιλγαμές που εκτίθεται στο Μουσείο του Λούβρου, από Βικιπαίδεια

Στην αρχή του Έπους γίνεται μια συνοπτική αναφορά στα προτερήματα του Γιλγαμές. Ο ποιητής με ένα θεατρικό τέχνασμα τον παρουσιάζει σπουδαίο σε γνώσεις και σε σοφία, ιδιότητες που ο Γιλγαμές φέρει από την παλαιότερη του Κατακλυσμού* εποχή. Αφού γίνεται βασιλιάς της Ουρούκ γνωρίζει ένα πρωτόγονο άνθρωπο, τον Ενκιντού, ο οποίος είχε ανατραφεί από ζώα μέσα στη φύση. Οι δύο άντρες δένονται με όρκους αιώνιας φιλίας και ο Ενκιντού που ακολουθεί παντού τον Γιλγαμές γίνεται ο πιστός συνεργάτης του που τον βοηθά σε πολλούς από τους άθλους του. Μέχρι που οι θεοί οργισμένοι με μερικές από τις πράξεις τους στέλνουν στον θνητό Ενκιντού μια βαριά ασθένεια από την οποία χάνει τη ζωή του. Η ιστορία συνεχίζεται με την περιπλάνηση του Γιλγαμές ο οποίος επηρεασμένος συναισθηματικά από το θάνατο του φίλου του συνεχίζει μόνος του το ταξίδι του αναζητώντας την αθανασία. Απογοητευμένος από την μάταιη προσπάθειά του παραιτείται και γυρίζοντας πίσω στην πατρίδα του χαράζει πάνω σε μια λίθινη επιφάνεια τις περιπέτειες του. Στους πρώτους στίχους του ποιήματος αναφέρεται η δημιουργία του Ενκιντού και η περιγραφή του.
Θα πρέπει να λάβουμε υπόψιν πως το Έπος του Γιλγαμές είναι γραμμένο περίπου χίλια χρόνια πριν από τα Ομηρικά Έπη και δεν μπορεί να συγκριθεί ούτε με τον αριστοτεχνικό λόγο ούτε με την περίπλοκη μυθοπλασία του Ομήρου παρόλα αυτά εμφανίζει εκλεπτυσμένη λογοτεχνική γραφή και είναι αρκετά καλοδουλεμένο από τον ανώνυμο δημιουργό του:

"Στην ερημιά τον αντρειωμένο γέννησε Ενκιντού,
γόνο της σιγαλιάς και του Νινούρτα αστροπελέκι.
Ολάκερο το σώμα του δασύ
και οι θεοί μαλλιά πυκνά του χάρισαν γυναίκας.
Σαν της Νισσάμπα οι μπούκλες του φυτρώνουν,
μήτε άνθρωπο μήτε και χώρα ξέρει.
Ντυμένος σαν τον Σουμουκάν,
και τρώει μαζί με τα ζαρκάδια χόρτα.
Με τ’ άγρια ζώα σπρώχνεται τριγύρω απ’ τις ποτίστρες.
Και χαίρεται η καρδιά του το νερό μαζί μ’ όλα τα ζώα."

Ο πρωτόγονος Ενκιντού είναι από τους πιο σημαντικούς χαρακτήρες του Έπους και η ανάγκη για την εξημέρωση του είναι επιτακτική για τη συνέχιση του έργου. Το ρόλο αυτό αναλαμβάνει μια ιερόδουλος, η Σάχματ που στέλνουν οι θεοί για το σκοπό αυτό. Ύστερα από έξι μέρες και εφτά ερωτικές νύχτες που ζει το ζευγάρι η Σάχματ παρατηρεί την αλλαγή στον Ενκιντού και τον παροτρύνει να γνωρίσει τον κόσμο των ανθρώπων:

«Ενκιντού, είσαι σοφός, θεός μου μοιάζεις.
Γιατί στην έρημο αντάμα με τα αγρίμια να τριγυρνάς;
Έλα, άσε με στην περίφρακτη Ουρούκ να σε οδηγήσω,
στον ιερό ναό, εκεί που είναι ο Άνου* κι η Ιστάρ*.
Εκεί που ζει ο Γιλγαμές ο παντοδύναμος
και που σαν ταύρος άγριος*
πάνω στους ανθρώπους κυριαρχεί.»

Ο Ενκιντού δέχεται να πάει στην Ουρούκ με σκοπό να γνωρίσει τον Γιλγαμές και να αναμετρηθεί μαζί του πιστεύοντας πως αυτός που μεγάλωσε στη φύση υπερτερεί σε δύναμη από εκείνον. Στους επόμενους στίχους η Σάχματ προσπαθεί να τον πείσει για τα προτερήματα και για τις φιλικές προθέσεις του Γιλγαμές και να τον κάνει να αλλάξει γνώμη:

«Τον Γιλγαμές θε να σου δείξω,
τον άνθρωπο που είναι χαρά γεμάτος.
Κοίταξέ τον, το πρόσωπό του πρόσεξε.
Λάμπει από ανδρισμό και δύναμη,
και το κορμί του ολάκερο
χάρη ηδονική είναι γεμάτο.
Είναι πιο δυνατός στα όπλα από σένα.
Νύχτα και μέρα ανάπαψη δεν ξέρει.
Ενκιντού, την ξιπασιά σου άφησε.
Ο Σάμας* αγαπά τον Γιλγαμές.
Ο Άνου, ο Ενλίλ και ο Έα τον έκαναν σοφό,
απ’ τα βουνά πριν κατεβείς.
Ο Γιλγαμές σ’ έβλεπε στα όνειρά του στην Ουρούκ.»

Με την αναφορά στα όνειρα που είδε ο Γιλγαμές για
έναν κεραυνό και ένα αστέρι τελειώνει η πρώτη
πινακίδα και προοικονομείται με τον τρόπο αυτό η
συνάντηση και η αδερφική φιλία των δύο ανδρών.
Εξέλιξη την οποία, αγαπητοί φίλοι, θα δούμε στην
επόμενη συνάντησή μας την ερχόμενη Πέμπτη.
Ως τότε σας χαιρετώ και σας εύχομαι να έχετε όμορφο βράδυ!


*Ο μύθος του Κατακλυσμού: πρόκειται για έναν από τους σημαντικότερους μύθους που εμφανίζεται στην παράδοση των Σουμερίων, των Ελλήνων και άλλων αρχαίων λαών που αφορά την τιμωρία, με πλημμύρα, των ανθρώπων από τους θεούς.
*Ιστάρ: η σουμερική θεά Ινάννα, θεά του έρωτα και της γονιμότητας
*Σάμας: ο θεός του ήλιου
*Σουμουκάν: ποιμενική θεότητα
*Άνου: ο θεός του ουρανού
*Ενλίλ: ο θεός των ανέμων
*Άγριος ταύρος: ιερό σύμβολο της θεϊκής και της βασιλικής ισχύος

ΠΗΓΕΣ:
ΜΥΘΟΙ ΤΗΣ ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑΣ, Henrieta Mc Call, εκδόσεις Παπαδημα
Βικιπαίδεια, google

Από Βάσω Μαγγανάρη 
Βασω Μαγγαναρη

The Mythologists

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ