Αρχίζοντας την Άσκηση του Ζεν

Ο σκύλος μου δεν προβληματίζεται για το νόημα της ζωής. Μπορεί να στεναχωρηθεί αν δεν φάει το πρωινό του, αλλά δεν πρόκειται να κάθεται ανησυχώντας για το αν θα πετύχει την απελευθέρωση ή τη φώτιση. Μόλις του δοθεί λίγο φαγητό και λίγη στοργή, η ζωή του γίνεται μια χαρά. Όμως, εμείς οι άνθρωποι δεν είμαστε σαν τους σκύλους. Έχουμε έναν εγωκεντρικό νου ο οποίος μας δημιουργεί πολλά προβλήματα. Αν δεν καταφέρουμε να κατανοήσουμε το λάθος στον τρόπο που σκεφτόμαστε, η αυτό-συνείδηση μας, η οποία αποτελεί τη μέγιστη ευλογία μας, γίνεται η καταστροφή μας.

Όλοι μας βρίσκουμε σε κάποιο βαθμό τη ζωή δύσκολη, πολύπλοκη, και πιεστική. Ακόμη κι όταν όλα πηγαίνουν καλά, όπως μπορεί να συμβαίνει για κάποιο διάστημα, ανησυχούμε ότι αυτό δεν πρόκειται να συνεχιστεί για πολύ. Ανάλογα με την προσωπική μας ιστορία, αρχίζουμε την ενηλικίωση μας με αρκετά ανάμεικτα συναισθήματα γι’ αυτή τη ζωή.  Κανείς δεν πιστεύει ότι η ζωή του είναι τέλεια. Ωστόσο, υπάρχει κάτι μέσα μας που γνωρίζει ότι είμαστε απεριόριστοι, απέραντοι. Βρισκόμαστε πιασμένοι μέσα στην αντίφαση του να βρίσκουμε τη ζωή ένα μπερδεμένο πρόβλημα που μας δημιουργεί αρκετή στεναχώρια, και την ίδια στιγμή να έχουμε μια αμυδρή επίγνωση του πόσο απεριόριστη και απέραντη είναι η ουσία της ζωής. Έτσι, αρχίζουμε να ψάχνουμε για μια απάντηση σ’ αυτό το γρίφο.

Ο πρώτος τρόπος αναζήτησης είναι εκείνος που αναζητάει μια λύση έξω από εμάς τους ίδιους. Αρχικά αυτό μπορεί να συμβεί σε ένα πολύ κοινό επίπεδο. Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι στον κόσμο που αισθάνονται ότι αν είχαν ένα μεγαλύτερο αυτοκίνητο, ένα καλύτερο σπίτι, καλύτερες διακοπές, ένα αφεντικό με μεγαλύτερη κατανόηση, ή έναν πιο ενδιαφέροντα σύντροφο, η ζωή τους θα πήγαινε μια χαρά. Όλοι μας περνάμε απ’ αυτή τη φάση. Σιγά-σιγά, όμως, αρχίζουμε να εξαντλούμε αυτά τα «αν». «Αν είχα αυτό, ή το άλλο, η ζωή μου θα πήγαινε μια χαρά». Ωστόσο, κανείς μας δεν εξαντλεί όλα αυτά τα «αν». 

Στην αρχή εξαντλούμε εκείνα που βρίσκονται στα πιο χονδροειδή επίπεδα. Στη συνέχεια στρέφουμε την αναζήτηση μας σε πιο λεπτά επίπεδα. Τελικά, ψάχνοντας για κάτι έξω από εμάς ελπίζοντας ότι θα μας χαρίσει την ολοκλήρωση, στρεφόμαστε σε κάποια πνευματική διδασκαλία. Δυστυχώς έχουμε την τάση να διατηρούμε σ’ αυτή τη νέα μας αναζήτηση την ίδια στάση, τον ίδιο προσανατολισμό. Οι περισσότεροι που έρχονται στο Κέντρο Ζεν δεν πιστεύουν ότι μια Πόρσε θα τους δώσει αυτό που ζητούν, πιστεύουν όμως ότι η φώτιση μπορεί να το κάνει. Τώρα έχουν μια καινούργια καραμέλα, ένα καινούργιο «αν». «Αν μπορούσα να καταλάβω τι είναι όλα αυτά σχετικά με την πραγμάτωση, θα γινόμουν ευτυχισμένος». «Αν τουλάχιστον μπορούσα να έχω μια μικρή εμπειρία φώτισης, θα γινόμουν ευτυχισμένος». Ξεκινάμε μια πρακτική σαν αυτή του Ζεν φέρνοντας μαζί μας όλες τις συνηθισμένες ιδέες για το ότι πρόκειται να φτάσουμε κάπου – να φωτιστούμε – και να πάρουμε όλες τις καραμέλες που μας ξεφύγανε στο παρελθόν.

Όλη μας η ζωή συνίσταται σ’ αυτό το μικρό υποκείμενο που ψάχνει έξω από τον εαυτό του για κάποιο αντικείμενο. Όμως, αν πάρετε κάτι που είναι περιορισμένο, όπως το σώμα και ο νους, και ψάξετε για κάτι έξω απ’ αυτό, αυτό το κάτι γίνεται ένα αντικείμενο και πρέπει να είναι επίσης περιορισμένο. Έτσι, έχετε κάτι περιορισμένο που ψάχνει για κάτι άλλο περιορισμένο, και καταλήγετε με περισσότερο από τον παραλογισμό που σας έκανε δυστυχισμένους.

Έχουμε όλοι μας ξοδέψει πολλά χρόνια κτίζοντας μια περιορισμένη οπτική της ζωής. Υπάρχω «εγώ» και υπάρχει αυτό το «πράγμα» εκεί έξω, που ή με κάνει να υποφέρω ή με ευχαριστεί. Έχουμε την τάση να ζούμε όλη μας τη ζωή προσπαθώντας να αποφύγουμε όλα αυτά που μας πονούν ή μας δυσαρεστούν, σημειώνοντας ποια αντικείμενα, άνθρωποι, ή καταστάσεις είναι πιθανό να μας δώσουν πόνο ή ευχαρίστηση, αποφεύγοντας τα πρώτα και επιδιώκοντας τα δεύτερα. Έτσι κάνουμε όλοι μας, χωρίς εξαίρεση. Παραμένουμε διαχωρισμένοι από τη ζωή μας, την παρατηρούμε, την αναλύουμε, την κρίνουμε, και ψάχνουμε για απάντηση στα ερωτήματα, «Τι θα βγάλω απ’ αυτό; Θα μου δώσει ευχαρίστηση και άνεση ή θα πρέπει να το αποφύγω;» Αυτό κάνουμε από το πρωί μέχρι το βράδυ. Κάτω από τα ευχάριστα, φιλικά προσωπεία μας, υπάρχει μεγάλη ανησυχία. Αν έσκαβα κάτω από την επιφάνεια οποιουδήποτε θα έβρισκα φόβο, πόνο, και άγχος σε βαθμό πανικού. Έχουμε όλοι μας τρόπους να τα καλύπτουμε. Τρώμε υπερβολικά, πίνουμε υπερβολικά, δουλεύουμε υπερβολικά, βλέπουμε τόση πολλή τηλεόραση. Κάνουμε πάντα κάτι για να καλύψουμε τη βασική υπαρξιακή μας ανησυχία. Μερικοί άνθρωποι ζουν έτσι μέχρι τη μέρα που πεθαίνουν. Καθώς τα χρόνια περνούν, το πράγμα γίνεται όλο και χειρότερο. Μπορεί να μη φαινόμαστε τόσο χάλια όταν είμαστε 25 χρονών, φαινόμαστε όμως σίγουρα όταν φτάνουμε τα 50. Όλοι μας επίσης ξέρουμε ανθρώπους που είναι σαν να έχουν ήδη πεθάνει. Έχουν τόσο πολύ συμπιεστεί μέσα στις περιορισμένες τους απόψεις, που γίνονται δυσάρεστοι τόσο για τους ίδιους όσο και τους γύρω τους. Η ευκαμψία, η χαρά και η ροή της ζωής έχουν χαθεί. Αυτή τη μάλλον ζοφερή πιθανότητα πρόκειται να αντιμετωπίσει ο καθένας μας, αν δεν αφυπνιστεί στην ανάγκη για εργασία με τη ζωή του, στην ανάγκη για άσκηση και πρακτική. Πρέπει να διαλύσουμε την ψευδαίσθηση ότι υπάρχει ένα «εγώ» διαχωρισμένο από το «άλλο». Η πρακτική μας έχει ως σκοπό να γεφυρώσει αυτό το χάσμα. Μόνο τη στιγμή που εμείς και το αντικείμενο γινόμαστε ένα μπορούμε να δούμε τι πραγματικά είναι η ζωή μας.

Η φώτιση δεν είναι κάτι που το πετυχαίνετε. Είναι η απουσία κάποιου πράγματος. Όλη σας τη ζωή τρέχετε πίσω από κάτι, επιδιώκοντας κάποιο σκοπό. Φώτιση είναι να το εγκαταλείψετε όλο αυτό. Όμως, το να κουβεντιάζουμε σχετικά μ' αυτό δεν έχει και μεγάλη χρησιμότητα. Η πρακτική πρέπει να γίνει από τον καθένα μας. Δεν υπάρχει κάποιο υποκατάστατο. Μπορεί να διαβάζουμε γι’ αυτό μέχρις ότου είμαστε 1000 χρονών, αλλά δεν θα μας βοηθήσει καθόλου. Πρέπει όλοι μας να ασκηθούμε, και πρέπει να ασκηθούμε με όλη μας τη δύναμη για το υπόλοιπο της ζωή μας.

Αυτό που πραγματικά θέλουμε είναι μια φυσική ζωή. Οι ζωές μας είναι τόσο αφύσικες που για να κάνουμε μια άσκηση σαν αυτή του Ζεν, είναι στην αρχή εξαιρετικά δύσκολο. Όταν όμως καταφέρουμε να έχουμε μια αναλαμπή ότι το πρόβλημα στη ζωή μας δεν είναι έξω από εμάς, τότε ξεκινάμε να βαδίζουμε την ατραπό. Όταν αυτή η αφύπνιση συμβεί, όταν αρχίσουμε να βλέπουμε ότι η ζωή μπορεί να είναι περισσότερο ανοικτή και χαρούμενη απ’ όσο είχαμε ποτέ φανταστεί, τότε θέλουμε να ασκηθούμε.

Ξεκινάμε μια πειθαρχία σαν αυτή της άσκησης Ζεν ώστε να μάθουμε να ζούμε μια πνευματικά υγιή ζωή. Το Ζεν είναι περίπου 1000 χρόνια παλιό και τα προβλήματα των στρεβλώσεων έχουν μελετηθεί λεπτομερώς σ’ αυτό. Παρ’ ότι δεν είναι εύκολο, είναι πνευματικά υγιές. Είναι προσγειωμένο και πολύ πρακτικό. Έχει να κάνει με την καθημερινή μας ζωή, με το να δουλεύουμε καλύτερα στο γραφείο, να μεγαλώνουμε καλύτερα τα παιδιά μας, με το να έχουμε καλύτερες σχέσεις. Το να έχουμε μια πιο πνευματικά υγιή και ικανοποιητική ζωή προκύπτει από μια υγιή και ισορροπημένη άσκηση. Αυτό που θέλουμε να κάνουμε είναι να βρούμε κάποιο τρόπο να δουλέψουμε με την θεμελιώδη παραφροσύνη που υπάρχει εξ' αιτίας της τυφλότητας μας.

Για να καθίσουμε καλά χρειάζεται αρκετό κουράγιο. Το Ζεν δεν είναι πρακτική για τον καθένα. Πρέπει να θέλουμε να κάνουμε κάτι που δεν είναι εύκολο. Αν το κάνουμε με υπομονή και επιμονή, υπό την καθοδήγηση ενός καλού δασκάλου, η ζωή μας σιγά-σιγά καταλαγιάζει, γίνεται πιο ισορροπημένη. Τα συναισθήματά μας παύουν να μας κυριαρχούν ολοκληρωτικά. Καθώς καθόμαστε, ανακαλύπτουμε ότι το πρώτο πράγμα με το οποίο πρέπει να ασχοληθούμε είναι το πολυάσχολο, χαοτικό μυαλό μας. Είμαστε όλοι εγκλωβισμένοι σε φρενιτιώδη σκέψη, και το πρόβλημα στην άσκηση μας είναι πώς θα αρχίσουμε να φέρνουμε στη σκέψη αυτή καθαρότητα και ισορροπία. Όταν ο νους γίνεται καθαρός και ισορροπημένος και παύει να εγκλωβίζεται στα αντικείμενα, τότε μπορεί να υπάρξει ένα άνοιγμα και μπορούμε για ένα δευτερόλεπτο να πραγματώσουμε αυτό που πραγματικά είμαστε.

Όμως, το κάθισμα δεν είναι κάτι που κάνουμε για ένα ή δύο χρόνια με σκοπό να το μάθουμε τέλεια. Το κάθισμα είναι κάτι που κάνουμε για ολόκληρη τη ζωή. Δεν υπάρχει τέλος στο άνοιγμα που είναι δυνατό για μια ανθρώπινη ύπαρξη. Τελικά βλέπουμε ότι είμαστε η απέραντη, η απεριόριστη βάση ολόκληρου του σύμπαντος. Η δουλειά που έχουμε να κάνουμε για το υπόλοιπο της ζωής μας είναι να ανοιχτούμε σ’ αυτή την απεραντοσύνη και να την εκφράσουμε. Έχοντας όλο και περισσότερη επαφή μ’ αυτήν την πραγματικότητα μεγαλώνει η συμπόνια για τους άλλους και αλλάζει η καθημερινή μας ζωή. Ζούμε διαφορετικά, εργαζόμαστε διαφορετικά, σχετιζόμαστε με τους άλλους διαφορετικά. Το Ζεν είναι πρακτική για ολόκληρη τη ζωή. Δεν πρόκειται μόνο για το κάθισμα στο μαξιλάρι για 30 ή 40 λεπτά τη μέρα. Ολόκληρη η ζωή μας γίνεται πρακτική, 24 ώρες την ημέρα. 

Τι γίνεται όμως σχετικά με το άφημα των σκέψεων που εμφανίζονται κατά τη διάρκεια του διαλογισμού; Στην πραγματικότητα δεν αφήνουμε ποτέ κάτι. Αυτό που νομίζω ότι κάνουμε είναι να φθείρουμε τα πράγματα. Αν αρχίσουμε να αναγκάζουμε τον νου μας να κάνει κάτι, επιστρέφουμε στον δυϊσμό τον οποίο προσπαθούμε να ξεφορτωθούμε. Ο καλύτερος τρόπος για να ελευθερώσουμε τις σκέψεις μας είναι να τις προσέξουμε και να τις αναγνωρίσουμε καθώς εμφανίζονται. « Α, ναι, αυτό κάνω πάλι!» – και χωρίς κριτική επιστρέφουμε στην εμπειρία της παρούσας στιγμής. Απλά, να είστε υπομονετικοί. Μπορεί να πρέπει να το κάνουμε 10.000 φορές, όμως η αξία της πρακτικής μας βρίσκεται στην συνεχή επιστροφή του νου στο παρόν, πάλι και πάλι και πάλι. Μην ψάχνεται για κάποιο υπέροχο μέρος στο οποίο δεν εμφανίζονται σκέψεις. Εφ’ όσον οι σκέψεις είναι ουσιαστικά μη πραγματικές, από κάποια στιγμή και μετά γίνονται όλο και πιο αδύναμες και επιτακτικές, και θα ανακαλύψουμε ότι υπάρχουν περίοδοι όπου τείνουν να εξαφανιστούν εντελώς επειδή βλέπουμε ότι δεν είναι αληθινές. Εξασθενίζουν με τον καιρό χωρίς να καταλάβουμε καλά-καλά πώς αυτό έγινε. Οι σκέψεις αυτές συνιστούν την προσπάθεια μας να προστατευτούμε. Κανείς μας δεν θέλει αληθινά να τις εγκαταλείψει. Είμαστε προσκολλημένοι σ’ αυτές. Ο τρόπος για να μπορέσουμε να δούμε τελικά ότι δεν είναι αληθινές, είναι να αφήσουμε την ταινία να παίξει. Όταν έχουμε δει την ίδια ταινία 500 φορές, τότε γίνεται αληθινά βαρετή!

Υπάρχουν δύο ειδών σκέψεις. Δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα με τη σκέψη εκείνη που αποκαλώ «τεχνική σκέψη». Αν θέλουμε να βαδίσουμε από εδώ ως τη γωνία, ή αν θέλουμε να φτιάξουμε ένα κεϊκ, ή να λύσουμε ένα πρόβλημα φυσικής, πρέπει να σκεφτούμε. Η χρήση του μυαλού είναι υπέροχη. Δεν είναι αληθινό ή μη αληθινό, είναι αυτό ακριβώς που είναι. Οι γνώμες όμως, οι κριτικές, οι αναμνήσεις, το ονείρεμα για το μέλλον - το 90% από τις σκέψεις που γυροφέρνουν στο κεφάλι μας δεν έχουν ουσιαστική πραγματικότητα. Και εμείς βαδίζουμε από τη γέννηση μέχρι τον θάνατο – εκτός και ξυπνήσουμε – σπαταλώντας το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας μαζί τους. Το πιο απαίσιο κομμάτι της άσκησης του καθίσματος (και είναι πράγματι απαίσιο, πιστέψτε με) είναι όταν αρχίσουμε να βλέπουμε τι πραγματικά συμβαίνει μέσα στον νου μας. Είναι μια συγκλονιστική εμπειρία για όλους μας. Βλέπουμε ότι είμαστε βίαιοι, προκατειλημμένοι και εγωιστές. Είμαστε όλ’ αυτά μαζί γιατί μια ζωή διαμορφωμένη και βασισμένη σε λάθος σκέψη οδηγεί σ’ αυτές τις καταστάσεις. Ο άνθρωπος είναι βασικά καλός, ευγενικός και συμπονετικός, όμως, χρειάζεται πάρα πολύ σκάψιμο για να αποκαλυφθεί αυτό το θαμμένο πετράδι.

Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα υπάρχει αναστάτωση. Αυτό που αρχίζει να εδραιώνεται με την πρατκική είναι ότι όταν αναστατωνόμαστε, δεν κολλάμε σ’ αυτό. Αν θυμώσουμε, θυμώνουμε για ένα δευτερόλεπτο. Μερικοί δεν έχουν καν επίγνωση ότι αυτό συμβαίνει. Δεν υπάρχει προσκόλληση στο θυμό, και δεν υπάρχει νοητική περιδίνηση γύρω απ’ αυτόν. Δεν εννοώ ότι μετά από χρόνια πρακτικής γινόμαστε σαν ζόμπι. Ακριβώς το αντίθετο. Έχουμε πιο αληθινά αισθήματα για τους άλλους, περισσότερα αισθήματα για τους ανθρώπους. Δεν είμαστε τόσο παγιδευμένοι στις εσωτερικές μας ανησυχίες.

Όμως, το καλύτερο κομμάτι της εκπαίδευσης και πρακτικής Ζεν είναι η καθημερινή μας εργασία.  Άσχετα από το ποια είναι η εργασία, θα πρέπει να γίνεται με προσπάθεια και πλήρη προσοχή σ’ αυτό που βρίσκεται μπροστά στη μύτη μας. Αν καθαρίζουμε τον φούρνο, θα πρέπει να το κάνουμε δοσμένοι ολοκληρωτικά ενώ συγχρόνως έχουμε επίγνωση των σκέψεων που διακόπτουν την προσπάθεια μας. «Σιχαίνομαι να καθαρίζω τον φούρνο. Η αμμωνία μυρίζει! Άλλωστε, σε ποιόν αρέσει να καθαρίζει τον φούρνο; Με όλη τη μόρφωση μου δεν θα έπρεπε να κάνω κάτι τέτοιο». Όλες αυτές είναι περιττές σκέψεις που δεν έχουν καμιά σχέση με το καθάρισμα του φούρνου. Αν ο νους παρεκκλίνει με κάποιο τρόπο, τον στρέφουμε πάλι στην εργασία. Από τη μια υπάρχει η εργασία που έχουμε αναλάβει να κάνουμε, και από την άλλη όλες οι σκέψεις μας σχετικά μ’ αυτή. Εργασία σημαίνει να κάνουμε αυτό που πρέπει να γίνει αυτή τη στιγμή, όμως, πολύ λίγοι από εμάς εργάζονται έτσι. Όταν ασκούμαστε με υπομονή, τελικά η εργασία αρχίζει να ρέει. Κάνουμε απλά αυτό που πρέπει να γίνει.

Ανεξάρτητα από το ποια είναι η ζωή σας, σας ενθαρρύνω να την κάνετε μέρος της πρακτικής σας.

Joko Beck

open-mind Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ