Ο πόνος, αντίθετα με την απόλαυση, δεν κρύβεται πίσω από μάσκες | Μέρος Β’ (ΟΣΚΑΡ ΓΟΥΑΪΛΝΤ – De profundis)

Μα περισσότερο απ’ όλα, η θλίψη περιβάλλεται πάντα από μια έντονη, ασυνήθιστη αίσθηση της πραγματικότητας. Είπα προηγουμένως πως οι σχέσεις μου με την τέχνη και τον πολιτισμό της εποχής μου υπήρξαν συμβολικές. Μέσα σ’ αυτό το κάτεργο όλοι οι συγκρατούμενοι μου έχουν συμβολική σχέση με το υπέρτατο μυστικό της ζωής. Γιατί το μυστικό της ζωής είναι ο πόνος. Αυτός κρύβεται πίσω απ’ όλα τα πράγματα. Από την αρχή της ζωής μας νιώθουμε τόσο έντονα τη διαφορά του γλυκού απ’ το πικρό, που αναπόφευκτα κατευθύνουμε όλες μας τις επιθυμίες στις απολαύσεις, αποζητώντας όχι απλώς «ένα δυο μήνες να φάμε απ’ την κερήθρα», αλλά να μη γευτούμε άλλη τροφή σ’ όλη μας τη ζωή, αγνοώντας στο μεταξύ πως η ψυχή μας ίσως λιμοκτονεί.

Θυμάμαι τη συζήτηση που είχα κάποτε γύρω απ’ αυτό το θέμα με μιαν απ’ τις πιο γοητευτικές προσωπικότητες που γνώρισα στη ζωή μου: μια κυρία που η συμπάθεια και η καλοσύνη της για μένα, πριν και μετά την τραγωδία της φυλάκισής μου, δεν περιγράφεται με λόγια· χωρίς να το ξέρει, με την παρουσία της και μόνο, με το να είναι αυτό που είναι – ένα ιδανικό και συνάμα ανθρώπινη, με βοήθησε πραγματικά, όσο κανείς άλλος στον κόσμο, να μη λυγίσω κάτω απ’ το φορτίο των βασάνων μου. Λειτούργησε σαν πρότυπο που ονειρευόμουν να το φτάσω και ταυτόχρονα χειροπιαστή βοήθεια για να πετύχω το σκοπό αυτό. Είναι μια ψυχή που αποπνέει ευωδιά στον αέρα και δίνει στην πνευματικότητα όψη απλή και φυσική σαν το φως του ήλιου ή τη θάλασσα, μια γυναίκα που πιστεύει ότι ομορφιά και θλίψη περπατούν χέρι χέρι και μεταφέρουν το ίδιο μήνυμα. Της έλεγα ότι τα βάσανα που κρύβει ένα σοκάκι του Λονδίνου είναι αρκετή απόδειξη πως ο Θεός δεν αγαπάει τον άνθρωπο, ότι φτάνει να υπάρχει έστω και μία καρδιά που βασανίζεται απ’ τη θλίψη, έστω κι ένα παιδάκι που κλαίει στη γωνιά του κήπου για μιαν αταξία που έκανε ή δεν έκανε, για να αμαυρώσει το πρόσωπο της δημιουργίας. Έπεφτα τελείως έξω. Μου το είπε αλλά ήταν αδύνατο να την πιστέψω. Στη σφαίρα που βρισκόμουν τότε, δεν μπορούσα να πιστέψω κάτι τέτοιο. Τώρα μου φαίνεται πως μοναδική εξήγηση για τα περίσσια βάσανα στη γη είναι η αγάπη. Δεν μπορώ να φανταστώ καμιά άλλη εξήγηση κι έχω πειστεί πως αν ο κόσμος έχει χτιστεί με θλίψη, τα χέρια που τον έχτισαν είναι χέρια αγάπης, γιατί με κανέναν άλλο τρόπο δε θα μπορούσε η ψυχή του ανθρώπου, που για χάρη της έγινε ο κόσμος, να υψωθεί ως τις ανώτατες βαθμίδες της τελειότητας. Απολαύσεις για το όμορφο σώμα, αλλά πόνος για την όμορφη ψυχή·

Θα έδειχνε ίσως υπερβολική έπαρση ο ισχυρισμός ότι είμαι απολύτως σίγουρος για τέτοια θέματα. Πέρα μακριά, σαν τέλειο μαργαριτάρι, φαίνεται η Πολιτεία του Θεού. Κι είναι τόσο όμορφη, που θαρρείς πως ένα παιδάκι περπατώντας μια μέρα καλοκαιρινή μπορεί να τη φτάσει. Ένα παιδί θα μπορούσε. Για μένα όμως και τους ομοίους μου δεν είναι τόσο εύκολο. Κι αν προς στιγμήν φωτίζεται το μυαλό μας, η γνώση χάνεται στις ατέλειωτες ώρες που ακολουθούν με πόδια ασήκωτο μολύβι. Είναι τόσο δύσκολο να κρατηθείς «σε ύψη αντάξια της ψυχής». Υψώνεται η σκέψη στην αιωνιότητα, μα προχωρούμε αργά μέσα στο χρόνο· και δε χρειάζεται να ξαναπώ πόσο αργά κυλάει ο χρόνος στη φυλακή, πόσο συχνά η κούραση και η απόγνωση τρυπώνουν στο κελί μας και στο κελί της καρδιάς μας με μια τόσο παράξενη επιμονή, που αναγκαζόμαστε να συγυρίζουμε με βαριά καρδιά το σπιτικό, σαν να περιμένουμε κάποιον ανεπιθύμητο μουσαφίρη, ένα σκληρό αφέντη ή ένα σκλάβο, που είμαστε σκλάβοι του, γιατί έτσι το ’φερε η τύχη ή έτσι το θελήσαμε εμείς.

Και μολονότι οι φίλοι μου δε θα το παραδεχτούν, η αλήθεια είναι ότι διδάσκονται το μάθημα της ταπεινοφροσύνης πιο εύκολα όσοι ζουν στην ξεγνοιασιά και την άνεση, παρά εγώ που αρχίζω τη μέρα μου γονατίζοντας για να σφουγγαρίσω το πάτωμα του κελιού μου. Γιατί η ζωή στη φυλακή, με τους ατέλειωτους περιορισμούς και τις στερήσεις, σε κάνει να επαναστατείς. Και το τρομερό δεν είναι ότι η εξέγερση συντρίβει την καρδιά -οι καρδιές είναι πλασμένες για να συντρίβονται — αλλά ότι την κάνει σκληρή σαν πέτρα. Είναι φορές που νιώθεις πως μόνο με πρόσωπο από ατσάλι και με το σαρκασμό στα χείλη μπορείς ν’ αντέξεις τη μέρα ως το τέλος. Ο εξεγερμένος δεν μπορεί να λάβει τη θεία χάρη για να μεταχειριστώ μια φράση τόσο προσφιλή- πολύ δικαιολογημένα, νομίζω – στην Εκκλησία. Στη ζωή, όπως και στην τέχνη, το πνεύμα της έγερσης υψώνει ανυπέρβλητα εμπόδια στους δρόμους της ψυχής και δεν αφήνει να περνούν οι ουράνιες αύρες. Όμως εγώ πρέπει να τα μάθω όλ’ αυτά εδώ μέσα, αν είναι κάπου να τα μάθω. και η καρδιά μου να γεμίζει χαρά όταν τα πόδια μου πατούν το σωστό μονοπάτι, όταν το πρόσωπό μου βλέπει προς «την πύλη που τη λένε ωραία», κι ας βουλιάζω κάποτε στο βούρκο, κι ας ξεστρατίζω άλλες φορές μες στην πυκνή ομίχλη.

Αυτή η Καινούρια Ζωή, όπως μ’ αρέσει να την ονομάζω από αγάπη για τον Δάντη, δεν είναι φυσικά μια άλλη ζωή, αλλά απλώς συνέχεια της προηγούμενης ζωής μου που αναπτύσσεται και εξελίσσεται. Θυμάμαι πως όταν ήμουν στην Οξφόρδη τελειόφοιτος, ένα πρωινό έκανα βόλτα με κάποιο φίλο μου στο πάρκο του Κολεγίου της Μαγδαληνής, και περπατώντας στα δροσερά, γεμάτα πουλιά μονοπάτια, είπα πως ήθελα να δαγκώσω τον καρπό όλων των δέντρων που φυτρώνουν στο περιβόλι του κόσμου και πως θα έβγαινα στη ζωή κυριευμένος απ’ αυτό το πάθος. Κι έτσι ακριβώς έγινε. Το μοναδικό μου λάθος ήταν ότι περιορίστηκα αποκλειστικά στα δέντρα της ηλιοφώτιστης μεριάς του κήπου, αποφεύγοντας τις ανήλιες, σκοτεινές γωνιές. Η αποτυχία, η ατίμωση, η ανέχεια, η στεναχώρια, η αγωνία, ο πόνος, ακόμη και τα δάκρυα, τα σπασμένα λόγια που βγαίνουν από χείλη βασανισμένα, οι τύψεις που στρώνουν το δρόμο του ανθρώπου με αγκάθια, η συνείδηση που καταδικάζει, ο αυτοεξευτελισμός που τιμωρεί, η δυστυχία που ρίχνει στάχτη στο κεφάλι της, η απόγνωση που φοράει τσουβαλένιο σάκο και γεμίζει το ποτήρι της με χολή — όλ’ αυτά με τρόμαζαν. Εγώ, που έλεγα πως δεν ήθελα ούτε να τα ξέρω, τα γεύτηκα ένα ένα με τη σειρά και ήρθε καιρός που γίνηκαν μοναδική τροφή μου.

Μέρος Α’

De profundis
ΟΣΚΑΡ ΓΟΥΑΪΛΝΤ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΡΑΜΜΑΤΑ

lecturesbureau

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ