Η μουσική ως μέσο ελέγχου του πόνου

Από τη φύση του ο άνθρωπος προσπαθεί να αποφύγει το αίσθημα του πόνου σωματικού και ψυχικού, η ανθεκτικότητα του κάθε ατόμου στον πόνο είναι σχετική και έχει να κάνει με πολλούς παράγοντες. Ο πόνος είναι ένα φαινόμενο που δεν μπορεί να εξηγηθεί μόνο με βιολογικούς όρους. Το συναίσθημα αλλά και ο τρόπος που το κάθε άτομο αντιλαμβάνεται τα πράγματα φαίνεται να συμβάλλουν στον τρόπο με τον οποίο βιώνει τον πόνο.

Ειδικότερα, το άγχος, η ένταση, η αγωνία, ο φόβος και η αίσθηση απώλειας ελέγχου μπορεί να συνοδεύουν και να μεγεθύνουν κατά πολύ συναισθήματα πόνου και δυσφορίας που αισθάνεται ο ασθενής. Για παράδειγμα, μπορεί να οδηγήσουν σε αύξησης της μυϊκής έντασης, η οποία με τη σειρά της μπορεί να δημιουργήσει μεγαλύτερη πίεση στις ήδη ευαίσθητες νευρικές απολήξεις. Το άγχος μπορεί επίσης να παρέμβει στον κανονικό, χαλαρό τρόπο αναπνοής και να προκαλέσει απώλειες ή ελλείμματα οξυγόνου στο μυϊκό ιστό, που με τη σειρά τους θα αυξήσουν τη δυσφορία. Επιπλέον, η αγωνία και ο φόβος μπορεί να κρατούν δεσμευμένη την προσοχή του ατόμου στο ερέθισμα του πόνου και έτσι να αυξάνουν την αντιλαμβανόμενη οξύτητα του πόνου.

Οι τεχνικές που χρησιμοποιούν τη δύναμη του ανθρώπινου νου για να μειώσουν την αντίληψη του πόνου ονομάζονται γνωστικές στρατηγικές ελέγχου του πόνου. Οι μέθοδοι αυτοί δεν έχουν σκοπό να αντικαταστήσουν την παραδοσιακή φαρμακευτική αγωγή, αν και σε κάποιες περιπτώσεις που η φαρμακευτική αγωγή αντενδείκνυται ή είναι επιθυμητή η μείωση της δοσολογίας. Είναι απαραίτητη η χρήση εναλλακτικών μεθόδων για να μειωθεί ο πόνος. Σύμφωνα με τη θεωρία της πύλης ελέγχου του πόνου, εάν η συνειδητή προσοχή   μας επικεντρωθεί σε ένα δυνατό θετικό ερέθισμα περισσότερο από ό,τι στο ερέθισμα του πόνου, τότε η αντίληψη του πόνου μπορεί να εξασθενήσει.

Υπάρχουν ποικίλοι τρόποι και τεχνικές που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε συνδυασμό με τη μουσική για τη μείωση της αντίληψης του πόνου. Στο σημείο αυτό πρέπει να πούμε ότι η μουσική μπορεί να λειτουργήσει ως ερέθισμα για ενεργητική εστίαση της προσοχής ή διάσπασή της. Η χρήση της μουσικής για τη μείωση της έντασης του αντιλαμβανόμενου πόνου, δηλαδή του πόνου, όπως γίνεται αντιληπτός από το άτομο, είναι βασισμένη στη θεωρία της πύλης ελέγχου του πόνου, που αναφέρθηκε παραπάνω. Σε αυτήν την περίπτωση, η μουσική αποτελεί το ερέθισμα εκείνο στο οποίο εστιάζεται ενεργητικά η προσοχή του ασθενούς ή, αλλιώς, το ερέθισμα που αποσπά την προσοχή του ασθενούς από τον πόνο.

Παράλληλα, η μουσική μπορεί να συμβάλλει στη μείωση του πόνου, μέσω της μυϊκής χαλάρωσης την οποία διευκολύνει. Η μεθοδολογία αυτή έχει εφαρμοστεί σε διάφορες καταστάσεις: στις θεραπείες χρόνιου πόνου, στην κύηση και τον τοκετό, στις οδοντιατρικές θεραπείες, στα παιδιατρικά τμήματα (όπου χρησιμοποιείται για τη μείωση του άγχους απέναντι σε ενέσεις ή άλλες παρόμοιες διαδικασίες), καθώς και στο χειρουργείο.

Μουσική και μυϊκή χαλάρωση

Η μουσική λειτουργεί ως ερέθισμα για κίνηση, αλλά και ως στοιχείο που δομεί και οργανώνει τη φυσική δραστηριότητα, ένα απλό παράδειγμα   είναι όταν περπατάμε το βάδισμα μας συντονίζεται στο ρυθμό της μουσικής που μπορεί να ακούμε εκείνη τη στιγμή, ακόμα και στο γυμναστήριο η μουσική παίζει ρόλο αφού συντονίζει την αναπνοή, την κίνηση αλλά και την καλύτερη απόδοση μας στις ασκήσεις.

Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, από τα παραπάνω πόσο σημαντική αλλά και απαραίτητη είναι η μουσική για την αποκατάσταση ορισμένων ασθενών. Σε αρκετές περιπτώσεις, η θεραπεία παθολογικών περιστατικών περιλαμβάνει μια περίοδο σωματικής θεραπείας και αποκατάστασης, που ακολουθείται από μια περίοδο επανένταξης. Για παράδειγμα, μετά από ένα εγκεφαλικό επεισόδιο, κάποιοι άνθρωποι χρειάζεται να “ξαναμάθουν” να περπατούν ή να χρησιμοποιούν τα άκρα τους. Αυτό απαιτεί πολλές ώρες σκληρής άσκησης. Η μουσική μπορεί να αποτελέσει το ιδανικό περιβάλλον για την περίοδο αποκατάστασης και την περίοδο επανένταξης. Η μουσική μπορεί να μειώσει την εστίαση του ασθενή στις αρνητικές πλευρές της θεραπείας, όπως τον πόνο, τις δυσκολίες ,τη μονοτονία. Παράλληλα, ένα δυνατό και ρυθμικό beat παράγει μια σταθερή ακουστική ατάκα, η οποία βοηθά σημαντικά την κίνηση. Με άλλα λόγια, ο ασθενής χρησιμοποιεί το μουσικό ρυθμό ως σήμα για να κινεί ένα ή περισσότερα μέλη του σώματός του.

Στη μυϊκή λειτουργία, περιλαμβάνεται όχι μόνο η κινητικότητα των άκρων, αλλά επίσης και η κινητικότητα των εσωτερικών οργάνων, όπως οι πνεύμονες. Το παίξιμο πνευστών μουσικών οργάνων ή/και το τραγούδι βελτιώνουν τη δραστηριότητα των πνευμόνων, κυρίως μάλιστα όταν πρόκειται για ασθενή που βρίσκεται σε κατάκλιση. Τέτοιες δραστηριότητες μπορούν να βοηθήσουν στη διατήρηση ενός καλού επιπέδου αναπνευστικής λειτουργίας, σε ασθενείς που πάσχουν από χρόνιες ασθένειες, όπως για παράδειγμα το άσθμα.

Τέλος, όπως προαναφέρθηκε, η μουσική προάγει τη μυϊκή χαλάρωση, η οποία με τη σειρά της μειώνει τον πόνο. Έτσι, η μουσική χρησιμοποιείται συχνά σε συνδυασμό με τεχνικές μυϊκής χαλάρωσης. Για παράδειγμα, μια αργή και σταθερή μουσική μπορεί να βοηθήσει τη ρύθμιση της βαθιάς αναπνοής. Επίσης, με τη μουσική, αναπολεί κανείς εικόνες που μπορεί να οδηγήσουν τη σκέψη σε ευχάριστα θέματα. Το μειονέκτημα είναι ότι οι τεχνικές χαλάρωσης χρειάζονται κάποιο χρονικό διάστημα εξάσκησης, έως ότου γίνουν αποτελεσματικές. Επομένως, ο ρόλος του μουσικοθεραπευτή δεν είναι μόνο να επιλέγει και να βάζει μουσική, αλλά και να εκπαιδεύσει σταδιακά τον ασθενή σε μεθόδους αποτελεσματικής μυϊκής χαλάρωσης. Η μουσική μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως αντίδραση χαλάρωσης σε μια μεγάλη ποικιλία καταστάσεων: σε χρόνιες παθήσεις, σε προγράμματα αποκατάστασης μυϊκών προβλημάτων, στην εγκυμοσύνη και τον τοκετό, καθώς και σε ιατροχειρουργικές μονάδες, συμπεριλαμβανομένου του παιδιατρικού τμήματος.

 Άννα Ντίζου

Εισαγωγική Φωτογραφία

• Music, by schuetz-mediendesign

Περισσότερες Πληροφορίες / Βιβλιογραφία

• Behrens, G. A. (1988). An objective approach to the expression of feelings. Music Therapy Perspectives, 5, 16-22.
• Edwards, L. C., Bayless, K. M. & Ramsey, M. E. (2009). Μουσική και κίνηση: Ένας τρόπος ζωής για το μικρό παιδί (6η εκδ). Θεσσαλονίκη: University Studio Press, 2010.
• Gibbons, A. C. (1986). Music development in the elderly: what are the chances? Designs Clin Enhancement, 81, 24-25.
• Hargreaves, D. (2001). Η αναπτυξιακή ψυχολογία της μουσικής. Αθήνα: Fagotto books, 2004.
• Μακρής, Ι. & Μακρή Δ. (2003). Εισαγωγή στη Μουσικοθεραπεία. Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη.

psychologein

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ