Προσοχή σημαίνει Προσοχή

Σύμφωνα με μια παλιά ιστορία του Ζεν, ένας μαθητής ζήτησε από τον Δάσκαλο Ichu: «Σας παρακαλώ γράψτε για μένα κάτι γεμάτο σοφία». Ο Δάσκαλος Ichu πήρε το πινέλο του και έγραψε μια λέξη: «Προσοχή». Ο μαθητής είπε, «Αυτό είναι όλο;» Ο Δάσκαλος έγραψε, «Προσοχή, Προσοχή». Ο μαθητής ενοχλήθηκε. «Αυτό δεν μου φαίνεται ιδιαίτερα βαθύ». Σε απάντηση ο Δάσκαλος Ichu έγραψε απλά, «Προσοχή, Προσοχή, Προσοχή». Εκνευρισμένος ο μαθητής ρώτησε, «Τι σημαίνει αυτή η λέξη ‘Προσοχή’;» Ο Δάσκαλος Ichu απάντησε, «Προσοχή σημαίνει Προσοχή».

Αντί για τη λέξη «προσοχή» θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε τη λέξη «επίγνωση» ή «συνειδητότητα». Η προσοχή ή επίγνωση αποτελεί το μυστικό της ζωής και την καρδιά της άσκησης. Όπως ο μαθητής της ιστορίας, θεωρούμε μια τέτοια διδασκαλία απογοητευτική. Μας φαίνεται ξερή και χωρίς ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Εμείς θέλουμε κάτι το συναρπαστικό στην άσκηση μας! Η απλή προσοχή είναι βαρετή, και θέτουμε το ερώτημα: αυτό είναι όλο σχετικά με την άσκηση;

Όταν οι μαθητές έρχονται να με δουν, ακούω το ένα παράπονο μετά το άλλο: σχετικά με το πρόγραμμα του sesshin*, σχετικά με το φαγητό, σχετικά με την εξυπηρέτηση, σχετικά με εμένα, σχετικά με όλα. Όμως, τα θέματα που μου φέρνουν οι άνθρωποι δεν είναι πιο σχετικά ή πιο σημαντικά από ένα «καθημερινό» συμβάν όπως το να κτυπήσω ένα μου δάκτυλο. Πώς τοποθετούμε τα μαξιλάρια μας; Πώς βουρτσίζουμε τα δόντια μας; Πώς σκουπίζουμε το πάτωμα, ή κόβουμε ένα καρότο; Νομίζουμε ότι είμαστε εδώ για να ασχοληθούμε με «πιο σημαντικά» θέματα, όπως τα προβλήματα με τον σύντροφό μας, τις δουλειές μας, την υγεία μας, και άλλα παρόμοια. Δεν θέλουμε να ασχοληθούμε με τα «μικρά» πράγματα, όπως τον τρόπο που κρατάμε τα ξυλάκια του φαγητού, ή το πού αφήνουμε το κουτάλι μας. Ωστόσο, αυτές οι μικρές πράξεις αποτελούν το υλικό της ζωής μας, λεπτό το λεπτό. 

Δεν πρόκειται για θέμα σπουδαιότητας, αλλά για θέμα προσοχής, συνειδητότητας. Γιατί; Γιατί κάθε στιγμή της ζωής είναι από μόνη της απόλυτη. Είναι το μόνο που υπάρχει. Δεν υπάρχει τίποτα πέρα από την παρούσα στιγμή. Δεν υπάρχει παρελθόν, δεν υπάρχει μέλλον, παρά μόνο το τώρα. Συνεπώς, όταν δεν προσέχουμε το κάθε μικρό τώρα, χάνουμε το όλο πράγμα. Και το περιεχόμενο του κάθε τώρα μπορεί να είναι οτιδήποτε. Μπορεί να είναι η σωστή τοποθέτηση του zafu**, το κόψιμο ενός κρεμμυδιού, ή η επίσκεψη σε κάποιον που δεν συμπαθούμε. Δεν έχει σημασία ποιο είναι το περιεχόμενο της κάθε στιγμής. Κάθε στιγμή είναι απόλυτη. Είναι το μόνο που υπάρχει, και το μόνο που θα υπάρχει πάντα. Αν μπορούσαμε να προσέχουμε αληθινά, δεν θα βρισκόμασταν ποτέ σε κατάσταση αναστάτωσης. Αν είμαστε αναστατωμένοι, είναι αξιωματικά δεδομένο ότι δεν προσέχουμε. Αν δεν χάνουμε μόνο μια στιγμή, αλλά τη μια στιγμή μετά την άλλη, τότε έχουμε σοβαρό πρόβλημα.

Ας υποθέσουμε ότι είμαι καταδικασμένη σε αποκεφαλισμό στην γκιλοτίνα. Ανεβαίνω τα σκαλοπάτια της πλατφόρμας. Μπορώ να διατηρήσω την επίγνωση της στιγμής; Μπορώ να προσέξω το κάθε βήμα μου, βήμα – βήμα; Μπορώ να βάλω το κεφάλι μου στη γκιλοτίνα προσεκτικά ώστε να βοηθήσω τον εκτελεστή στη δουλειά του; Αν είμαι σε θέση να ζήσω και να πεθάνω μ’ αυτόν τον τρόπο, δεν υπάρχει κανένα απολύτως πρόβλημα.

Τα προβλήματα μας εμφανίζονται όταν υποτάσσουμε την παρούσα στιγμή σε κάτι άλλο, τις εγω-κεντρικές μας σκέψεις: όχι η παρούσα στιγμή, αλλά τι εγώ θέλω. Ασταμάτητα όλη την ημέρα, φέρνουμε στο παρόν τις προσωπικές μας προτεραιότητες. Το κλειδί της άσκησης είναι να κλείσουμε αυτά τα κενά, να μειώσουμε τον χρόνο που σπαταλάμε αφηρημένοι, παγιδευμένοι στα εγω-κεντρικά μας όνειρα.

Ωστόσο, κάνουμε λάθος αν νομίζουμε ότι η λύση βρίσκεται στο ότι εγώ προσέχω. Ούτε στο «εγώ σκουπίζω το πάτωμα», «εγώ κόβω το κρεμμύδι», «εγώ οδηγώ το αυτοκίνητο». Παρ’ ότι μια τέτοια άσκηση είναι εντάξει στα πρώτα στάδια, διατηρεί την εγω-κεντρική σκέψη μέσω της χρήσης του «εγώ» για τον καθορισμό εκείνου που βιώνει την εμπειρία. Ένας καλύτερος τρόπος είναι της απλής επίγνωσης: απλό βίωμα, βίωμα, βίωμα. Στην απλή επίγνωση δεν υπάρχει κενό, δεν υπάρχει χώρος για την εμφάνιση εγω-κεντρικών σκέψεων. Όταν οι εγω-κεντρικές σκέψεις έρχονται στην επιφάνεια, έχουμε χάσει το πλοίο, έχουμε δημιουργήσει ένα χάσμα. Το χάσμα αυτό είναι ο χώρος όπου γεννιούνται όλα τα προβλήματα και οι ανησυχίες που μας ταλαιπωρούν.

Κάθε φορά που έχουμε κάποιο παράπονο για τη ζωή μας, βρισκόμαστε μέσα σε χάσμα. Στην άσκηση της επίγνωσης, παρατηρούμε τις σκέψεις μας και το σφίξιμο στο σώμα μας επιστρέφοντας με όλη αυτή την πληροφορία στην παρούσα στιγμή. Πρόκειται για τη δυσκολότερη άσκηση που υπάρχει. Αν δεν καταφέρουμε να ξεφύγουμε πλήρως από το δεδομένο σκηνικό, παραμένουμε βυθισμένοι στις μικρές μας ανησυχίες. Στο κάτω-κάτω, οι ανησυχίες μας μάς καθιστούν το επίκεντρο των εξελίξεων, ή έτσι νομίζουμε. Το αποτράβηγμα από τις εγω-κεντρικές μας σκέψεις μοιάζει με βάδισμα μέσα σε σιρόπι: τα πόδια μας βγαίνουν απ’ το σιρόπι με δυσκολία για να ξανακολλήσουν αμέσως μετά. Μπορούμε να ελευθερωθούμε σιγά-σιγά. Αν όμως νομίζουμε ότι είναι εύκολο, είμαστε γελασμένοι.

Κάθε φορά που είμαστε αναστατωμένοι, βρισκόμαστε μέσα στο χάσμα. Τα εγω-κεντρικά μας συναισθήματα, οι απαιτήσεις μας απ’ τη ζωή, κυριαρχούν. Ωστόσο, τα συναισθήματα της στιγμής δεν είναι πιο σημαντικά απ’ το να βάλουμε την καρέκλα πίσω στο τραπέζι, ή απ’ το να βάλουμε το μαξιλάρι στη θέση του.

Τα περισσότερα συναισθήματα δεν γεννιούνται από την ίδια τη στιγμή (όπως όταν βλέπουμε ένα παιδάκι να το παρασέρνει ένα αυτοκίνητο), αλλά από τις εγω-κεντρικές μας απαιτήσεις σχετικά με το πώς θέλουμε να είναι η ζωή. Παρ’ ότι δεν είναι κακό να έχουμε τέτοια συναισθήματα, μέσα από την άσκηση μαθαίνουμε ότι δεν έχουν ιδιαίτερη αξία. Για παράδειγμα, το να τακτοποιήσω το γραφείο μου είναι το ίδιο σημαντικό με το να αισθάνομαι στερημένος ή μόνος. Αν μπορούμε να βιώσουμε το αίσθημα της μοναξιάς και να δούμε τις σκέψεις που το συντροφεύουν, τότε μπορούμε να βγούμε από το χάσμα. Η άσκηση είναι ακριβώς αυτή η κίνηση, ξανά και ξανά. Αν θυμηθούμε κάτι που έγινε πριν έξι μήνες και η ανάμνηση αυτή προκαλέσει αισθήματα αναστάτωσης, αυτό που έχουμε να κάνουμε είναι να κοιτάξουμε προσεκτικά αυτά τα αισθήματα, τίποτα περισσότερο. Παρ’ ότι αυτό ακούγεται αρκετά ψυχρό, είναι απαραίτητο προκειμένου να είμαστε ένα γνήσια ζεστό και συμπονετικό άτομο. Αν πιάσουμε τον εαυτό μας να σκέφτεται ότι τα συναισθήματα μας είναι πιο σημαντικά απ’ το τι συμβαίνει εκείνη τη στιγμή, θα πρέπει να προσέξουμε απλά αυτή τη σκέψη. Το σκούπισμα του διαδρόμου είναι η πραγματικότητα. Τα συναισθήματα μας είναι δικό μας δημιούργημα, σαν έναν ιστό μέσα στον οποίο πιανόμαστε εμείς οι ίδιοι. Η όλη διαδικασία στην οποία υποβαλλόμαστε είναι εκπληκτική. Κατά κάποιο τρόπο είμαστε όλοι τρελοί.

Όταν βλέπω τις σκέψεις μου και προσέχω τις σωματικές μου αισθήσεις, όταν αναγνωρίζω την έλλειψη διάθεσης να δουλέψω μαζί τους και στη συνέχεια επιστρέφω για να τελειώσω την επιστολή που γράφω, τότε έχω μετακινηθεί από το χάσμα στην επίγνωση και τη συνειδητότητα. Αν επιμείνουμε αληθινά, μέρα τη μέρα , βρίσκουμε σταδιακά την έξοδο από τα χάλια της προσωπικής μας ζωής. Το κλειδί είναι η προσοχή, η προσοχή, η προσοχή.

*sesshin: περίοδος εντατικής άσκησης στον καθιστό διαλογισμό (ζαζέν) και στο διαλογιστικό βάδισμα (κιν-χιν).

**zafu: γιαπωνέζικα στρογγυλά μαξιλάρια διαλογισμού. 

Joko Beck

open-mind

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ