Η Δυναμική της οικογένειας στη διαμόρφωση της ταυτότητας του Εφήβου – Παράμετροι που την επηρεάζουν

Αρθρογράφος: Καλλιόπη Κωστέα

Η εφηβεία είναι η περίοδος όπου ο έφηβος αγωνίζεται να διαμορφώσει μια δική του ταυτότητα και να μην υιοθετήσει αυτή που του δίνουν οι γονείς του και η κοινωνία. Το κύριο χαρακτηριστικό των εφήβων είναι η έλλειψη συμβιβασμού. Αυτό τους δίνει την ώθηση να είναι “αληθινοί” και να μην αποδέχονται “ψευδείς λύσεις. - Winnicott

Είναι γνωστό πως η εξασφάλιση υγιούς και ομαλής ενηλικίωσης των εφήβων είναι “επένδυση” για την ανάπτυξη και την πρόοδο μιας κοινωνίας αφού οι νέοι είναι η “μαγιά” για το “αύριο”. Για να εξασφαλιστεί αυτή όσο καλύτερα γίνεται, πρέπει ο έφηβος λίγο πριν το τέλος της εφηβείας του να έχει αποκτήσει τη δική του “ταυτότητα”, να αναπτύσσει δηλαδή σταδιακά τις δικές του αρχές και αξίες έχοντας εμπιστοσύνη στον εαυτό του και επίγνωση των πράξεών του.

Καθοριστικό, λοιπόν, ρόλο για την απόκτηση της ταυτότητας του εφήβου θα διαδραματίσει η δυναμική της οικογένειας μέσα στην οποία αναπτύσσεται ο έφηβος. Αυτή όμως διαμορφώνεται από αρκετές παραμέτρους όπως το γενεόγραμμα, η οριοθέτηση, η ιεραρχία, ο τρόπος επικοινωνίας, το συγκινησιακό κλίμα καθώς και κάποια άλλα γεγονότα που μπορούν να συμβούν. Αξιοσημείωτο είναι ότι η δυναμική αυτή μεταβάλλεται συνεχώς (μια συγκεκριμένη οικογένεια ποτέ δεν είναι η ίδια δύο διαφορετικές χρονικές στιγμές) και επηρεάζει σημαντικά τα μέλη της.

Το γενεόγραμμα αποτελεί σημαντική παράμετρο της δυναμικής της οικογένειας αφού μέσα από αυτό καταγράφεται η ιστορία της οικογένειας από την οποία προέρχεται κάθε σύζυγος, οι σχέσεις των συζύγων μεταξύ τους, με τους γονείς τους και την ευρύτερη οικογένεια καθώς και το κληρονομικό ιστορικό ασθενειών. Η συστηματική μελέτη ενός γενεογράμματος αποδεικνύει πως οι τρόποι συμπεριφοράς επαναλαμβάνονται από γενιά σε γενιά εφόσον τα ίδια ανεπίλυτα συναισθηματικά ζητήματα μετατίθενται από την προηγούμενη στην επόμενη γενιά (Mc Goldrick & Gerson 1985).

Εξίσου σημαντική παράμετρος είναι και η οριοθέτηση, αφού ο έφηβος χρειάζεται να βρει τη δική του προσωπική ισορροπία, να διαμορφώσει την ταυτότητά του και να αποκτήσει αυτονομία από την οικογένειά του. Οι γονείς χρειάζεται να επαναδιαπραγματευθούν τους κανόνες, τα όρια καθώς και τους ρόλους μέσα στην οικογένεια με τέτοιο τρόπο ώστε να επιτραπεί σταδιακά η αυτονομία και συγχρόνως να προστατευτεί ο έφηβος από σοβαρούς κινδύνους. Επιπλέον, οι γονείς θα πρέπει να έχουν κοινή στάση αναφορικά με τους κανόνες, για τον έφηβο, να αφιερώνουν χρόνο και ενέργεια στη μεταξύ τους σχέση ώστε η φάση της “αποπαίδωσης” (όταν δηλαδή ο νέος ενήλικας είναι έτοιμος να φύγει από το πατρικό του σπίτι και να αναλάβει εξ’ ολοκλήρου την ευθύνη του εαυτού του) να γίνει με ομαλό και δημιουργικό τρόπο.

Επιπρόσθετα, η ιεραρχία χρειάζεται να είναι ξεκάθαρη σε ολόκληρη τη φάση της οικογένειας αφού σε καμιά περίπτωση οι γονείς και ο έφηβος δε μπορούν να είναι ισότιμοι. Οι γονείς, όπως αναφέρθηκε, θα πρέπει να θέτουν όρια και να επιμένουν στην τήρησή τους εκφράζοντας όμως ταυτόχρονα αγάπη, στοργή, και ενδιαφέρον προς τον έφηβο, να ακούν προσεκτικά τις ανάγκες του και να είναι υποστηρικτικοί και βοηθητικοί στη διαδικασία της αυτονόμησής του.

Η επικοινωνία μέσα στην οικογένεια, είναι ένα άλλο στοιχείο της δυναμικής της αφού είναι καθοριστική για την ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης του εφήβου αλλά και όλων των μελών της οικογένειας. Θα πρέπει να είναι ξεκάθαρη, άμεση, να διαπνέεται από σεβασμό προς το συνομιλητή και τα δύο επίπεδα που περιλαμβάνει – το λεκτικό και το εξωλεκτικό (εκφράσεις προσώπου, στάση σώματος κτλ.) θα πρέπει να στέλνουν κοινό μήνυμα ώστε να καθίσταται λειτουργική.

Τέλος, η οικογένεια χρειάζεται να είναι η ομάδα εκείνη μέσα στην οποία μπορεί ο έφηβος να εκφράσει όλα του τα συναισθήματα χωρίς κριτική και αποθάρρυνση. Το συγκινησιακό κλίμα που επικρατεί σε αυτήν καθορίζει σημαντικά την ψυχική υγεία του εφήβου γι’ αυτό και ο ρόλος του οικογενειακού ψυχοθεραπευτή είναι να διερευνήσει τη δυναμική της οικογένειας και να την βοηθήσει να γίνει πιο λειτουργική. Θα πρέπει να γίνει σαφές ότι οι συγκρούσεις, ο ανταγωνισμός, η μοναξιά δε βοηθούν τον έφηβο ενώ αντίθετα η στοργή, το ενδιαφέρον, η συνεργατικότητα, η οικειότητα και η αποδοχή συμβάλλουν στην υγιή ανάπτυξή του και στην ομαλή κατάκτηση της αυτονομίας του.

Οι έφηβοι είναι “το καθαρτήριο πυρ”, είναι η υγιής πρωτοπορία που ανοίγει νέους δρόμους. Είναι το “συντηρητικό” που προφυλάσσει την ανθρωπότητα από τη σήψη. Ως εκ τούτου το πρόβλημα των νέων δεν είναι πως θα τους διαμορφώσουμε ώστε να μας είναι αρεστοί, αλλά πως θα γίνουμε συνεπείς σε λόγους και έργα ώστε να γίνουμε εμείς αρεστοί σε αυτούς.

Συγγραφή άρθρου:

Καλλιόπη ΚωστέαΜphil Ψυχολογίας,University of Glasgow,UK.
Μaster practitioner in eating disorders and Obesity.
Συντονίστρια σχολών γονέων.
Σύμβουλος επαγγελματικού προσανατολισμού.

e-psychology

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ