TV: Καρυοθραύστης της Ψυχής

Η συνήθης σκηνή. Η τηλεόραση ανοιχτή και στον καναπέ η οικογένεια. Ώρα υψηλής θεαματικότητας.

Στο αέρα η ιστορία της Δήμητρας. Το «στοχαστικό» και ιδιαίτερα περίλυπο ύφος του παρουσιαστή προετοιμάζει για τη σοβαρότητα τοτ σημερινού ριάλιτι σόου. Πράγματι, η ιστορία της Δήμητρας είναι σπαραχτική.

Δε συναντάς εύκολα μια τόσο ισχυρή δοσολογία δράματος συμπυκνωμένη σε ένα και μοναδικό πρόσωπο: Δύσκολα παιδικά χρόνια, καταπιεστικό οικογενειακό περιβάλλον, αυταρχική άσκηση εξουσίας από τον πατέρα, αμέτοχη μητέρα, οικονομικά προβλήματα, ατυχής γάμος, εξώθηση σε πορνεία από τον νταβατζή και τζογαδόρο σύζυγο, θάνατις μικρού παιδιού από καρκίνο.

Το ατομικό δράμα σε όλο το μεγαλείο. Το καθαρό πρόσωπο της Δήμητρας, ο δίχως προσποίηση και στόμφος λόγος της κερδίζουν την εμποστοσύνη του κοινού στο πλατό που παρακολουθεί in vivo την εκπομπή. Η αφήγησή της αγγίζει ένα δραματικό όριο, όταν με ήρεμη φωνή αναφέρει στο πως επιχείρησε να θέσει τέρμα στη ζωή της. Το φάντασμα του θανάτου διαχέεται μέσα από το ψυχρό γυαλί.

Μια εμβληματική μορφή εξελίσσεται στον αέρα. Η αφήγηση του πόνου κάθε τόσο διακόπτεται από λεζάντες, από γράμματα που με αργό ρυθμό παγώνουν στην οθόνη και μας εvημερώνουν: «Τα βάσανα της Δήμητρας δεν έχουν τέλος», «Έφτασε στον πάτο του πηγαδιού», «Η συγκλονιστική ιστορία της Δήμητρας έχει αφήσει με το στόμα ανοιχτό όλους τους παρευρισκόμενους στο πλατό».

Δεν αρκεί ο λόγος; Δεν αρκεί η πενθιμη μουσική υπόκρουση, τα γκρο πλαν της αφηγήτριας, η μη διακοπτόμενη σιγή, τα σοβαρά πρόσωπα των θεατών στο πλατό, το έτι σοβαρότερο πρόσωπο του παρουσιαστή; Δεν αρκεί η εικόνα;

Αναρωτιέμαι. Γιατί; Γιατί να χρειάζεται ο γραπτός λόγος για να πλαισιώσει την εικόνα; Αφού γνωρίζουμε πόσο ισχυρή είναι αυτή, έτσι καθώς απευθύνεται κατευθείαν στο θυμικό. Η ακαταμάχητη δύναμη και γοητεία της εικόνας δεν καθιστά περιττές ετούτες τις γραπτές λεζάντες; Χρειάζεται, όταν δείχνεις μαύρο, να γράφεις από κάτω «Αυτό είναι μαύρο». Γιατί;

Εκτός κι αν δεν είναι μαύρο, σκέφτομαι. Εκτός κι αν δεν είσαι βέβαιος για το χρώμα και θες να πείσεις για κάτι που δεν υπάρχει ή που δεν επιθυμείς να υπάρχει. Για κάτι που υποδύεται το ον, ενώ ανήκει ολοκληροτικά συτο μη ον. Για κάτι που ονειρεύεται να υπάρξει ενώ είναι βυθισμένο στην ανυπαρξία. Προσπάθησα να συλλογιστώ αυτό το κάτι.

Έχει ίσως να κάνει, σκέφτηκα, με την αναμετάδοση του δράματος. Η τηλεόραση με αγωνία αναζητά αυτό που γνωρίζει πως δεν μπορεί, πως δε θέλει να προσεγγίσει: το δράμα της ανθρώπινης ύπαρξης. Οι τυμπανοκρουσίες, οι πένθιμες μουσικές, ο γραπτός λόγος και οι κραυγαλέες λεζάντες δε φανερώνουν την ύπαρξη του δράματος. Αντίθευα, πιστοποιούν τη διάλυσή του, την αφομοίωσή του μέσα στη λογική της καταβροθιστικής εικόνας.

Καθώς η Δήμητρα μιλάει για τον θάνατο, το πρόγραμμα διακόπτεται. Το απαραίτητο διαφημιστικό σποτ:

«Νεανικό - Τρυφερό - Ζωντανό - Αστείο» το πρόγραμμα του χειμώνα. Το κανάλι αυτοδιαφημίζεται: «Καθίστε αναπαυτικά, καθίστε βολικά, καθίστε άνετα», παροτρύνρι συνεχώς τους τηλεθεατές.

Αμέσως μετά η Δήμητρα συνεχίζει την αφήγησή της: «Ήθελα να πεθάνω», εξομολογείται με μια συγκλονιστικά ήρεμα φωνή. Όχι, δεν υπήρξε διακοπή. Συνέχεια μόνο. Παντού και μόνο η συνέχεια. Δεν άλλαξαν τα επίπεδα του λόγου. Ήταν πάντα ενωμένα.

Η τηλεόραση, σκέφτηκα, ονειρεύτεαι το δράμα που δεν μπορεί και δεν θέλει να μεταδώσει. Το δράμα ενδιαφέρει στο βαθμό που αποδραματοποιείται. Το ιδιωτικό στο βαθμό που γίνεται δημόσιο, η μαρτυρία ενδιαφέρει όταν παύει να είναι μαρτυρία, η εξομολόγηση όταν παύει να είναι εξομολόγηση και γίνεται δημόσιος αφορισμός. Η τηλεόραση ενταφιάζει το δράμα που με τόσο πάθος προβάλλει. Δίχως να το καταλαβαίνει, το πάθος της αναλλώνεται στην εξόντωση του πάθους.

Η ένταση, το δράμα, η διακίνηση συναισθημάτων είναι ένα ψεύδος. Δεν πρόκειται όμως για ένα παιχνίδι ανάμεσα στο είναι και στο φαίνεσθαι. Το παιχνίδι αρχίζει και τελειώνει ανάμεσα το φαίνεσθαι και στo φαίνεσθαι. Εκεί ανάμεσα ένα άλλο είναι αναδύεται. Με αυτό καλούμαστε να ζήσουμε. Με αυτό ήδη ζούμε: αποδραματοποιημένοι, δημοσιοποιημένοι, δίαφανοι. Με εξημερωμένο το φάντασμα του θανάτου. Με επενδυμένο όλο το κεφάλαιο των ισχυρών συναισθημάτων μας στο χρηματιστήριο του καθησυχαστικού θεάματος. Ένα χρηματιστήριο που δεν κινδυνεύει ποτέ να πάθει κραχ, ούτε καν ημερήσιο limit down. Μια τόσο μίζερη όμως εξασφάλιση μας καθιστά εσαεί φτωχούς!

«Ασκούμε βία στον εαυτό μας, δεν υπάρχει αμφιβολία. Εμείς οι καρυοθραύστες της ψυχής», έλεγε ο Nietzsche. Το ψυχρό γυαλί της μικρής οθόνης είναι ένα έξοχο εργαλείο για το σπάσιμο των καρυδιών.

Απόσπασμα από το βιβλίο της Φωτεινής Τσαλίκογλου, «Ψυχολογία της Καθημερινής Ζωής - Η Κουλτούρα του Εφήμερου», εκδόσεις Καστανιώτη

o-klooun

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ