Ο υπόγειος ταφικός θάλαμος του «ήρωα» των Φιλίππων – Μήπως απαντήσεις για τον τάφο της Αμφίπολης βρούμε στους Φιλίππους;

Υπόγειο ταφικό θάλαμο «αφηρωϊσμένου» νεκρού δεν συναντούμε μόνο στην Αμφίπολη αλλά και στους κοντινούς Φιλίππους. Πρόκειται για ένα μνημείο που αποκαλύφθηκε από τον Δημήτρη Λαζαρίδη πριν 50 χρόνια και ίσως να κρύβει χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με την ταφική τελετουργία των ηρώων στα ελληνιστικά χρόνια.

Του Άρη Μεντίζη

δημοσιογράφου – ιστορικού ερευνητή

Μνημείο αφηρωϊσμένου νεκρού, δηλαδή, θνητού στον οποίον αποδόθηκαν λατρευτικές τιμές από την κοινωνία της εποχής του, πιθανολογείται ότι είναι το μνημείο που ανασκάφτηκε στον τύμβο της Αμφίπολης, και αυτό συγκλόνισε όλη τη ανθρωπότητα λόγω της μοναδικότητάς του.

Ωστόσο μια παρόμοια περίπτωση υπόγειας ταφής «ήρωα», των ελληνιστικών χρόνων, έχουμε και στους γειτονικούς Φιλίππους. Η ύπαρξη του τάφου παραμένει άγνωστη στο ευρύ κοινό, αν και πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό μνημείο, το οποίο βρίσκεται κάτω από το συγκρότημα του Οκταγώνου, και αποκαλύφθηκε από την αρχαιολογική σκαπάνη του Δημήτρη Λαζαρίδη το 1964.

Από το ελληνιστικό ταφικό ηρώο σώζεται σήμερα ο υπόγειος θάλαμος, και ένα τμήμα του κρηπιδώματος του ναόσχημου κτιρίου που υψώνονταν πάνω από τον καμαροσκέπαστο τάφο, σε τρείς μάλιστα βαθμίδες. Ο υπόγειος τάφος είναι ένας μονόχωρος ορθογώνιος χώρος με καμάρα στην οροφή και είσοδο στα νότια. Η μαρμάρινη θύρα του βρέθηκε ολόκληρη στη θέση της. Στο εσωτερικό του θαλάμου υπάρχουν πέντε κόγχες στους πλάγιους τοίχους και μια τράπεζα προσφορών στη βορειοανατολική γωνία, ενώ κάτω από το δάπεδο, η ανασκαφή αποκάλυψε ασύλητο κιβωτιόσχημο τάφο στο κέντρο του θαλάμου. Στην περίπτωση των Φιλίππων, στο κάλυμμα του τάφου σώζεται το όνομα του νεκρού, που ήταν «ΕΥΗΦΕΝΗΣ ΕΞΗΚΕΣΤΟΥ».

Πρέπει να σημειωθεί ότι είναι αξιοσημείωτη η εμφάνιση αυτού του ταφικού κτιρίου στο κέντρο της αρχαίας πόλης των Φιλίππων, αλλά και τα κοσμήματα και η νεαρή ηλικία του νεκρού. Μεταξύ των κοσμημάτων ήταν ένα χρυσό στεφάνι, ένα χρυσό διάδημα, και χρυσά επιρράμματα στα ρούχα του, τα οποία δείχνουν την επίσημη θέση του νεκρού στην αρχαία πόλη των Φιλίππων.

Στον τόμο «Φίλιπποι» του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων, σημειώνεται ότι είναι πολύ πιθανό ο νεκρός να ταυτίζεται με τον Ευηφένη Εξηκέστου, ο οποίος σε επιγραφή των Φιλίππων εμφανίζεται ως μύστης των Καβειρίων μυστηρίων του ιερού της Σαμοθράκης.

Ο τάφος χρονολογείται στο 2ο αιώνα π.Χ. Ωστόσο, η λατρεία στο ταφικό ηρώο πρέπει να συνεχίστηκε και στη ρωμαϊκή εποχή και να μεταλλάχθηκε σε χριστιανική λατρεία στον 4ο – 5ο αιώνα μ.Χ. όπως προκύπτει από το σεβασμό με τον οποίο το κτίριο ουσιαστικά ενσωματώθηκε στον παλαιοχριστιανικό ναό, το γνωστό Οκτάγωνο των Φιλίππων.

Στο σημείο αυτό, στον αρχαιολογικό χώρο των Φιλίππων, στην καρδιά του Οκταγώνου, είναι ο υπόγειος τάφος, μνημείο αφηρωϊσμένου νεκρού!

Το Οκτάγωνο

Το Οκτάγωνο ουσιαστικά είναι ο αφιερωμένος στον Απόστολο Παύλο μητροπολιτικός ναός των Φιλίππων, και μαζί με τα προσκτίσματά του καταλαμβάνουν το πρώτο οικοδομικό τετράγωνο ανατολικά της αγοράς (Forum) της πόλης. Πυρήνας αυτού του μεγάλου οικοδομικού συγκροτήματος είναι ο καμαροσκεπής ελληνιστικός τάφος, ο οποίος αποτελούσε αρχικά το υπόγειο τμήμα εθνικού ηρώου. Δίπλα στο ηρώο ιδρύθηκε στα 312-343 μ.Χ. ο πρώτος χριστιανικός ευκτήριος οίκος των Φιλίππων, που ήταν αφιερωμένος στον Απόστολο Παύλο, όπως μαρτυρείται από κτητορική ψηφιδωτή επιγραφή που αναφέρει: «Πορφύριος επίσκοπος την κέντησιν της βασιλικής Παύλου εποίησεν εν Χριστώ».

Περίπου στο 400 μ.Χ. στη θέση του ευκήριου οίκου κατασκευάστηκε ο μεγάλος οκτάγωνος ναός, που διατηρήθηκε, με διάφορες μετασκευές, ως τις αρχές του 7ου αιώνα. Όλα τα προσκτίσματα, όπως η φιάλη, το βαπτιστήριο, το διακονικό κλπ, αναπτύχθηκαν γύρω από τον ελληνιστικό τάφο, που διατηρήθηκε ως πυρήνας των χριστιανικών λατρευτικών κτισμάτων.

Το οκτάγωνο είναι ένα τετράγωνο εξωτερικά οικοδόμημα, ενώ εσωτερικά είναι οκτάπλευρο. Στην ανατολική πλευρά εξέχει η αψίδα του ιερού, ενώ εσωτερική κιονοστοιχία έβαινε σε οκτάπλευρο στυλοβάτη και υποβάσταζε τα υπερώα και τον τρούλο.

Πηγή: Χ. Κουκούλη – Χρυσανθάκη, Χ. Μπακιρτζή, «Φίλιπποι» Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων, Αθήνα 1995

xronometro

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ