Διαταραχή προσωπικότητας & κοινωνικά φαινόμενα

Συχνά ακούμε στην τηλεόραση ή διαβάζουμε στον τύπο περιστατικά, δηλώσεις, συμπεριφορές δημοσίων ή ανώνυμων προσώπων που μας κάνουν αρνητική εντύπωση. Οι αντιδράσεις σε αυτά ποικίλλουν από την απάθεια και τη μοιρολατρική αποδοχή τους εώς σοκ,δέος,θυμό,θλίψη. Ανεξάρτητα από αυτό όμως σίγουρα όλοι έχουμε αναρωτηθεί κάποια στιγμή στη ζωή μας το γιατί να συμβαίνουν. Στοιχεία που προκαλούν αρνητική εντύπωση συνήθως είναι:

• Περιστατικά βίας
• Εγκληματικές ενέργειες
• Συμπεριφορές καταπάτησης δικαιωμάτων
• «Σκάνδαλα»
• Απουσία απόδοσης δικαιοσύνης
• Δηλώσεις με ακραίο/σοκαριστικό περιεχόμενο
• Αλλαζονικές δηλώσεις/συμπεριφορές
• Δηλώσεις/συμπεριφορές ενδεικτικές μεγαλομανίας
• Σκληρότητα/αδιαφορία για τον πόνο του άλλου (έλλειψη ενσυναίσθησης)
• Αδιαφορία για συνέπειες στο κοινωνικό σύνολο
• Αδιαφορία για τις συνέπειες στο περιβάλλον
• Αναντιστοιχία λόγων και έργων
• Παραποίηση πραγματικότητας
• Χρήση σωματικής εμφάνισης για προσέλκυση προσοχής
• Χρήση πομπώδους/εντυπωσιακού λόγου για προσέλκυση προσοχής
• Λεκτικοί διαπληκτισμοί σε υψηλούς τόνους

Η παρουσία των φαινομένων αυτών βρίθει στην καθημερινότητα των πολιτών, αλλά και στα σύγχρονα (ηλεκτρονικά κυρίως) ΜΜΕ και είναι στη διακριτική ευχέρεια του αναγνώστη να τα εντοπίζει. Γι’αυτό το λόγο σκοπός του άρθρου δεν είναι να δώσει σχετικά παραδείγματα, αλλά να προσπαθήσει να διερευνήσει μία από τις πιθανώς πάρα πολλές αιτίες της ύπαρξης των παραπάνω φαινομένων. Για τις ανάγκες του άρθρου λαμβάνω ως δεδομένη την υψηλή συχνότητα με την οποία συναντώνται γύρω μας, αν και γνωρίζω ότι αυτό μπορεί να αμφισβητηθεί ανάλογα το πώς επιλέγει κανείς να «δει» τα φαινόμενα αυτά.

Κάποιες από τις όχι και τόσο γνωστές στο ευρύ κοινό ψυχιατρικές διαταραχές είναι οι διαταραχές προσωπικότητας. Διαταραχή προσωπικότητας ορίζεται ως ένα μακροχρόνια δυσπροσαρμοστικό και επίμονο πρότυπο σκέψης και συμπεριφοράς που αποκλίνει σημαντικά από το κοινωνικοπολιτισμικό υπόβαθρο του ατόμου. Συχνά οδηγεί σε έκπτωση της λειτουργικότητάς του και αφορά τις διαπροσωπικές του συναλλαγές, την εικόνα του εαυτού του, τις αντιλήψεις του, τη διακύμανση και την ένταση των συναισθημάτων του και τον έλεγχο των παρορμήσεών του. Υπάρχουν διάφοροι τύποι διαταραχών προσωπικότητας με συγκεκριμένα κριτήρια για την κάθε μία από αυτές. Σε γενικές γραμμές κατηγοριοποιούνται σε 3 μεγάλες κατηγορίες με τις διαταραχές κάθε κατηγορίας να παρουσιάζουν κοινά μεταξύ τους στοιχεία.

1η κατηγορία	2η κατηγορία	3η κατηγορία	Άλλες
Παρανοειδής	Οριακή (μεταιχμιακή)	Ιδεοψυχαναγκαστική	Παθητική-επιθετική
Σχιζότυπη	Αντικοινωνική (ψυχοπαθητική)	Αποφευκτική	Σαδομαζοχιστική
Σχιζοειδής	Ιστριονική (δραματική)	Εξαρτητική	Καταθλιπτική
	Ναρκισσιστική

Στην πράξη η διάγνωσή τους δεν είναι πάντα εύκολη. Ο λόγος είναι ότι αρκετά συχνά ένα άτομο πληρεί τα κριτήρια για περισσότερες από μία διαταραχές, ενώ η συννοσηρότητά τους και με άλλες διαταραχές όπως οι συναισθηματικές (συνήθως για τη 2η) ,οι ψυχωτικές (συνήθως για την 1η) και οι αγχώδεις (συνήθως για την 3η) επίσης περιπλέκει περαιτέρω τα πράγματα. Παράλληλα, μεμονωμένα κριτήρια από όλες τις διαταραχές προσωπικότητας μπορεί να επιπολάζουν σε μεγάλη μερίδα του γενικού πληθυσμού, ενώ υπολογίζεται γύρω στο 10% η συχνότητα του συνόλου των «επίσημων» διαταραχών προσωπικότητας.

Μετά από αυτή τη συνοπτική περιγραφή, ο σκοπός του άρθρου είναι να εστιάσει στη 2ηκατηγορία : με ιδιαίτερη έμφαση στην αντικοινωνική και μικρές αναφορές στη ναρκισσιστική και ιστριονική διαταραχή. Παρατίθενται τα επίσημα κριτήρια διάγνωσης τους βάσει της κατά DSM- IV ταξινόμησης.

ΑΝΤΙΚΟΙΝΩΝΙΚΗ (πρέπει να πληρούνται τουλάχιστον 3 από τα παρακάτω)

1.ΑΔΥΝΑΜΙΑΣ ΣΥΜΜΟΡΦΩΣΗΣ ΣΕ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥΣ ΚΑΝΟΝΕΣ

2.ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ ΠΡΟΣ ΙΔΙΟΝ ΟΦΕΛΟΣ

3.ΠΑΡΟΡΜΗΤΙΚΟΤΗΤΑ

4.ΑΝΕΥΘΥΝΟΤΗΤΑ

5.ΕΥΕΡΕΘΙΣΤΟΤΗΤΑ- ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑ

6.ΑΠΕΡΙΣΚΕΨΙΑ-ΑΔΙΑΦΟΡΙΑ ΓΙΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑ

7.ΕΛΛΕΙΨΗ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ

ΙΣΤΡΙΟΝΙΚΗ  (πρέπει να πληρούνται τουλάχιστον 5 από τα παρακάτω)

1.ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ-ΥΠΕΡΒΟΛΙΚΗ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ

2.ΧΡΗΣΗ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΓΙΑ ΠΡΟΣΕΛΚΥΣΗ ΠΡΟΣΟΧΗΣ

3.ΠΡΟΚΛΗΤΙΚΗ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΑ ΣΑΓΗΝΕΥΤΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ

4.ΕΝΤΥΠΩΣΙΑΚΟΣ ΛΟΓΟΣ

5.ΔΥΣΑΡΕΣΚΕΙΑ ΌΤΑΝ ΔΕΝ ΕΊΝΑΙ ΤΟ ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΠΡΟΣΟΧΗΣ

6.ΥΠΟΒΟΛΙΜΟΤΗΤΑ-ΕΥΚΟΛΟΣ ΕΠΗΡΕΑΣΜΟΣ

7.ΤΑΧΕΙΑ ΣΥΝΑΙΣΘ.ΕΥΜΕΤΑΒΛΗΤΟΤΗΤΑ & ΡΗΧΟΤΗΤΑ

8.ΘΕΩΡΗΣΗ ΣΧΕΣΕΩΝ ΠΙΟ ΣΤΕΝΕΣ ΑΠ’ Ο,ΤΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΕΙΝΑΙ

ΝΑΡΚΙΣΣΙΣΤΙΚΗ  (πρέπει να πληρούνται τουλάχιστον 5 από τα παρακάτω)

1.ΑΙΣΘΗΜΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΜΕΓΑΛΕΙΟΥ

2.ΦΑΝΤΑΣΙΩΣΕΙΣ ΥΠΕΡΜΕΤΡΗΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ,ΕΥΤΥΧΙΑΣ

3.ΠΕΠΟΙΘΗΣΗ ΟΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΣΥΝΑΛΛΑΣΕΤΑΙ ΜΟΝΟ ΜΕ ΑΤΟΜΑ ΑΝΩΤΕΡΟΥ ΕΠΙΠΕΔΟΥ

4.ΖΗΛΟΦΘΟΝΙΑ

5.ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΤΟ ΘΑΥΜΑΣΜΟ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ

6.ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ ΠΡΟΣ ΙΔΙΟΝ ΟΦΕΛΟΣ

7.ΕΛΛΕΙΨΗ ΕΝΣΥΝΑΙΣΘΗΣΗΣ,ΑΠΡΟΘΥΜΙΑ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ,ΤΑΥΤΙΣΗΣ ΜΕ ΑΛΛΟΥΣ

8.ΠΕΠΟΙΘΗΣΗ ΟΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΥΓΧΑΝΕΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΗΣ ΜΕΤΑΧΕΙΡΗΣΗΣ

9.ΑΛΛΑΖΟΝΕΙΑ,ΥΠΕΡΟΨΙΑ

Πρέπει να σημειωθεί ότι οι έννοιες αντικοινωνική και ψυχοπαθητική είναι συνώνυμες σε τμήμα της βιβλιογραφίας, ενώ για μερικούς η ψυχοπαθητικότητα είναι η βαρύτερη εκδήλωση της αντικοινωνικής διαταραχής. Για λόγους συντομίας θα ακολουθήσω τον πρώτο τρόπο ορολογίας. Η διαταραχή αυτή παρουσιάζει αναλογία άντρες προς γυναίκες περίπου 3>1, επικράτηση περίπου 2,5% στο γενικό πληθυσμό και >50% σε πληθυσμούς φυλακισμένων! Η αντικοινωνική διαταραχή έχει επιβεβαιωμένη γενετική συμμετοχή και κληρονομική επιβάρυνση, εξελισσόμενη πορεία  με έναρξη από την παιδική και εφηβική ηλικία (συνήθως ως διαταραχή διαγωγής) προς την ενήλικη ζωή και συχνά επιπλέκεται με κατάχρηση αλκοόλ και άλλων ουσιών. Εκτός από τα επίσημα κριτήρια που αναφέρθηκαν, σε γενικές γραμμές τα άτομα αυτά συνήθως προβάλλουν ένα παραπλανητικό προσωπείο χρησιμοποιώντας έντεχνα κατάλληλη εντυπωσιακή φρασεολογία ώστε να πείσουν. Οι σχέσεις τους είναι επιφανειακές, αλλά λόγω του ευνοικού τρόπου αυτοπαρουσίασής τους παίρνουν «άριστα» στις δημόσιες σχέσεις. Η έννοια «τα φαινόμενα απατούν» ταιριάζει απόλυτα στην περίπτωσή τους, κάτι που διαφαίνεται από την αναντιστοιχία της γλώσσας του σώματός τους με τις λεκτικές εκφράσεις της συναισθηματικής τους κατάστασης. Χαρακτηρίζονται από πλήρη απουσία συνείδησης για τις πράξεις τους, ενώ η εκλογίκευση των συνεπειών αυτών και η αποποίηση των ευθυνών τους είναι σταθερά χαρακτηριστικά τους. Με απλά λόγια τα άτομα αυτά δεν πρόκειται ποτέ να παραδεχτούν λάθη και ευθύνες ακόμα και αν υπάρχουν αδιάσειστα αποδεικτικά στοιχεία εναντίον τους. Η τακτική του να ρίχνουν ευθύνες σε άλλους, αλλά και ότι οι ίδιοι στην πραγματικότητα είναι θύματα συνωμοσιών,συγκυριών κ.α. αποτελεί γι’αυτούς “δεύτερη φύση”! Νομίζω οτι οι ομοιότητες αυτών των χαρακτηριστικών με πραγματικές καταστάσεις που ακούμε όλο και συχνότερα γύρω μας είναι σχεδόν κραυγαλέες. Εν τέλει σημαντικό ποσοστό (αλλά όχι  όλοι) των ατόμων αυτών καταλήγουν σε σοβαρές παραβιάσεις των νόμων πολλές φορές με χρήση βίας και με ποικίλλες βαριές συνέπειες προς τρίτους. Ένα μικρότερο ποσοστό καταφέρνει και επιπλέει επί μακρό χρονικό διάστημα εκμεταλλευόμενο ανθρώπους και καταστάσεις προς ίδιον όφελος. Πάντως θα πρέπει να αναφερθεί διευκρινιστικά ότι σε καμία περίπτωση δεν παρουσιάζουν αντικοινωνική διαταραχή όλοι όσοι παραβαίνουν το νόμο, ασκούν βία ή γενικώς εγκληματούν.

Υπάρχει συχνή αλληλοεπικάλυψη κριτηρίων ανάμεσα στην αντικοινωνική, την ιστριονική (~2% επικράτηση) και τη ναρκισσιστική (~1% επικράτηση) διαταραχή προσωπικότητας στο ίδιο άτομο (κάποια κριτήρια και χαρακτηριστικά μάλιστα μπορεί να είναι παρόμοια). Ένα ακόμη στοιχείο που μπορεί να στηρίξει την παραπάνω διαπίστωση είναι η γενετική συσχέτιση μεταξύ των δύο πρώτων που έχει βρεθεί σε μελέτες. Όπως προανέφερα είναι δυνατή και η ύπαρξη μεμονωμένων χαρακτηριστικών από κάθε τύπο διαταραχής στο ίδιο άτομο χωρίς να είναι αναγκαία η ύπαρξη όλων των επίσημων κριτηρίων.

Συμπερασματικά λοιπόν αν ο αναγνώστης συναξιολογήσει:

1. Την ύπαρξη των φαινομένων που ανέφερα στην αρχή του άρθρου στην ανώνυμη καθημερινότητα, στην κοινωνική πραγματικότητα  και στη δημόσια ζωή
2. Την ύπαρξη των διαταραχών προσωπικότητας με τα συγκεκριμένα κλινικά χαρακτηριστικά, την επικράτησή τους στο γενικό πληθυσμό, αλλά και σε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες

τότε αναπόφευκτα θα «πέσει πάνω» στις ομοιότητες που υποδεικνύουν αιτιολογική συσχέτιση!

Κλείνοντας θα πρέπει να τονίσω ότι  η παραπάνω θεώρηση αποτελεί κατά τη γνώμη μουΜΙΑ από τις πιθανές αιτίες που συμβάλλει στην έκλυση και διαιώνιση των προαναφερόμενων φαινομένων. Θα μπορούσε με αρκετή ασφάλεια να λεχθεί πάντως ότι δεν είναι απόρροια της πρόσφατης οικονομικής κρίσης και η ύπαρξή τους είναι διαχρονική, απλώς σήμερα είτε έχουν αυξηθεί σε ποσότητα και ένταση, είτε γίνονται αντιληπτά σε μεγαλύτερο βαθμό είτε και τα δύο μαζί, . Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η αιτιοπαθογένεια τους είναι πολυπαραγοντική και πολύπλοκη. Παράγοντες όπως οι κοινωνικοί θεσμοί, η οικονομία, η πολιτική, η παιδεία, ο πολιτισμός και άλλοι, έτσι όπως έχουν διαμορφωθεί σήμερα συμβάλλουν επίσης στη δημιουργία τους… αλλά αυτό είναι ένα αντικείμενο που προσπερνά τα «χωράφια» της ιδιότητάς μου.!

Σπύρος Καλημέρης

ΠΗΓΗ

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ