Ο πόνος, αντίθετα με την απόλαυση, δεν κρύβεται πίσω από μάσκες | Μέρος Α’ (ΟΣΚΑΡ ΓΟΥΑΪΛΝΤ – De profundis)

Υπάρχουν τόσα πολλά που θέλω ακόμη να κάνω, ώστε θα το θεωρούσα αληθινή τραγωδία αν ο θάνατος με εμπόδιζε να ολοκληρώσω τουλάχιστον ένα μικρό μέρος. Βλέπω να ανοίγονται μπροστά μου καινούριες οπτικές στην τέχνη και τη ζωή, που η καθεμιά είναι μια νέα μέθοδος ν’ αγγίξεις την τελειότητα. Είναι για μένα ένας καινούριος κόσμος και δε θέλω να πεθάνω πριν τον εξερευνήσω. Θέλεις να μάθεις ποιος είναι αυτός ο καινούριος κόσμος; Δεν είναι δύσκολο να το μαντέψεις. Είναι ο κόσμος που έζησα δυο χρόνια στη φυλακή. Η θλίψη, λοιπόν, και τα διδάγματα που παίρνω απ’ αυτήν είναι ο καινούριος μου κόσμος.

Άλλοτε, η ζωή μου όλη ήταν αφιερωμένη στην απόλαυση. Γύριζα την πλάτη σε κάθε είδους πόνο και λύπη. Τα σιχαινόμουν και τα δυο. Αποφάσισα να τα αγνοήσω όσο μπορούσα περισσότερο: τα αντιμετώπιζα σαν μορφές ατελείς. Δεν αποτελούσαν μέρος του σχεδίου μου για τη ζωή. Δεν είχαν θέση στη φιλοσοφία μου. Η μητέρα μου, που ήξερε όλες τις όψεις της ζωής, μου ανέφερε συχνά τους στίχους του Γκαίτε — γραμμένους απ’ τον Καρλάιλ σ’ ένα βιβλίο που της είχε χαρίσει πριν από πολλά χρόνια και μεταφρασμένους, υποθέτω, απ’ τον ίδιο;

Όποιος δε έφαγε ποτέ ψωμί με θλίψη, όποιος δεν πέρασε τις νύχτες του με δάκρυ προσμένοντας να ‘ρθει καινούρια αυγή — ακόμα δε σας γνώρισε, ουράνιες δυνάμεις.

Ήταν οι στίχοι που η ευγενική βασίλισσα της Πρωσίας, έχοντας υποστεί τη βάναυση μεταχείριση του Ναπολέοντα, ανέφερε συχνά στην ταπεινωτική εξορία της – τους χρησιμοποιούσε συχνά η μητέρα μου στα τελευταία ταραγμένα χρόνια της ζωής της. Εγώ αρνιόμουν κατηγορηματικά να αποδεχτώ ή να ομολογήσω την τεράστια αλήθεια που κρυβόταν μέσα τους. Δεν μπορούσα να την καταλάβω. Το συνηθισμένο μου σχόλιο ήταν πως δεν είχα καμία όρεξη να τρώω ψωμί με θλίψη ή να περάσω έστω και μια νύχτα θρηνώντας και προσμένοντας μιαν ακόμη πιο πικρή χαραυγή.

Δε μου περνούσε στιγμή απ’ το μυαλό ότι ήταν ένα απ’ τα χτυπήματα που φύλαγαν οι Μοίρες για μένα, ότι έναν ολόκληρο χρόνο στη ζωή μου θα έκανα ακριβώς αυτά τα δυο πράγματα. Ήταν όμως γραμμένο στο πεπρωμένο μου – μόνο κατά τη διάρκεια των λίγων τελευταίων μηνών κατάφερα, μετά από τρομερές δυσκολίες και αγώνες, να κατανοήσω λίγο τα διδάγματα που κρύβονται στην καρδιά του πόνου. Κληρικοί και άνθρωποι που χρησιμοποιούν διάφορα ρητά χωρίς την απαιτούμενη γνώση, χαρακτηρίζουν μερικές φορές τον πόνο ως μυστήριο.

Στην πραγματικότητα, ο πόνος φωτίζει την καρδιά σαν αποκάλυψη.
Διακρίνεις πράγματα που δεν έβλεπες προηγουμένως. Προσεγγίζεις ολόκληρη την ιστορία του ανθρωπίνου γένους από μια διαφορετική σκοπιά. Όλ’ αυτά που διαισθανόμουν για την τέχνη, αμυδρά κι από ένστικτο, τα συνειδητοποιώ τώρα νοητικά και συναισθηματικά με απόλυτη καθαρότητα και ακραία ένταση.

Τώρα καταλαβαίνω πως η θλίψη, όντας η υπέρτατη συγκίνηση που μπορεί να νιώσει ο άνθρωπος, αποτελεί δοκιμασία κι επισφράγισμα κάθε μεγάλης τέχνης. Μόνιμη επιδίωξη του καλλιτέχνη είναι να φτάσει σ’ εκείνο τον τρόπο ύπαρξης, όπου σώμα και ψυχή ενώνονται σε μιαν αδιαίρετη μονάδα — όπου το εξωτερικό είναι έκφραση του εσωτερικού και η μορφή αποκαλύπτει το περιεχόμενο. Δεν είναι λίγοι οι δρόμοι που οδηγούν σ αυτή την κατάσταση· οι νέοι και οι τέχνες που ασχολούνται με τους νέους μπορούν να χρησιμεύσουν ως υπόδειγμα σε κάποια δεδομένη στιγμή· η σύγχρονη ζωγραφική τοπίων, που αποδίδει τις εντυπώσεις με λεπτότητα κι ευαισθησία, υποβάλλει την ιδέα ότι στα εξωτερικά αντικείμενα κατοικεί ένα πνεύμα που περιβάλλεται από τη γη, τον αέρα, την ομίχλη και τις πολιτείες· με τις νοσηρές της διαθέσεις, την ατμόσφαιρα, τους τόνους και τα χρώματα πραγματώνει για μας παραστατικά αυτό που είχαν πετύχει με απαράμιλλη πλαστική τελειότητα οι Έλληνες. Ένα σύνθετο παράδειγμα είναι η μουσική, όπου το περιεχόμενο υποτάσσεται στη μορφή κι αποτελεί μιαν αδιαχώριστη ενότητα. Απλό παράδειγμα θα ήταν ένα λουλούδι ή ένα παιδί. Το πληρέστερο πρότυπο όμως τόσο στη ζωή όσο και στην τέχνη είναι η θλίψη.

Πίσω απ’ τη χαρά και το γέλιο μπορεί να κρύβεται μια ιδιοσυγκρασία βάναυση, τραχιά, χωρίς ευαισθησίες. Πίσω απ’ τη θλίψη όμως υπάρχει πάντα η θλίψη. Ο πόνος, αντίθετα με την απόλαυση, δεν κρύβεται πίσω από μάσκες. Η αλήθεια στην τέχνη δεν προϋποθέτει αντιστοιχία ανάμεσα στη βασική ιδέα και τη συμπτωματική ύπαρξη δεν είναι ομοιότητα σχήματος και σκιάς, είδωλο της μορφής στο κρύσταλλο του καθρέφτη· δεν είναι ηχώ που επιστρέφει απ΄τα κοιλώματα του λόφου, ούτε αργυρό πηγάδι στην κοιλάδα, που δείχνει την εικόνα του φεγγαριού στο φεγγάρι και την εικόνα του Ναρκίσσου στο Νάρκισσο. Η αλήθεια στην τέχνη είναι η ενότητα ενός πράγματος με τον εαυτό του- το εξωτερικό γίνεται έκφραση του εσωτερικού- η ψυχή αποκτά υλική υπόσταση και το σώμα μεταλαβαίνει ψυχικής ουσίας. Γι’ αυτό το λόγο, καμιά άλλη αλήθεια δε συγκρίνεται με την αλήθεια της θλίψης. Μερικές φορές μάλιστα, μου φαίνεται πως η θλίψη είναι η μόνη αλήθεια. Όλα τα υπόλοιπα μοιάζουν με ψευδαισθήσεις, κίβδηλα κατασκευάσματα προορισμένα να τυφλώνουν το μάτι ή να χορταίνουν την επιθυμία. Από τη θλίψη όμως έχει φτιαχτεί ο κόσμος όλος, και στη γέννηση ενός παιδιού ή ενός άστρου υπάρχει πάντα ο πόνος.

Ακολουθεί β’ μέρος

De profundis

ΟΣΚΑΡ ΓΟΥΑΪΛΝΤ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΡΑΜΜΑΤΑ
Πηγή: https://static1.squarespace.com/static/54d50ceee4b05797b34869cf/t/55f5cecbe4b0f0cc08fe042b/1442172620907/

lecturesbureau

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ