Sigmund Freud: Η Περίπτωση της Anna O.

Λίγο πριν αποκτήσει ο Freud το πτυχίο της ιατρικής, ανέπτυξε φιλική σχέση με τον Josef Breuer (1842-1925), έναν ακόμη από τους πρώην φοιτητές του Brücke. Ο Breuer ήταν δεκατέσσερα χρόνια μεγαλύτερος απο τον Freud και είχε σημαντική φήμη ως ιατρός και ερευνητής. Είχε κάνει μια σημαντική ανακάλυψη σχετικά με τα αντανακλαστικά που συμμετέχουν στην αναπνοή και ήταν ένας από τους πρώτους που κατέδειξε πώς οι ημικύκλιοι σωλήνες επηρέαζαν την ισορροπία. Ο Breuer δάνεισε χρήματα στον Freud και μετά το γάμο του τελευταίου, τον Απρίλιο του 1886, οι οικογένειες Breuer και Freud είχαν συχνές κοινωνικές επαφές.

Όσα αποκόμισε ο Freud από τον Breuer σχετικά με τη θεραπευτική αγωγή μιας γυναίκας, η οποία αναφέρεται ανώνυμα ως Anna O., είναι εκείνα που πυροδότησαν ουσιαστικά την ψυχανάλυση. Επειδή ο Breuer άρχισε να παρακολουθεί την Anna O. το 1880, ενώ ο Freud ήταν ακόμη φοιτητής της ιατρικής, ο Freud (1910/1949) απέδωσε στον Breuer την τιμή για τη δημιουργία της ψυχανάλυσης.

Δεδομένου ότι περιποιεί τιμή η δημιουργία της ψυχανάλυσης από κάποιον, η τιμή δεν είναι δική μου. Ήμουν φοιτητής, απασχολημένος με την εποτυχία στις τελευταίες εξετάσεις μου, όταν ένας άλλος ιατρός της Βιέννης, ο Δρ. [Josef] Breuer, έκανε την πρώτη εφαρμογή αυτής της μεθόδου στην περίπτωση μιας υστερικής κοπέλας (1880-82). (σ.1)

Η Anna O. ήταν μια έξυπνη, ελκυστική γυναίκα 21 ετών, με μια ποικιλία συμπτωμάτων που συνδέονταν με υστερία. Περιστασιακά, παρουσίαζε παράλυση των χεριών ή των ποδιών, διαταραχές της όρασης και του λόγου, ναυτία, απώλεια μνήμης και γενικό νοητικό αποπροσανατολισμό. Ο Breuer υπνώτισε τη νεαρή γυναίκα και έπειτα της ζήτησε να ανακαλέσει πότε είχε βιώσει για πρώτη φορά ένα συγκεκριμένο σύμπτωμα.

Για παράδειγμα, ένα σύμπτωμα ήταν ότι μισόκλεινε συνεχώς τα μάτια της. Μέσω ύπνωσης, ο Breuer ανακάλυψε ότι είχε χρειασθεί να αγρυπνάει δίπλα στο κρεββάτι του ετοιμοθάνατου πατέρα της. Η βαθιά της ανησυχία για τον πατέρα της της έφερνε δάκρυα στα μάτια, κι έτσι, όταν ο αδύναμος άντρας τη ρωτούσε τι ώρα είναι, εκείνη έπρεπε να μισοκλείνει τα μάτια της για να βλέπει τους δείκτες του ρολογιού.

Ο Breuer ανακάλυψε ότι, κάθε φορά που ανήγε ένα σύμπτωμα στην αρχή του, που ήταν συνήθως κάποια τραυματική εμπειρία, το σύμπτωμα εξαφανιζόταν προσωρινά ή μόνιμα. Ένα ένα, τα συμπτώματα της Anna O. ανακουφίζονταν μ’ αυτό τον τρόπο. Ήταν σαν να αδυνατούσαν να εκφρασθούν άμεσα κάποιες συναισθηματικά φορτισμένες ιδέες, αλλά εκδηλώνονταν αντίθετα με σωματικά συμπτώματα. Όταν δινόταν συνειδητή έκφραση σε τέτοιου είδους παθογόνες ιδέες, η ενέργειά τους διασκορπιζόταν και τα συμπτώματα που προκαλούσαν εξαφανίζονταν. Επειδή η ανακούφιση ακολουθούσε τη συναισθηματική απελευθέρωση, η οποία, με τη σειρά της, ακολουθούσε την έκφραση μιας παθογόνου ιδέας, ο Breuer αποκαλούσε τη θεραπευτική αγωγή καθαρτική μέθοδο.

Ο Αριστοτέλης είχε χρησιμοποιησει τον όρο κάθαρση για να περιγράψει τη συναισθηματική απελευθέρωση και την αίσθηση του εξαγνισμού που βίωνε το κοινό καθώς παρακολουθούσε επί σκηνής μια τραγωδία. Η Anna O. αποκαλούσε τη μέθοδο «ομιλητική θεραπεία» ή «καθάρισμα της καμινάδας». Ο Breuer ανακάλυψε ότι η κάθαρση λάμβανε χώρα είτε κατά τη διάρκεια μιας υπνωτικής έκστασης είτε όταν η Anna O. ευρισκόταν σε κατάσταση πλήρους χαλαρότητας.

Η θεραπευτική αγωγή της Anna O. από τον Breuer άρχισε το Δεκέμβριο του 1880. Κατά τη διάρκεια αυτού του χρονικού διαστήματος, ο Breuer την παρακολοθούσε συνήθως αρκετές ώρες κάθε μέρα. Λίγο μετά την έναρξη της θεραπευτικής αγωγής, η Anna O. άρχισε να αντιδρά στον Breuer σαν να ήταν ο πατέρας της, μια διαδικασία που αργότερα ονομάσθηκε μεταβίβαση. Όλα τα συναισθήματα που είχε κάποτε εκφράσει η Anna προς τον πατέρα της, τόσο τα θετικά όσο και τα αρνητικά, τα εξέφραζε τώρα προς τον Breuer. Κι εκείνος, όμως, άρχισε να αναπτύσσει συναισθήματα προς την Anna, διαδικασία που αργότερα ονομάσθηκε αντιμεταβίβαση.

Λόγω του υπερβολικά μεγάλου χρόνου που της διέθετε και εξαιτίας της συναισθηματικής ανάμειξής του στην περίπτωσή της, ο γάμος του άρχισε να επηρεάζεται αρνητικά, καθώς και οι άλλες επαγγελματικές του υποχρεώσεις, με αποτέλεσμα να αποφασίσει ο ίδιος να τερματίσει τη θεραπεία της Anna O. Ο Freud έδωσε διάφορες περιγραφές για τον τρόπο αντίδρασης της Anna O. στον τερματισμό της θεραπείας της εκ μέρους του Breuer και κάποια στιγμή αυτές οι περιγραφές εξελίχθηκαν σε μια ιστορία που έγινε ευρέως αποδεκτή ως πραγματική. Σύμφωνα με τον Freud, ο Breuer επισκέφθηκε την Anna O. την επόμενη μέρα μετά την ανακοίνωση της διακοπής της θεραπείας της και διαπίστωσε ότι είχε αναπτύξει μια υστερική εγκυμοσύνη («ανεμογκάστρι»), ενώ βίωνε επίσης τις ωδίνες ενός υστερικού τοκετού. Μετά από ερωτήσεις του, ο ιατρός αντιλήφθηκε ότι το δικό του φανταστικό παιδί ήταν αυτό που «γεννιόταν». Ο Ernest Jones (1953), ο βιογράφος του Freud, περιέγραψε την αφήγηση του Freud σχετικά με το τι επακολούθησε:

Αν και βαθιά συγκονισμένος, εκείνος [ο Breuer] κατάφερε να την ηρεμήσει υπνωτίζοντάς την και έπειτα τράπηκε σε φυγή από το σπίτι ενώ τον είχε περιλούσει κρύος ιδρώτας. Την επόμενη μέρα αυτός και η σύζυγός του αναχώρησαν για ένα δεύτερο μήνα του μέλιτος στη Βενετία, πράγμα που είχε ως αποτέλεσμα τη σύλληψη μίας κόρης. (σ. 225)

Σύμφωνα με τον Freud, ο Breuer είχε αναστατωθεί τόσο από την περίπτωση της Anna O., ώστε δεν ανέλαβε ποτέ ξανά άλλη περίπτωση υστερίας. Όσο διασκεδαστική και αν είναι η περιγραφή του Freud, ο Hirschmüller (1989) διορθώνει τα ιστορικά στοιχεία: o Breuer δε διέκοψε τη θεραπευτική αγωγή της Anna O. απότομα, αλλά τη σχεδίασε προσεκτικά αφού πρώτα συμβουλεύθηκε τη μητέρα της˙ δεν υπήρξε υστερική εγκυμοσύνη και, συνεπώς, ούτε ανάγκη να υπνωτίσει την Anna O. ούτε να εγκαταλείψει το σπίτι με «κρύο ιδρώτα»˙ οι Breuers πήγαν στο Γκμούντεν για οικογενειακές διακοπές και όχι στη Βενετία˙ η κόρη τους γεννήθηκε στις 11 Μαρτίου 1882, πολύ πριν κάνουν το «δεύτερο μήνα του μέλιτος»˙ και, τέλος, ο Breuer συνέχισε να θεραπεύει περιπτώσεις υστερίας, αν και πιθανώς εγκατέλειψε την καθαρτική μέθοδο.

psychologynow

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ