Οι Άρπυιες

 της Gail Strickland

Γεια σας μυθολόγοι! Γιατί οι Άρπυιες που στον ελληνικό μύθο θεωρούνταν κάποτε όμορφες γυναικες-πουλιά, έγιναν τρομαχτικές γριές-πουλιά; Και τι μας λένε αυτές για τη δική μας σκοπιά για την φύση;

Σήμερα ελπίζω να δημιουργηθεί μια συζήτηση για όλες και όλους σας. Γιατί, βλέπετε, έχω πολλές ερωτήσεις και απαντήσεις σχετικά με αυτόν τον μετασχηματισμό. Ίσως κάποιοι από εσάς στην κοινότητά μας να έχετε σχετικές σκέψεις!

Αρχικά, οι Άρπυιες θεωρούνταν πνεύματα του ανέμου. Κεραμική τέχνη γύρω στο 700 π.Χ. τις απεικονίζει σαν όμορφες γυναίκες με φτερά. Ο Όμηρος στην Ιλιάδα μας λέει ότι δύο από τα άλογα του Αχιλλέα γεννήθηκαν από τον Ζέφυρο, τον δυτικό άνεμο, και μητέρα τους ήταν μια Άρπυια.

Ο Ησίοδος περιγράφει δυο Άρπυιες, ως κόρες του Θαύμαντα και της Ηλέκτρας, πλάσματα με «υπέροχα μαλλιά», και είχαν και αδελφή τους την Ίριδα. Οι δύο Άρπυιες του, η Αελλώ (“θύελλα") και Ωκυπέτη (“γρήγορο πέταγμα”) συμβόλιζαν τον χρήσιμο χαρακτήρα της αιολικής ενέργειας – η αιολική ενέργεια που έφερνε τους κουρασμένους ναύτες στο σπιτικό τους, μετέφερε τους Μυκηναίους εμπόρους σε μακρινά λιμάνια και - κατά τη δεύτερη περσική εισβολή υπό την ηγεσία του βασιλιά Ξέρξη 480 π.Χ. - κατέστρεψε τις δυσκίνητες πεντηκοντόρους ενώ διαφύλαττε τις ελληνικές τριήρεις.

Γιατί αυτή η αλλαγή;

Δεν ήταν παρά αργότερα, όπως φαίνεται στις Ευμενίδες του Αισχύλου και ακόμα αργότερα στους ρωμαίους και βυζαντινούς συγγραφείς που είδαμε τις Άρπυιες να περιγράφονται ως «άσχημες, φτερωτές γυναίκες-πουλιά». Στην Αινειάδα ο Βιργίλιος πρόσθεσε μια τρίτη Άρπυια, την Κελαινώ (“σκοτεινή"). O Αινείας συνάντησε τις Άρπυιες στις Στροφάδες, το νησί στο οποίο ζούσαν σύμφωνα με την παράδοση. Εκεί έκλεβαν επανειλημμένα από τα συμπόσια των Τρώων. Η "σκοτεινή" πρόφερε μια τρομερή προφητεία: Πριν το τέλος του ταξιδιού τους, οι Τρώες θα ήταν τόσο πεινασμένοι που θα τρώγανε τα ίδια τα τραπέζια τους.

Γιατί οι Άρπυιες - κάποτε όμορφες - έγιναν εκφοβιστικές και τρομακτικές; Αυτό μπορεί να συμβόλιζε μια αλλαγή στον τρόπο που οι άνθρωποι έβλεπαν την φύση. Εάν στην παλαιότερη μορφή τους οι Άρπυιες ήταν αιολικά πνεύματα, τότε θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι οι κοινωνίες ( κυνηγοί-συλλέκτες και ψαράδες ) θεωρούσαν τους ανέμους τόσο χρήσιμους όσο και όμορφους; Όπως ένας άνεμος που δροσίζει στη ζέστη του μεσημεριού... ένας απαλός άνεμος που καμουφλάρει την παρουσία του κυνηγού αν μείνει πρύμα απ’ το θήραμά του. Μήπως ο κόσμος έγινε ένα πιο τρομακτικό μέρος αφότου οι έμποροι έπλευσαν μακρύτερα από τις ακτές της πατρίδας τους, πέρα μακριά όπου ξαφνικές καταιγίδες, άγρια μελτέμια απειλούσαν όποιον τολμούσε να ταξιδεύει;

Ας εξετάσουμε επίσης το γεγονός ότι οι Άρπυιες ήταν πάντα φύλακες της τιμής.

 Οι θεοί μπορούσαν να τις καλούν για να αρπάζουν τους δολοφόνους και τους προδότες και τους αυτοκτονούντες με τα γαμψά τους νύχια και να τους μεταφέρουν μακριά στις Ερινύες για να τους καταδικάζουν σε αιώνια βασανιστήρια στον Τάρταρο, τον πιο σκοτεινό «λάκκο» του Κάτω Κόσμου. Βρήκα τις Άρπυιες (στην φωτογραφία) στο Βρετανικό Μουσείο, να εξακολουθούν να φρουρούν εκατέρωθεν τον «Τάφο των Άρπυιων» για να τον προστατεύουν από την σύληση, κρατώντας τους κλέφτες μακριά.

Γιατί λοιπόν οι Άρπυιες αλλάξανε από όμορφες σε τρομακτικές και απαίσιες; Μήπως αυτή η αλλαγή συνέπιπτε με μια αλλαγή σε όλη την Ελλάδα από την λατρεία θεών της Φύσης στο δέος προς τους Ολύμπιους θεούς που ζούσαν ψηλά, πάνω από τους θνητούς, ορίζοντας την τιμή και την «εκδικητική» δικαιοσύνη από εκεί ψηλά; Παλιότερα, τα ιερά πνεύματα που οι άνθρωποι εμπιστεύονταν ήταν πιο κοντά στους βοσκούς και χωρικούς. Ήταν οι πέτρες και τα δέντρα ... και ναι, οι άνεμοι, που ήταν ζωντανοί χάρη στη θεία και μυστηριώδη ενέργειά τους.

Μήπως οι Άρπυιες γίνανε τρομακτικές και άσχημες όταν εμείς οι ίδιοι αποκοπήκαμε από τα πνεύματα της φύσης; Από τη φύση;

Κάποτε ο Κάτω Κόσμος ήταν αδιαίρετος. Δεν υπήρχε Τάρταρο για τους κακούς και Ηλύσια Πεδία για τους ήρωες. Ήταν μια γη χωρίς κρίση, μια χώρα γεμάτη αποχρώσεις, σκιές των ζωντανών και αναπνεόντων εαυτών μας που έπειτα μας ξέφυγε η ζωή, χάσαμε το να περπατάμε με τα πόδια στη γεμάτη παπαρούνες και ηλιόλουστες πεδίαδες γη. Μήπως οι Άρπυιες έγιναν τρομαχτικές και άσχημες όταν αρχίσαμε να κρίνουμε και να καταδικάζουμε; όταν ο θάνατος δεν ήταν πλέον ορατός, όπως είναι το φυσικό; Ως μέρος της ζωής;

Τι πιστεύετε; Είναι αυτός ο λόγος που οι Άρπυιες ήταν πια όχι όμορφες αλλά άσχημες; Είναι ένα σημάδι ότι χάσαμε μια ζωτικής σημασίας σύνδεση με τη φύση; Αισθάνομαι αυτό μερικές φορές, όταν περπατώ στους δρόμους της πόλης με τη συμφόρηση της κυκλοφορίας, και τον γαλάζιο ουρανό γκρι από το νέφος. Και οι περισσότεροι από τους ανθρώπους που περνούν δεν φαίνονται να χαμογελούν ή να λένε ένα γεια. Όλοι οι άνθρωποι είναι πολύ απασχολημένοι στο να γράφουν γραπτά μηνύματα, αδιαφορώντας για τον κόσμο γύρω τους.

Είμαστε οι Άρπυιες; Μήπως αλλάζουμε;

Μετάφραση: Αποστόλης Αλεξόπουλος

The Mythologists

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ