ΘΕΩΡΙΕΣ ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΑΣ

Εσχατολογία είναι ο τομέας της Θεολογίας που ασχολείται με τα έσχατα γεγονότα της ιστορίας του κόσμου ή την κατάληξη του ανθρώπινου γένους, που διατυπώνεται συνήθως ως «συντέλεια του κόσμου», και των προσδοκιών που σχετίζονται με αυτά. Ευρύτερα, η εσχατολογία καλύπτει επίσης έννοιες που αφορούν την τελική κατάσταση του κάθε ατόμου, όπως η Μεσσιανική εποχή και η Ημέρα της Κρίσης, η μετά θάνατον ζωή, ο Παράδεισος, η Κόλαση, το Καθαρτήριο, η ανάσταση των νεκρών και η ψυχή.

Η διάκριση μεταξύ «Τέλους των Αιώνων» και «Συντέλειας του Κόσμου» έχει ιδιαίτερη θεολογική σημασία, γιατί σε πολλές θρησκείες οι τελευταίες μέρες μπορούν να περιλαμβάνουν την καταστροφή του πλανήτη (ή όλων των έμβιων όντων), αλλά με την ανθρώπινη φυλή να επιζεί σε κάποια νέα μορφή, τελειώνοντας την τρέχουσα "εποχή" υπάρξεως και αρχίζοντας μία νέα.

Οι περισσότερες θρησκείες έχουν δόγματα που υποστηρίζουν ότι τα "επιλεγμένα" ή "άξια" μέλη της μιας και αληθινής πίστης θα σωθούν από την επερχόμενη κρίση και την οργή του Θεού. Θα εισέλθουν στον παράδεισο πριν, κατά τη διάρκεια ή μετά από την κρίση ανάλογα με το εσχατολογικό πλαίσιο της κάθε θρησκείας.

Βουδιστική Εσχατολογία

Στην εποχή του ο Βούδας είχε προβλέψει ότι οι διδασκαλίες του θα εξαφανίζονταν μετά από 500 έτη. Σύμφωνα με το Σούττα Πιτάκα (Sutta Pitaka), οι "δέκα ηθικές πορείες της συμπεριφοράς" θα εξαφανιστούν και οι άνθρωποι θα ακολουθήσουν τις δέκα ανήθικες έννοιες της κλοπής, της βίας, της δολοφονίας, του ψεύδους, της κακής ομιλίας, της μοιχείας, της προσβλητικής και ανόητης συζήτησης, της έντονης και αρρωστημένης επιθυμίας, της αχαλίνωτης πλεονεξίας με συνέπεια να κυριαρχήσει η ένδεια και το τέλος των κοσμικών νόμων του αληθινού Ντάρμα.

Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, ο χρόνος της απώλειας των διδασκαλιών επεκτάθηκε σε 5.000 έτη. Σχολιαστές όπως ο Βουδαγκόσα προέβλεψαν βαθμιαία εξαφάνιση των διδασκαλιών του Βούδα. Κατά τη διάρκεια του πρώτου σταδίου, το αραχάτς (arahats) δεν θα εμφανιζόταν πλέον στον κόσμο. Αργότερα, το περιεχόμενο των αληθινών διδασκαλιών του Βούδα θα εξαφανιζόταν και μόνο η μορφή τους θα συντηρούνταν. Τέλος, ακόμη και η μορφή του Ντάρμα θα ξεχνιόταν. Κατά τη διάρκεια του τελικού σταδίου, ο ίδιος ο Βούδας θα λησμονούσε τη μορφή του και το τελευταίο των λειψάνων του θα μαζευόταν στη Μποντ Γκάγια και θα αποτεφρωνόταν. Έπειτα από κάποιο διάστημα ένας νέος Βούδας με το όνομα Μαιτρέγια θα παρουσιαζόταν για να ανακαινίσει τις διδασκαλίες του Βουδισμού και να ανακαλύψει πάλι την πορεία προς το νιρβάνα. Ο Μαιτρέγια θεωρείται ότι κατοικεί αυτήν την περίοδο στον ουρανό Τουσίτα, όπου αναμένει την τελική αναγέννησή του στον κόσμο.

Η πτώση του Βουδισμού στον κόσμο και η ενδεχόμενη αποκατάστασή του από τον Μαιτρέγια είναι σύμφωνη με τη γενική μορφή της βουδιστικής κοσμολογίας. Όπως και οι Ινδουιστές έτσι και οι Βουδιστές πιστεύουν γενικά σε έναν κύκλο δημιουργίας και καταστροφής, του οποίου η τρέχουσα εποχή αντιπροσωπεύει μόνο το τελευταίο βήμα. Ο ιστορικός Βούδας Σακυγιαμούνι (563 – 422 π.Χ.) είναι μόνο ο τελευταίος σε μία σειρά από Βούδες που ξετυλίγεται στο παρελθόν.

Η πίστη στην πτώση και την εξαφάνιση του Βουδισμού στον κόσμο έχει ασκήσει σημαντική επιρροή στην ανάπτυξη του Βουδισμού από την εποχή του Βούδα. Στο βουδισμό Βατζραγιάννα και διάφορες άλλες μορφές εσωτερικού βουδισμού, η χρήση του τάντρα δικαιολογείται από την εκφυλισμένη κατάσταση του παρόντος κόσμου. Η ανατολική ασιατική πίστη για την πτώση του Ντάρμα (αποκαλούμενου μάππο στα ιαπωνικά) συνέβαλε στην εμφάνιση του Βουδισμού του Αγνού Βασιλείου. Μέσα στην παράδοση Θεραβάντα, η συζήτηση για το εάν το νιρβάνα ήταν ακόμα εφικτό στη σημερινή εποχή βοήθησε στη δημιουργία του Τάγματος Νταμαγιούτ στην Ταϊλάνδη.

Χριστιανική Εσχατολογία

Οι μαθητές του Χριστού είχαν πιστέψει εσφαλμένα ότι ήταν πολύ κοντά χρονικά το τέλος του κόσμου νομίζοντας ότι θα ερχόταν κατά τη διάρκεια ζωής τους. Ο Ιησούς στο Μαρκ. 13.8 σύγκρινε το τέλος του κόσμου με τον πόνο της γέννας μιας μητέρας και η εικόνα υπονοούσε ότι ο κόσμος ήδη εγκυμονούσε την καταστροφή του αλλά κανένας πέρα από το Θεό δεν ξέρει πότε ακριβώς θα συμβεί. Όταν οι νεοφώτιστοι του Παύλου στη Θεσσαλονίκη διώχτηκαν από τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία, θεώρησαν ότι το τέλος είχε έρθει. Στα 130 ο Ιουστίνος ο Μάρτυρας δήλωσε ότι ο Θεός καθυστερούσε το τέλος του κόσμου επειδή επιθυμούσε για το Χριστιανισμό να γίνει μια παγκόσμια θρησκεία. Το 250 ο Κυπριανός έγραψε ότι οι χριστιανικές αμαρτίες εκείνου του καιρού ήταν ένα προοίμιο και μια απόδειξη ότι το τέλος ήταν κοντά. Ταυτόχρονα, ψευδόχριστοι (ψευδομεσσίες) και ψευδοπροφήτες προωθούσαν και έτρεφαν ανυπόστατες προσδοκίες όσον αφορά το επικείμενο τέλος.

Εκκλησιαστικοί ηγέτες αλλά και διάφορες χριστιανικές ομάδες προσπαθούσαν να προσδιορίσουν το τέλος του κόσμου με βάση τις πληροφορίες της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης. Ως αποτέλεσμα, ένας από τους υπολογισμούς υπεδείκνυε ότι το τέλος θα συνέβαινε το 202. Τον 3ο αιώνα ως ημερομηνία της "συντέλειας του κόσμου" προτάθηκε το 500. Σε αυτή την ημερομηνία κατέληξε ο επίσκοπος Ρώμης Ιππόλυτος στην ερμηνεία της προφητείας του Δανιήλ, υπολογίζοντας ότι το τέλος θα έρθει στη συμπλήρωση των 6.000 ετών από καταβολής κόσμου, η οποία είχε λάβει χώρα 5.500 έτη προ Χριστού. Εκείνη την περίοδο αρχίζει να εμφανίζεται μια σαφή πολεμική κατά αυτής της μορφής εσχατολογίας.

Ερμηνεύοντας τις Γραφές, οι Χριστιανοί των πρώτων αιώνων τοποθετούσαν το τέλος του κόσμου μέσα στη διάρκεια ζωής τους ή σύντομα μετά από αυτή. Στους πρόσφατους αιώνες μέχρι και σήμερα χριστιανικές ομολογίες και προσωπικότητες έχουν ερμηνεύσει παρόμοια Βιβλικές προφητείες, οι οποίες εδράζονται σε ένα συνδυασμό των τραγωδιών που συμβαίνουν παγκόσμια και της ερμηνείας χωρίων της Βίβλου.

Το ζήτημα εάν οι πραγματικοί πιστοί θα δουν το τέλος προκαλεί διαμάχες σε προτεσταντικούς κύκλους. Επίσης, σε κύκλους της Ορθόδοξης Εκκλησίας γίνονται κατά καιρούς προσπάθειες προσδιορισμού των «εσχάτων ημερών» με σημείο αναφοράς το χρόνο εμφάνισης του Αντιχρίστου.

"Αποκατάσταση των πάντων"

Η θεολογική αυτή φράση χρησιμοποιήθηκε από ορισμένους Πατέρες και Εκκλησιαστικούς συγγραφείς, στην προσπάθεια τους να προσεγγίσουν το μυστήριο των εσχάτων (εσχατολογία) και ειδικότερα, τον τρόπο, με τον οποίο θα ολοκληρωθή το θείο σχέδιο της σωτηρίας του ανθρώπου και της αποκαταστάσεως της Δημιουργίας στο "αρχαίο της κάλλος". Πρόκειται για μια θεολογική διδασκαλία που την εκπροσωπούν κυρίως οι Ωριγένης, Γρηγόριος Νύσσης και Μάξιμος Ομολογητής (αλλά και οι Άγ. Γρηγόριος ο Θεολόγος, Δίδυμος ο Τυφλός, Ευάγριος ο Ποντικός, Διόδωρος Ταρσού, Θεόδωρος Μοψουεστίας κ.ά.).

Κατά τον Ωριγένη το πυρ της κολάσεως δεν είναι τιμωρό, αλλά "καθάρσιο" και ιαματικό. Επομένως υπάρχει η κόλαση ως θεραπευτήριο, δεν είναι όμως αιώνια και το Σχέδιο του Θεού θα ολοκληρωθεί τελικά με την αποκατάσταση όλων των δημιουργημάτων, ακόμη και των αμαρτωλών ανθρώπων και των δαιμόνων.

Ο Γρηγόριος Νύσσης, στηριζόμενος σε χωρία όπως τα Ματθ. 18:34 (ο κύριος αυτού παρέδωκεν αυτόν τοίς βασανισταίς έως ού αποδώ πάν το οφειλόμενον αυτώ) και Α' Κορ. 15:28 (όταν δε υποταγή αυτώ τα πάντα, τότε και αυτός ο υιός υποταγήσεται τώ υποτάξαντι αυτώ τα πάντα, ίνα ή ο Θεός τα πάντα εν πάσιν), αποδέχεται ότι το πυρ της κολάσεως καίει τις ψυχές μαζί με την κακία. Η κακία θα δαπανηθεί, θα εκλείψει, ενώ η ψυχή θα καθαρθεί.

Ο Μάξιμος Ομολογητής δέχεται την αποκατάσταση, αλλά διευκρινίζει τη θεωρία του Ωριγένη και του Νύσσης: ο αφανισμός του κακού και η σιγή της κόλασης σημαίνει αποβολή της μνήμης του κακού και αποκατάσταση των δυνάμεων της ψυχής που έχουν διαβρωθεί. Όλες οι ψυχές που έχουν ξεστρατίσει, και είναι υπό το κράτος της κακίας, με την παράταση των αιώνων θα αποβάλουν τις μνήμες της κακίας και το κακό, ως μη όν, δεν θα έχει καμιά δύναμη ούτε και μνήμη. Η λήθη του κακού είναι ο αφανισμός του. Έτσι ο Θεός θα φανεί, κατά τον Μάξιμο Ομολογητή, πως είναι αναίτιος του κακού.

Η συγκεκριμένη διδασκαλία παρουσιάζει προβλήματα δογματικής ακρίβειας σύμφωνα με την Ορθόδοξη διδασκαλία και περισσότερο αποτελεί θεολογούμενο δηλ. διδασκαλία με πιθανότητα αληθείας (που διατυπώνεται στα πλαίσια της υποκειμενικής ελευθερίας ως προς την ενασχόληση με τα θεία), σε αντίθεση με το δόγμα που παρέχει βεβαιότητα αληθείας. Η διδασκαλία αυτή δεν γίνεται επίσημα αποδεκτή από την Εκκλησία διότι δεν στηρίζεται στην Αγία Γραφή και δεν κηρύσσεται ομόφωνα από όλους τους Πατέρες ώστε να υπάρχει "Συμφωνία Πατέρων".

Ινδουϊστική Εσχατολογία

Οι ινδουϊστικές προφητείες διακηρύσσουν ότι ο κόσμος θα περιέλθει στο χάος και την εξαθλίωση. Θα υπάρξει έπειτα μια στροφή του κόσμου προς τη διαστροφή, την πλεονεξία και τη διαπάλη.

Αυτή η κατάσταση θα ακολουθηθεί από την εμφάνιση μίας ενσαρκωμένης εκδήλωσης της θεότητας, "ο Κύριος θα φανερωθεί ως αβατάρα Kalki...Θα καθιερώσει την ευθύτητα επάνω στη γη και οι διάνοιες των ανθρώπων θα γίνουν τόσο καθαρές όσο το κρύσταλλο...Ως επακόλουθο θα έρθει η Sat ή το Krta Yuga (χρυσή εποχή)."

Ισλαμική Εσχατολογία

Η ισλαμική εσχατολογία άπτεται θεμάτων όπως το τέλος του κόσμου και η έσχατη κρίση της ανθρωπότητας. Η εσχατολογία είναι μια από τις τρεις κύριες δοξασίες του Ισλάμ, σε παραβολή με τη μοναδικότητα του Αλλάχ και την προφητεία. Όπως και οι άλλες θρησκείες της αρχαίας σημιτικής παράδοσης, το Ισλάμ διδάσκει τη σωματική ανάσταση των νεκρών, την εκπλήρωση ενός θείου σχεδίου για τη δημιουργία, και την αθανασία της ανθρώπινης ψυχής. Ο δίκαιος ανταμείβεται με τις απολαύσεις του Παραδείσου ενώ ο φαύλος τιμωρείται στην Κόλαση. Αυτές οι αρχές εξετάζονται σε μεγάλο μέρος του Κορανίου καθώς επίσης και στην ισλαμική προφητική παράδοση.

Ιουδαϊκή Εσχατολογία

Στον Ιουδαϊσμό, το τέλος του κόσμου καλείται acharit hayamim (τέλος των ημερών). Τα ταραχώδη γεγονότα θα ανατρέψουν την παλαιά παγκόσμια τάξη, δημιουργώντας μια νέα τάξη στην οποία ο Θεός θα αναγνωρίζεται ως απόλυτος κυρίαρχος σε όλη την οργανική και ανόργανη κτίση. Ένας από τους σοφούς συγγραφείς του Ταλμούδ λέει: "ας έρθει το τέλος των ημερών, αλλά μακάρι εγώ να μη ζω για να το δω", επειδή θα επιφέρει πολλές συγκρούσεις και πόνο.

Το Ταλμούδ, στην πραγματεία Avodah Zarah, δηλώνει ότι αυτός ο κόσμος όπως τον ξέρουμε θα υπάρξει μόνο για έξι χιλιάδες έτη. Το εβραϊκό ημερολόγιο (luach) λειτουργεί υποθέτοντας ότι ο χρόνος αρχίζει με τη δημιουργία του κόσμου από το Θεό στη Γένεση. Πολλοί άνθρωποι (ειδικότερα Εβραίοι συντηρητικοί και μεταρρυθμιστές και οι περισσότερες Χριστιανικές ομολογίες) πιστεύουν ότι τα έτη του Τόρα, της εβραϊκής Βίβλου, είναι συμβολικά. Σύμφωνα με τις αρχαίες εβραϊκές διδασκαλίες που εξακολουθούν να διδάσκονται από τους σημερινούς ορθόδοξους Εβραίους, τα έτη είναι κυριολεκτικά και πέρα για πέρα σύμφωνα σε όλο το χρόνο, με 24 ώρες ανά ημέρα και μέσο όρο 365 ημερών ετησίως. Ο υπολογισμός των ετών, φυσικά, γίνεται με δίσεκτα έτη, για να ισοσκελίσουν τη διαφορά μεταξύ του σεληνιακού και του ηλιακού ημερολογίου, δεδομένου ότι το εβραϊκό ημερολόγιο είναι βασισμένο και στα δύο. Κατά συνέπεια το έτος 2005 είναι ίσο με 5765 έτη από τη δημιουργία στο εβραϊκό ημερολόγιο. Σύμφωνα με αυτόν τον υπολογισμό, το τέλος των ημερών θα πραγματοποιηθεί το έτος 2240.

Κατά την ιουδαϊκή παράδοση το τέλος του κόσμου θα σημάνει:

Σύναξη όλων των Εβραίων της διασποράς στο γεωγραφικό Ισραήλ.

Κατατρόπωση όλων των εχθρών του Ισραήλ.

Οικοδόμηση του τρίτου εβραϊκού ναού στην Ιερουσαλήμ και επανάληψη των θυσιών και των τελετών σε αυτόν.

Ανάσταση των νεκρών

Ο Εβραίος Μεσσίας θα γίνει ο νέος βασιλιάς του Ισραήλ. Θα διαιρέσει τους Εβραίους του Ισραήλ στις πρότερες φυλετικές ομάδες. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου ο Γωγ, βασιλιάς της Μαγώγ, θα επιτεθεί στο Ισραήλ. Η ταυτότητα του Γωγ και του έθνους της Μαγώγ είναι άγνωστη. Η Μαγώγ θα διεξάγει μια μεγάλη μάχη, στην οποία θα αφανιστούν πολλοί και από τις δύο πλευρές, αλλά ο Θεός θα επέμβει και θα σώσει τους Εβραίους. Αυτή είναι η αποκαλούμενη μάχη του Αρμαγεδώνα. Ο Θεός, που θα έχει συντρίψει αυτόν τον τελικό εχθρό μια για πάντα, θα εξοβελίσει όλο το κακό από την ανθρώπινη ύπαρξη. Μετά το έτος 6000 (κατά το εβραϊκό ημερολόγιο), η έβδομη χιλιετία θα είναι μια εποχή αγιότητας, γαλήνης, πνευματικής ζωής και παγκόσμιας ειρήνης, αποκαλούμενης Olam Haba ("μελλοντικός κόσμος"), όπου όλοι οι άνθρωποι θα γνωρίζουν το Θεό άμεσα.

ΠΗΓΗ

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ