Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΟ ΜΥΘΟ

Σεβαστιανός Μπουρντόν «Η θυσία τής Ιφιγένειας».

“Ανάθεμά τον που το ειπεί: Τ' αδέρφια δεν πονιούνται
τ' αδέρφια σχίζουν τα βουνά και δέντρα ξεριζώνουν
τ' αδέρφια κυνηγήσανε και νίκησαν τον Χάρο”
(Δημοτικό: Αδελφική αγάπη)

Νίκη επί του θανάτου

Στο δημοτικό αυτό τραγούδι έχουμε την πάλη των αδελφών με το Χάρο, που καταλήγει στη μεγαλειώδη νίκη τους, η οποία κάλλιστα μπορεί να παραλληλιστεί με την πάλη του Ηρακλή με τον Κέρβερο, που οδηγεί στη διάσωση της Άλκηστης.
Ο ήρωας την αρπάζει από την αγκαλιά του Κέρβερου και την ξαναγυρνά στη ζωή, όπως ακριβώς κάνουν τα αδέλφια με την αδελφή τους.
Εκεί όμως που πετυχαίνουν οι κοινοί άνθρωποι, τ’ αδέλφια, αποτυχαίνει ο γίγαντας Διγενής.
Σε αντίστοιχη πάλη του, στα μαρμαρένια αλώνια, συναντά την πρώτη του ήττα ο θρύλος των ακριτών.
Ο Χάρος κρίνεται, μετά όμως από μια σκληρή πάλη, αήττητος, γιατί απλούστατα εκπροσωπεί την ίδια τη φύση και τους απαρασάλευτους νόμους της.

Η αρπαγή από τα χέρια του θανάτου στο μύθο και στη λαϊκή μας παράδοση, συντελείται μόνο και μόνο, για να εξυμνηθεί η αγάπη, είτε είναι αδελφική, είτε είναι συζυγική.
Η αγάπη η ανυστερόβουλη μπορεί και τους νόμους της φύσης να ανατρέψει, είναι το μήνυμα που φθάνει σε μας με το λογοτεχνικό σχήμα της υπερβολής

Το θαύμα στην Αρχαιότητα

Το θαύμα στη Θεολογία των προγόνων μας έγκειται στην επαναφορά στη ζωή ενός νεκρού!
Την Ανάσταση οι προγονικοί μας θεοί την απαγορεύουν ρητά, ακόμα κι όταν την επιφέρνει ένας ημίθεος, όπως στην περίπτωση του γιατρού Ασκληπιού, γιου του Απόλλωνα, που κεραυνοβολείται γι’ αυτό ως υβριστής.
Ο Δίας τον κατακεραυνώνει για τις νεκραναστάσεις του, κι ας ήταν γιος θεού.
Ήταν μια τιμωρία μάθημα, ώστε ν' αποφεύγεται στο μέλλον παρόμοια πράξη, ένας άθλος για τον οποίον μόνο οι Θεοί είχαν το προνόμιο να καυχώνται.
Η Ανάσταση της Άλκηστης είναι και η μοναδική στη Μυθολογία μας, εξαιρέσει αυτής του τεμαχισμένου Πέλοπα, που αποτελεί μια άλλης μορφής επαναφορά στη ζωή..
Τον Πέλοπα διαμελίζει ο πατέρας του, ο Τάνταλος, και τον προσφέρει ως πειραματικό γεύμα στους Θεούς, να δοκιμάσει την παντογνωσία τους.
Η αμφισβήτηση της θεϊκής πανσοφίας από τον Τάνταλο, ως ύψιστη ύβρη, τιμωρείται με το θάνατο του υβριστή και την καταδίκη του σε αιώνια πείνα και δίψα στον Κάτω Κόσμο, ενώ ο Πέλοπας ξαναβλέπει το φως της ζωής.
Ανασταίνεται, με την ωμοπλάτη λειψή, μια που την έφαγε η Δήμητρα μηχανικά, παραδομένη στη θλίψη της για την αρπαγή της κόρης της, Περσεφόνης.

Μια μορφή Ανάστασης έχουμε και στην περίπτωση της Ιφιγένειας, που στα μάτια των Αχαιών στην Αυλίδα θυσιάζεται, άρα πεθαίνει, αλλά ζωντανεύει στη χώρα των Ταύρων, όπου την μεταφέρει η Άτρεμη και την κάνει ιέρεια στο ναό της.

Όλες οι άλλες Αναστάσεις πραγματοποιούνται υπό όρους και υπό προϋποθέσεις, υπό την παρακολούθηση γενικά του παραχωρητή αυτής της σπάνιας χάρης, της ανάκλησης του θανάτου!

Η πλέον γνωστή απόπειρα νεκρανάστασης είναι της Ευρυδίκης, την οποία ο αγαπημένος της Ορφέας επιχειρεί να τη ζωντανέψει, κατεβαίνοντας στον Άδη.

Ο μύθος είναι προγενέστερος, αφού ο Άδμητος τον αναφέρει, όταν αποχαιρετά την ετοιμοθάνατη γυναίκα του:

Αδμ. Του Ορφέα τη γλώσσα αν είχα,
φωνή μελωδική σαν τη δική του,
που να μπορώ απ΄τον Άδη να σε πάρω,
μαγεύοντας της Δήμητρας την κόρη
και τον άντρα της με ύμνους, ούτε ο σκύλος
του Πλούτωνα, ούτε ο Χάρωνας, ο γέρος
περαματάρης των ψυχών, δε θα ήταν
μπόδιο για μένα'
(Ευριπίδη: Άλκηστη, μετ. Θρασ. Σταύρου.)

Αυτή θα ήταν η αντρεία του Άδμητου!
Αν είχε το μουσικό χάρισμα του Ορφέα, να λιώνει με τον ήχο της λύρας τους πάγους της ψυχής, τίποτα δεν θα τον εμπόδιζε να την ακολουθήσει ζωντανός και να την κερδίσει με τη γλώσσα του Ορφέα...
Η ειρωνεία είναι πως ο Άδμητος “ενεργεί” ευχόμενος, σαν να μη ξέρει την αποτυχία του Ορφέα να βγάλει την Ευρυδίκη από τον Κάτω Κόσμο!

Ο Ορφέας, ο περίφημος μουσικός και ποιητής από τη Μακεδονία, περίλυπος από το θάνατο της Ευρυδίκης, που προήλθε από δάγκωμα ερπετού, τραγουδά τον καημό του και ανοίγει τις βρύσες των δακρύων όλων των νυμφών, όπου κι αν κατοικούν, και όλων των Θεών του Πάνω Κόσμου, που τον συμβουλεύουν, με όπλο τη μαγική μουσική του, να κατέλθει στο βασίλειο του Πλούτωνα, ζωντανός, και έτσι ίσως του αποδοθεί η Ευρυδίκη.
Όλοι οι κάτοικοι του βασιλείου των νεκρών, λυγίζουν, συγκινούνται μέχρι δακρύων, ακόμη και η Περσεφόνη, η βασίλισσα, και κυρίως ο Πλούτωνας, γνωστός για την ανήλεη φύση του.
Η σαγηνευτική μουσική βοηθά τον Ορφέα να αποσπάσει την Ευρυδίκη από τον κόσμο των νεκρών με τον όρο, να προπορεύεται κατά την άνοδο, χωρίς να βλέπει πίσω, παρά μόνο σαν φθάσει στο λιόφωτο.
Η λαχτάρα όμως του Ορφέα, ν' αντικρίσει την αγαπημένη του, τον κάνει να παραβεί τον όρο!
Την τελευταία στιγμή, λίγο πριν αχνοφανεί το φως του έξω κόσμου, γυρνά να δει, χάνοντας για πάντα το προνόμιο της Ανάστασης, που οι θεοί έδωσαν στη γυναίκα του!
Στο “Συμπόσιο” του Πλάτωνα, αναφέρεται η αποτυχία του Ορφέα, σε αντιπαραβολή με την απελευθέρωση της Άλκηστης, ως τιμωρία των θεών για τη μικροψυχία του!

“Αντίθετα τον Ορφέα, γιο του Οιάγρου, τον έδιωξαν άπραχτο από τον Άδη. Και τού ‘δειξαν μόνο το φάντασμα της γυναίκας του, που γι' αυτήν κατέβηκε εκεί, δίχως να του δώσουν και την ίδια, γιατί τους άφησε την εντύπωση δειλού ανθρώπου, σαν μουσικός που ήταν. Τού ‘λειψε το θάρρος της Άλκηστης.
Δεν μπόρεσε να πεθάνει για τον έρωτά του, αλλά προσπάθησε να βρει τον κατάλληλο τρόπο, να κατέβει στον Άδη ζωντανός”.

Απαξιώνεται, βλέπουμε, η γενναία κάθοδος στον Άδη και παρουσιάζεται ως δειλία ένός μουσικού και ποιητή, που ήθελε να σώσει το τομάρι του και όχι να το θυσιάσει, ώστε ν' ανταμειφθεί γι' αυτό!
Εξισώνεται σχεδόν η πράξη του με τη δειλή στάση του Άδμητου!
Δεν ξέρω αν στη μεροληψία του Πλάτωνα έπαιξε ρόλο η αρνητική του άποψη για την ικανότητα προσφοράς των ποιητών εν γένει, σημειώνουμε όμως πως και ο ίδιος, πριν στραφεί στη φιλοσοφία, έγραφε ποιήματα, που, ωστόσο, τ' αποκηρύσσει, μόλις βρίσκει το δρόμο του στο κόσμο της Φιλοσοφίας!

Η κάθοδος στον Άδη, όπως και να το δεις, είναι μια γενναία πράξη, πόσο μάλλον όταν ορμάται από την αγάπη.

Άλλο παράδειγμα καθόδου στον κόσμο των νεκρών, υπό την έγκριση μια κατώτερης θεότητας, της Κίρκης, έχουμε και στην Οδύσσεια(ραψ.λ,νέκυια), όταν ο Οδυσσέας επισκέπτεται τους νεκρούς, να πληροφορηθεί το μέλλον του από τον Τειρεσία!

Ο Άδης και οι ζωντανοί είναι δυο κόσμοι που τέμνονται στη μυθολογική μας παράδοση και οι θεοί άλλοτε εγκρίνουν ή απαγορεύουν αυτή τη λεπτή και ιδιότυπη σχέση.

Μια άλλη νεκρανάσταση, αυτή του Πρωτεσίλαου, του πρώτου πολεμιστή που πάτησε το πόδι του στην Τροία κι έχασε γρήγορα τη ζωή του, θα μας απασχολήσει την επόμενη Παρασκευή.

Έως τότε, Έρρωσθε και Χαίρεσθε, Μυθολόγοι!

Πηγή: Jan Kott “Θεοφαγία” Ν. Πολίτη: “Εκλογές από τα τραγούδια του ελληνικού

Xαρά Νάστου

Mythologists

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ