Η φυλακή του Σωκράτη. Το διασημότερο δεσμωτήριο της αρχαιότητας και η θέση του σήμερα στην Αρχαία Αγορά.

Περιήγηση στο κτίριο της φυλακής του Σωκράτη στην Αρχαία Αγορά. Το διασημότερο δεσμωτήριο της αρχαιότητας και η πιθανή θέση του σήμερα στον αρχαιολογικό χώρο με βάση τα αρχαιολογικά ευρήματα.

Εισαγωγή

Κατευθυνόμενοι από την Αρχαία Αγορά των Αθηνών προς τα νοτιοδυτικά κατά μήκος ενός κοιλώματος που οδηγεί στην Πνύκα, στο χώρο συγκέντρωσης της Εκκλησίας του Δήμου, συναντούμε ερείπια που ανήκουν σε μια οικιστική και εμπορική περιοχή που βρισκόταν σε χρήση για εκατοντάδες χρόνια. Εκεί ένα μεγάλο και ενιαίο κτίσμα, το λεγόμενο Πώρινο Οικοδόμημα, διαθέτει ένα μακρύ διάδρομο που πλαισιώνεται από τετράγωνα δωμάτια, και καταλήγει σε μια αυλή στο πίσω (νότιο) μέρος. Έχει προταθεί η ταύτιση του κτιρίου αυτού με τη φυλακή της πόλης (δεσμωτήριον), όπου εκτελέστηκαν ο Σωκράτης και άλλοι καταδικασμένοι για πολιτικά εγκλήματα. Η χρονολόγηση του οικοδομήματος, η θέση και η διαρρύθμισή του ταιριάζουν σε αυτή τη θεωρία, αν και είναι εξίσου πιθανό το κτίριο να είχε κάποια εμπορική χρήση. Στο παρόν άρθρο γνωρίζουμε αυτό το κτίριο, δισδιάστατα και τρισδιάστατα και αναζητούμε το δωμάτιο που ο μεγάλος φιλόσοφος, ήπιε το κώνειο, αφήνοντας την τελευταία του ανάσα, όπως μας το περιέγραψε ο Πλάτων, στον διάλογο Φαίδων.

Η περιοχή Νοτιοδυτικά του κεντρικού τομέα της Αγοράς

Όπως αναφέραμε νοτιοδυτικά της κεντρικής περιοχής της Αρχαίας Αγοράς των Αθηνών ανακαλύφθηκαν ερείπια που ανήκουν σε μια οικιστική και εμπορική περιοχή με συνεχή λειτουργία για εκατοντάδες χρόνια. Η ανασκαφή των οικιών αποκάλυψε ότι εδώ εργάζονταν:

– μεταλλουργοί, 

– κατασκευαστές πήλινων ειδωλίων και 

– γλύπτες. 

Αυτές οι αθηναϊκές οικίες:

– είχαν μικρές διαστάσεις, 

– διέθεταν προσόψεις προς το δρόμο χωρίς ανοίγματα, και 

– οι χώροι τους φωτίζονταν και αερίζονταν από μια εσωτερική αυλή. 

Οι τοίχοι είχαν λίθινα θεμέλια και ανωδομή από ωμόπλινθους. Στις στέγες τοποθετούνταν κεραμίδια, ενώ τα δάπεδα φτιάχνονταν από πατημένο χώμα –σπάνια κατασκευάζονταν ψηφιδωτά δάπεδα.

Το Δεσμωτήριο της Αγοράς

Στην άκρη αυτής της περιοχής, πλησίον του κεντρικού τομέα της Αγοράς και της περιοχής των δικαστηρίων, βρέθηκε, όπως αναφέραμε ένα μεγάλο και ενιαίο πώρινο οικοδόμημα.

Με την ύπαρξη των δικαστηρίων πρέπει να σχετίζεται και η ύπαρξη ενός κτιρίου φυλακής, το οποίο λογικά θα πρέπει να βρισκόταν κοντά σε αυτά, αν και καμία αρχαία πηγή δεν αναφέρει σαφώς κάτι τέτοιο.

Αρκετές πιθανότητες ταύτισης με το Δεσμωτήριο συγκεντρώνει ένα κτίσμα που βρίσκεται έξω από την ΝΔ γωνία της πλατείας, σε μικρή απόσταση από το υποτιθέμενο δικαστήριο του 6ου αιώνα. Το μεγάλο μέγεθος του κτιρίου υποδηλώνει ότι αυτό εξυπηρετούσε πιθανότατα κάποια δημόσια λειτουργία, παρόλο που η κάτοψη του δεν θυμίζει κανένα γνωστό δημόσιο οικοδόμημα.

Στην ελληνική αρχιτεκτονική η μορφή των κτιρίων σχετίζεται τις περισσότερες φορές με την λειτουργία τους. Οι ναοί, τα θέατρα, οι στοές και τα γυμνάσια αναγνωρίζονται εύκολα από την αρχιτεκτονική μορφή τους, ακόμη και όταν είναι ερειπωμένα. Στην συγκεκριμένη περίπτωση υπάρχει ένας μακρύς διάδρομος που καταλήγει σε μεγάλη αυλή. Στην μια πλευρά του διαδρόμου, παρατάσσονται πέντε τετράγωνα δωμάτια και στην άλλη τρία. Στην είσοδο υπάρχει ένα συγκρότημα τεσσάρων ακόμη δωματίων που είχαν διαφορετικό προσανατολισμό, αλλά χτίστηκαν όπως φαίνεται, την ίδια περίοδο με τα υπόλοιπα.

Το κτίριο βρίσκεται σε βιοτεχνική περιοχή και η μορφή του θα ταίριαζε σε εμπορικό κέντρο η ξενώνα. Ωστόσο, η διάταξη των χώρων θα εξυπηρετούσε θαυμάσια και τις ανάγκες μιας φυλακής. Τα τετράγωνα δωμάτια χρησίμευαν για κελιά, η μεγάλη αυλή θα εξυπηρετούσε είτε μαζικές κρατήσεις, είτε τον προαυλισμό των κρατουμένων και το συγκρότημα των τεσσάρων δωματίων που έλεγχε την μοναδική είσοδο θα χρησίμευε ως κατάλυμα των φυλάκων.

Χτισμένο στα μέσα του 5ου αιώνα, το κτίριο έβλεπε σε κεντρικό δρόμο, βρισκόταν σε κοίλωμα του εδάφους και διέθετε εγκαταστάσεις για λουτρά. Όλα αυτά τα στοιχεία συμφωνούν με όσα γνωρίζουμε για το δεσμωτήριο από τις αρχαίες πηγές.

Στην επόμενη εικόνα φαίνεται μια φανταστική απεικόνιση ενός δωματίου του δεσμωτηρίου, πιθανόν παρόμοιου με αυτό που ο Σωκράτης έζησε τις τελευταίες του στιγμές.

Η ταύτιση του οικοδομήματος με το Δεσμωτήριο ενισχύεται από την ανακάλυψη στο εσωτερικό του δεκατριών πήλινων φαρμακευτικών φιαλιδίων που είχαν πεταχτεί σε εγκαταλειμμένη δεξαμενή.

Σ’ όλο το χρονικό διάστημα που διαρκούν οι ανασκαφές έχουν έλθει στο φως μόνον είκοσι ένα (21) τέτοια φιαλίδια. Η συγκέντρωση δεκατριών (13) από αυτά στον ίδιο χώρο μας βάζει αναπόφευκτα σε σκέψεις. Δεν θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι η παρουσία των φιαλιδίων οδηγεί στην ερμηνεία του κτιρίου ως θεραπευτικού ιδρύματος, γιατί κατά την Αρχαιότητα, όταν κάποιος ήταν σοβαρά άρρωστος, κατέφευγε στο τοπικό Ασκληπιείο για να θεραπευτεί, και στην περίπτωση της Αθήνας αυτό βρισκόταν στα νότια της Ακρόπολης, κοντά στο θέατρο του Διονύσου. Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι τα φιαλίδια περιείχαν το κώνειο με το οποίο θανατώνονταν οι καταδικασμένοι στην εσχάτη των ποινών, αφού είναι γνωστό ότι οι δόσεις του δηλητηρίου ετοιμάζονταν χωριστά και υπολογίζονταν με ακρίβεια.

Ένα αγαλμάτιο του Σωκράτη που εντοπίστηκε στα ερείπια του κτιρίου ίσως αποτελεί μικρό αναμνηστικό του φιλοσόφου, το οποίο τοποθετήθηκε εκεί από τους Αθηναίους, όταν συνειδητοποίησαν το λάθος που διέπραξαν θανατώνοντας έναν από τους κορυφαίους στοχαστές της Αθήνας των Κλασικών χρόνων.

Επίλογος

Είτε είναι είτε δεν είναι αυτό το κτίριο όπου ο φιλόσοφος έζησε τις τελευταίες του στιγμές αξίζει την επίσκεψη μας και τον στοχασμό μας πάνω σε έννοιες όπως δίκαιο, δικαιοσύνη, δεσμωτήριο και σωφρονισμός. Καλά ταξίδια νου και σώματος.

_____________________________________________________________________________

Κείμενο – Έρευνα:
Θεοδοσόπουλος Δημήτρης, Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.

Πηγές:

Ιστοσελίδες:

1. http://www.ancientathens3d.com/
2. https://www.youtube.com/watch?v=kvexdHH8hBs

Βιβλία:

1. Η Αρχαία Αγορά της Αθήνας, John M. Camp, Μ.Ι.Ε.Τ., 2005

theancientwebgreece

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ