Ο Νίτσε (δεν) τρελάθηκε

Νικόδημος

1. Ο Friedrich Nietzsche (Οκτ. 1844 – Αυγ. 1900) ήταν Γερμανός κλασικιστής, ποιητής και φιλόσοφος που επηρέασε βαθιά πολλούς μεταγενέστερους στοχαστές και απασχολεί ακόμα πάρα πολλούς κριτικούς και αρθρογράφους – όπως κι εμένα σε αυτό το άρθρο. Σίγουρα, δεν κλείστηκε και δεν πέθανε σε άσυλο, όπως το λένε σύγχρονοι μύθοι.

Ήταν λαμπρός κλασικιστής και στα 24 του, το 1868, διορίστηκε (ως νεαρότερος ποτέ καθηγητής της Κλασικής Φιλολογίας στο πανεπιστήμιο της Βασιλείας, Ελβετία). Εκεί γνώρισε κι έγινε στενός φίλος του συνθέτη R. Wagner. Και οι δυο τους ήταν γνωστοί γλεντζέδες που έδιναν συχνά πάρτι για τους πλούσιους και διάσημους στην έπαυλη του μουσουργού (Tribschen, Ελβετία).

Ο Νίτσε ήταν γκέι και δεν παντρεύτηκε ποτέ. Ο Βάγκνερ, κανονικός γυναικάς και παντρεμένος (1870) δεν ενοχλούνταν, μα ούτε οι παρέες τους τότε. Πολλοί διαφωνούν και μια κυρία Salome ισχυρίστηκε πως ο Νίτσε 3 φορές της ζήτησε να παντρευτούν. Μα οι βιογράφοι όλοι του φιλοσόφου την θεωρούν αναξιόπιστη. Ακόμα και η σύφιλή του θεωρείται πως προήλθε από ένα γκέι πορνείο στη Γένουα. (J. Kohler 2002, Zarathustra’s secret…New Heaven, Con. Yale Univ.Press). Υπάρχουν διαφωνίες, όπως πάντα στους πανεπιστημιακούς.

2. Το 1878 ο Νίτσε, ανεξάρτητος πια επιδόθηκε στη συγγραφή ζώντας από τη μάλλον ισχνή σύνταξη του Πανεπιστημίου και τις δωρεές φίλων και θαυμαστών. Είχε περάσει μια σοβαρή κρίση συγκινησιακή!

Ως στενός φίλος του επισκέφτηκε τον συνθέτη στη νέα του κατοικία στο Bayreuth όπου ο Βάγκνερ θα εγκαθίδρυε το Οπερετικό του Μέγαρο και το Φεστιβάλ. Εκεί ο Βάγκνερ, έχοντας εγκαταλείψει τον πρότερο κύκλο του από πλούσιους αριστοκράτες στο Τρίψεν, βρήκε υποστήριξη από μεσοαστούς, κυρίως Λουθηρανούς θρησκευόμενους και παρά τα τελευταία φουντώματα ερωτικού πάθους (Judith Gautier), συμμορφωνόταν με τον πιο μουντό τρόπο ζωής τους (B. Magee 1988, Aspect of Wagner, Εκδ. Πανεπ. Οξφόρδης).

Στο εορταστικό πάρτι που ο Βάγκνερ οργάνωσε για τα εγκαίνια του Φεστιβάλ (Αυγ.1876), ο Νίτσε πήγε μόνος, δίχως γυναικεία συνοδεία – και ήταν ο μόνος ασυνόδευτος. Ο συνθέτης τον κορόιδεψε. Το ίδιο και άλλοι. Ο Νίτσε κάποια ώρα γλίστρησε έξω, προσβεβλημένος, μα και απογοητευμένος από την έντονη τώρα κλίση του Βάγκνερ προς τον γερμανικό εθνικισμό. Από τότε δεν του ξαναμίλησε και δεν τον ξαναείδε.

3. Ναι, είχε κατάπτωση και κατάθλιψη, μα δεν τρελάθηκε.  Μετά από την έντονη συγκινησιακή εμπειρία του κατέφυγε κάπου στις Άλπεις, όπου έζησε για 10 έτη σαν ερημίτης. Και στράφηκε προς τα ναρκωτικά. 

Πριν το Φεστιβάλ και την αλλαγή, ο Νίτσε είχε γράψει στο Γέννηση της Τραγωδίας, ένα λαμπρό πόνημα για το ελληνικό θέατρο όπου διαχώρισε τον διανοητικό Απολλώνιο τρόπο και τον συναισθηματικό Διονυσιακό τρόπο. Έγραψε πως ο Βάγκνερ έδωσε τον δεύτερο τρόπο στην ευρωπαϊκή κουλτούρα ελευθερώνοντας την από την παρακμή. Τώρα όμως έγραψε δύο δοκίμια κατακρίνοντας την αιχμαλωσία του Βάγκνερ στο πνεύμα του γερμανικού Reich.

Δεν ήταν μόνο κριτική κατά του παλιού φίλου του μα μια ακόμα γενικότερη κριτική του γερμανικού μιλιταριστικού εθνικισμού με τις προκαταλήψεις του – όπως ο αντισημιτισμός.

4. Ένας δεύτερος μύθος για τον Νίτσε είναι πως αυτός λειτούργησε ως πρόδρομος του Ναζισμού. Ο Χίτλερ και άλλοι συνεργάτες του διάβασαν λίγο Νίτσε, πολύ επιλεκτικά και, οπωσδήποτε, χρησιμοποίησαν διάφορα αποσπάσματα από τα έργα του για να στηρίξουν τον άρρωστο ρατσισμό και την γενική αντίληψή τους πως ενσάρκωναν τον ‘υπεράνθρωπο’ (Τάδε έφη Ζαρατούστρας). Μα οποιαδήποτε ομοιότητα αποσπασμάτων ή φράσεων του Νίτσε με τη ναζιστική ιδεολογία είναι περιστασιακή και οφείλεται στις τροποποιήσεις που έκανε η αδελφή του Elizabeth. Αυτό χρειάζεται ξεχωριστό άρθρο.

Ο Νίτσε παρέδωσε τη γερμανική υπηκοότητά του κι έμεινε άπατρις. Δεν είχε καμιά συμπάθεια με τους σύγχρονούς του Γερμανούς και προσπαθούσε να πειστεί ο ίδιος πως είχε πολωνική καταγωγή.

Τον Ιανουάριο 1889 έπαθε καρδιακή προσβολή και μεταφέρθηκε σε σανατόριο για να συνέλθει. Εκεί έπαθε 2ο  έμφραγμα και σύντομα 3ο. Σαν αποτέλεσμα έμεινε παράλυτος για το υπόλοιπο της ζωής του. Σε αυτή την κατάσταση έζησε στο σπίτι της μητέρας με την αδελφή του (χήρα) Elizabeth Nietzsche Forster για 11 έτη ως το θάνατό του το 1900.

Η αδελφή του ανέλαβε τότε την ‘διόρθωση’ κι έκδοση των αδημοσίευτων έργων του καθώς και τη σύνταξη του μεταθανάτιου έργου Η Βούληση προς τη Δύναμη (Der Wille zur Macht) από σκόρπιες σημειώσεις και δήθεν δικά του λόγια.

vigla

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ