Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ – ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ & Η ΜΝΗΜΟΝΙΚΗ

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι η πιό πολύπλοκη κατασκευή στο γνωστό σύμπαν αλλά, καθώς πολύ λίγα πράγματα είναι γνωστά για το σύμπαν, προφανώς ο εγκέφαλος είναι αρκετά χαμηλά στην ιεραρχία των οργανικών κομπιούτερ. Παρ’ όλα αυτά, περιέχει δυνάμεις και δυνατότητες που δεν έχουν ακόμη εξερευνηθεί, και που ίσως ούτε να τις φανταζόμαστε.

Μια από τις πιο παράξενες αλήθειες, που ένας ευαίσθητος νους είναι αδύνατο να δεχθεί χωρίς μελαγχολία, είναι το ότι τα τελευταία 50.000 χρόνια υπήρξαν άνθρωποι πάνω σ’ αυτόν τον πλανήτη που θα μπορούσαν να διευθύνουν μια συμφωνική ορχήστρα, να ανακαλύψουν θεωρήματα στα μαθηματικά, να γίνουν γενικοί γραμματείς των Ηνωμένων Εθνών, να δημοσιεύσουν ένα εκπληκτικό βιβλίο ή να πιλοτάρουν ένα διαστημόπλοιο, αν τους είχε δοθεί μονάχα η ευκαιρία.

Το 99% των ανθρώπινων ικανοτήτων χάνεται άσκοπα κι ακόμη κι αυτοί από εμάς που θεωρούμε τον εαυτό μας μορφωμένο, διανοούμενο και ικανό, στο μεγαλύτερο μέρος του χρόνου μας λειτουργούμε σαν αυτόματες μηχανές και κρυφοκοιτάμε τις βαθύτερες δυνατότητες του νου μας μονάχα μια ή δυο φορές στη ζωή μας.

Πολλοί γοητεύονται από τις άγνωστες δυνατότητες του νου που περιγράφονται από τους θαυμαστές του υπερφυσικού, αλλά οι γνωστές δυνάμεις του είναι ήδη τόσο εκπληκτικές, που νομίζω ότι δεν υπάρχει ανάγκη να επικαλεστούμε και άλλες. Πάρτε για παράδειγμα τη Μνήμη. Κανείς δεν έχει κατορθώσει μέχρι τώρα να κάνει έναν ικανοποιητικό υπολογισμό του αριθμού των γεγονότων, των σκέψεων και των εντυπώσεων που μπορεί να αποθηκεύσει ο εγκέφαλος κατά τη διάρκεια μιας ζωής.

Υπάρχει πληθώρα ενδείξεων που φανερώνει ότι δεν ξεχνάμε ποτέ απολύτως τίποτε! Απλώς υπάρχουν πράγματα που χαρακτηρίζονται «δευτέρας επιλογής» από τον εγκέφαλο, για διάφορους λόγους, κι έτσι δεν είμαστε σε θέση να τα χειριστούμε επί του παρόντος.

Σπάνια συναντάμε αληθινά κατορθώματα της μνήμης στην εποχή μας, γιατί δεν υπάρχει μεγάλη ανάγκη για κάτι τέτοιο στον κόσμο μας των βιβλίων και των αρχείων. Πριν από την εφεύρεση της γραφής, όλη η ιστορία και η λογοτεχνία έπρεπε να αποθηκεύεται μέσα στο κεφάλι μας και να μεταδίδεται από στόμα σε στόμα. Ακόμη και σήμερα, υπάρχουν άνθρωποι που μπορούν να απαγγείλουν απ’ έξω όλη τη Βίβλο ή το Κοράνι, όπως ακριβώς κάποτε μπορούσαν να απαγγείλουν όλους τους στίχους του Ομήρου.

Οι εργασίες πολλών επιστημόνων, όπως ο Δρ. Γουάιλντερ Πένφιλντ και οι συνεργάτες του στο Μόντρεαλ, έχουν αποδείξει ότι οι από καιρό χαμένες αναμνήσεις μπορούν να ξαναζωντανέψουν με ηλεκτρικό ερέθισμα συγκεκριμένων περιοχών του εγκεφάλου, σαν ένα παλιό φιλμ αρχείου που μπορεί να παιχτεί μέσα στο μυαλό. Το υποκείμενο ξαναζεί κανονικότατα, με ολοζώντανες λεπτομέρειες (χρώματα, οσμές, ήχους) κάποια περασμένη εμπειρία, αλλά με κάποιο τρόπο έχει συνείδηση ότι πρόκειται για μια ανάμνηση και πως αυτό δεν συμβαίνει εκείνη τη στιγμή στο παρόν. Διάφορες τεχνικές υπνωτισμού μπορούν επίσης να παράγουν παρόμοια αποτελέσματα, κι αυτό το γεγονός το χρησιμοποίησε ευρύτατα ο Φρόιντ για να θεραπεύσει διανοητικές διαταραχές.

Όταν θα ανακαλύψουμε με ποιόν ακριβώς τρόπο ο εγκέφαλος καταφέρνει να φιλτράρει και να αποθηκεύει το βομβαρδισμό των εντυπώσεων που δέχεται σε κάθε δευτερόλεπτο της ζωής μας, τότε θα μπορέσουμε να αποκτήσουμε συνειδητό ή τεχνητό έλεγχο της μνήμης. Δεν θα είναι πια μια ανεπαρκής τυχαία διαδικασία: αν θα θέλεις να «ξαναδιαβάσεις» τη σελίδα μιας εφημερίδας που είχες δει σε κάποια συγκεκριμένη στιγμή πριν από τριάντα χρόνια, θα μπορείς να το κάνεις, με τον ερεθισμό των κατάλληλων εγκεφαλικών κυττάρων. Κατά κάποιον τρόπο, αυτό θα είναι ένα είδος ταξιδιού στο χρόνο, ίσως το μόνο είδος χρονοταξιδιού που είναι δυνατόν να γίνει. Θα είναι υπέροχο να μπορέσουμε να κατέχουμε μια τέτοια δύναμη.

Δεν θα είναι δυνατόν να χάσουμε τίποτε γιατί θα το βρίσκουμε αμέσως, δεν θα ξεχνάμε πρόσωπα, γνώσεις, ή περιστατικά, οι μάρτυρες ενός γεγονότος θα μπορούν να καταδείξουν με την παραμικρή λεπτομέρεια τι συνέβη, θα πρέπει να γίνει αναδιάρθρωση του συντάγματος για την πιθανή παραβίαση του «απόρρητου της μνήμης». Και τι υπέροχο θα είναι να μπορείς να γυρίζεις πίσω στο παρελθόν σου, να ξαναζείς τις όμορφες στιγμές σου και στο φως της τωρινής σου γνώσης να επανεξετάζεις τις παλιές θλίψεις και να μαθαίνεις από αρχαία λάθη. Σε τι επίπεδα αυτογνωσίας και συνειδητότητας θα οδηγούσε κάτι τέτοιο;

Είναι σχετικά γνωστό ότι ένας άνθρωπος που πνίγεται βλέπει όλη τη ζωή του σαν σε ταινία να περνά από μπροστά του.Ίσως μια μέρα, άνθρωποι πολύ προχωρημένης ηλικίας, που δεν θα έχουν πλέον κανένα ενδιαφέρον για το μέλλον, να έχουν την ευκαιρία να ξαναζήσουν με όλες τις λεπτομέρειες το παρελθόν τους και να ξανασυναντήσουν εκεί όλους τους ανθρώπους που γνώρισαν και αγάπησαν όταν ήταν νέοι. Ακόμη κι αυτό, θα μπορούσε να μην είναι μια προετοιμασία για το θάνατο, αλλά το πρελούδιο για μια νέα γέννηση.Ίσως ακόμη πιο σημαντικό από τη ζωντανή ανάκληση παλαιών αναμνήσεων, να είναι ακριβώς το αντίθετο: η δημιουργία καινούργιων.

Είναι δύσκολο να σκεφτεί κανείς μια εφεύρεση πιο πολύτιμη από τη συσκευή που οι συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας έχουν ονομάσει «Μηχανικό Μορφωτή» (Mechanical Educator). Οι συγγραφείς και οι νέοι καλλιτέχνες τον έχουν φανταστεί σαν μια κάσκα κομμωτηρίου για περμανάντ και η λειτουργία του δεν είναι πολύ διαφορετική, αλλά επιδρά μέσα από το κρανίο. Ο Μηχανικός Μορφωτής θα μπορεί να εντυπώνει στον εγκέφαλο, μέσα σε λίγα λεπτά, γνώσεις και ικανότητες που θα χρειαζόταν μια ολόκληρη ζωή για να αποκτηθούν.

Η ιδέα αυτή σήμερα δεν μοιάζει καθόλου φανταστική, και σας διαβεβαιώ ότι είναι πολύ σοβαρή και δεν ξέρω αν μπορείτε να φανταστείτε τις απίστευτες αλλαγές που μπορεί να επιφέρει στο μέτριο πολιτισμό μας μια τέτοια εφαρμογή. Μια πολύ καλή αναλογία, ως παράδειγμα, είναι η κατασκευή ενός δίσκου γραμμοφώνου. Η μουσική μπορεί να χρειάστηκε μια ή δυο ώρες για να εκτελεστεί από τους μουσικούς, αλλά ο δίσκος σταμπάρεται μέσα σε κλάσματα του δευτερολέπτου, και το πλαστικό «θυμάται» τη μουσική εκτέλεση τέλεια. Αυτό θα φαινόταν τελείως αδύνατο και απίθανο, ακόμη και σε θεωρητικό επίπεδο, στους πιο εμπνευσμένους επιστήμονες μόλις πριν από έναν αιώνα.

Το να εντυπώσεις πληροφορίες κατευθείαν στον εγκέφαλο, έτσι ώστε να γνωρίζουμε πράγματα χωρίς ποτέ να τα έχουμε μάθει, μοιάζει σε πολλούς το ίδιο αδύνατο. Βέβαια, για να μπορέσουμε να επιτύχουμε μια τέτοια εφαρμογή, θα πρέπει η γνώση μας πάνω στις νοητικές διαδικασίες να αναπτυχθεί πολύ πιο πέρα από το πεδίο που βρίσκεται σήμερα, αλλά ο Μηχανικός Μορφωτής – ή κάποια τεχνική με παρόμοια λειτουργία – αποτελεί μια τόσο επιτακτική ανάγκη, που ο πολιτισμός μας δεν μπορεί να συνεχίσει για πολλές δεκαετίες ακόμη χωρίς αυτήν. Η γνώση του κόσμου τριπλασιάζεται κάθε δυο χρόνια, και ο βαθμός πολλαπλασιασμού της τριπλασιάζεται επίσης κάθε δύο χρόνια.

Ήδη, είκοσι χρόνια σχολείου δεν επαρκούν για την απόκτηση των στοιχειωδών γνώσεων της εποχής μας, και σύντομα θα πεθαίνουμε από γεράματα πριν να μάθουμε πως να ζήσουμε, και όλη μας η κουλτούρα θα έχει καταρρεύσει εξαιτίας της ακατανόητης πολυπλοκότητάς της.

Ένα από τα πιο παράδοξα γεγονότα που αποκαλύφθηκε από την επιστήμη τηςΎπνωσης, είναι ότι μπορεί να δώσει στο υποκείμενο μια ολόκληρη σειρά από ψεύτικες μνήμες, που παρ’ όλα αυτά να είναι απόλυτα πειστικές. Το υποκείμενο, έπειτα από την ύπνωση, ορκίζεται ότι αυτά τα πράγματα του συνέβησαν στ’ αλήθεια, ανακαλεί αφοπλιστικές λεπτομέρειες, ακόμη και οσμές ή συναισθήματα. Όλοι μας έχουμε βιώσει όνειρα τόσο αληθοφανή και ζωντανά (Luminous Dreams), που όταν ξυπνάμε τα συγχέουμε με την πραγματικότητα. Εγώ, προσωπικά, για είκοσι ολόκληρα χρόνια, στοιχειώνομαι από τη «μνήμη» της εντυπωσιακής πτώσης ενός αεροσκάφους Σπιτ- Φάιαρ, για την οποία δεν έχω καταφέρει ακόμη να διευκρινίσω αν πρόκειται για αληθινό γεγονός ή παραίσθηση ή φαντασίωση.

Οι τεχνητές μνήμες, αν θα μπορούν να συντεθούν, να καταγραφούν και να διοχετευτούν στον εγκέφαλο με ηλεκτρικά ή άλλα μέσα, θα είναι μια μορφή υποκατάστατης εμπειρίας πολύ πιο ζωντανής (εξαιτίας της επίδρασής της σε όλες τις αισθήσεις) από το πιο θεαματικό πράγμα που θα μπορούσαν να παράγουν μαζί όλες οι εταιρίες του Χόλυγουντ με τα τελειότερα τεχνολογικά μέσα. Πραγματικά, θα αποτελέσουν την τελειότερη και ύστατη μορφή ψυχαγωγίας, μια φανταστική εμπειρία που θα είναι πιο πραγματική από την πραγματικότητα. Πολλοί μελετητές έχουν αναρωτηθεί για το αν οι άνθρωποι θα συνεχίσουν να θέλουν μετά από αυτό να ζουν τη ζωή τους ξύπνιοι, τη στιγμή που τα «εργοστάσια ονείρων» θα μπορούν να ικανοποιήσουν άμεσα κάθε επιθυμία στο κόστος λίγων βατ ηλεκτρισμού.

Ήδη, έχουμε καταφέρει σε πειραματικό επίπεδο να διοχετεύσουμε ηλεκτρικούς παλμούς από μικρόφωνα κατευθείαν στο ακουστικό κέντρο του εγκεφάλου κουφών ανθρώπων, οι οποίοι από εκείνη μπορούν να βιώνουν την εμπειρία του ήχου. Λέω «να βιώνουν την εμπειρία του ήχου» κι όχι «να ακούνε», γιατί έχουμε αρκετό δρόμο μέχρι να μπορέσουμε να μιμηθούμε το σύστημα ηχοσήμανσης του αυτιού, και όσο για το σύστημα που χρησιμοποιεί το μάτι αυτό είναι ακόμη πιο πολύπλοκο. Πόσο καιρό όμως νομίζετε ότι θα χρειαστούμε για να διανύσουμε αυτόν το δρόμο;

Εδώ, πρέπει να αναφέρω μια εκπληκτική σειρά πειραμάτων που έκανε ο μεγάλος φυσιολόγος Λόρδος Αντριάν. Πήρε το μάτι ενός βάτραχου και το συνέδεσε ηλεκτρικά με έναν ενισχυτή και ένα ηχείο. Καθώς τριγυρνούσε μέσα στο εργαστήριο, το νεκρό μάτι τον εικονοποιούσε πάνω στην κόρη του και η διαδοχή των φωτοσκιάσεων που συνελάμβανε μετατρεπόταν σε ακουστικά σήματα. Ο επιστήμονας έφτασε στο σημείο να χρησιμοποιεί την αίσθηση της ακοής του για να δει μέσα από το μάτι ενός ζώου!

Μπορεί, κάποιος να φανταστεί τις σχεδόν απεριόριστες προεκτάσεις αυτού του πειράματος στην εξέλιξη του. Οι εντυπώσεις των αισθήσεων από οποιοδήποτε άλλο ζωντανό πλάσμα – ζώο ή άνθρωπο – μπορούν να «καλωδιωθούν» απευθείας στα κατάλληλα τμήματα του εγκεφάλου. Κι έτσι, κάποιος θα μπορεί να δει μέσα από τα μάτια ενός άλλου ανθρώπου, ή ακόμη και να πάρει μια ιδέα από το πώς είναι να ζεις μέσα σε ένα μη-ανθρώπινο σώμα!

Αν δεν μπορέσουμε να επιτύχουμε τη βιολογική αθανασία, αν δεν μπορέσουμε να γλυτώσουμε το ανθρώπινο σώμα από τον αναπόφευκτο μαρασμό κι αποσύνθεσή του, ίσως μπορέσουμε να το αντικαταστήσουμε όσο έχουμε ακόμη χρόνο. Το υποκατάστατο δεν είναι απαραίτητο να είναι ένα άλλο σώμα από σάρκα και αίμα, θα μπορούσε να είναι μια μηχανή. Ακόμη κι αν ο εγκέφαλος δεν είναι αθάνατος, είναι βέβαιο πως μπορεί να ζήσει πολύ περισσότερα χρόνια από το σώμα που τον φιλοξενεί, το οποίο φθείρεται γρήγορα από τα ατυχήματα, τις ασθένειες και τις λειτουργικές αποτυχίες του.

Για να σας δείξω πως οι έρευνες πάνω σ’ αυτό δεν είναι καθόλου καινούργιες, θα σας πω μόνο πως πριν από είκοσι χρόνια, σε μια θρυλική σειρά πειραμάτων, Ρώσοι χειρουργοί κατάφεραν να διατηρήσουν κανονικότατα ζωντανό το κεφάλι ενός νεκρού σκύλου για δύο ολόκληρες εβδομάδες, χρησιμοποιώντας μόνο μηχανικά μέσα. Δεν γνωρίζω αν έχει δοκιμαστεί και σε άνθρωπο, αλλά θα με εξέπληττε αν δεν έχει δοκιμαστεί.

Αν νομίζετε πως ένας ακίνητος εγκέφαλος θα ζούσε μια πολύ βαρετή και μελαγχολική ζωή, αυτό σημαίνει πως δεν έχετε καταλάβει καθόλου τον τρόπο λειτουργίας των αισθήσεων μας. Ένας εγκέφαλος, συνδεδεμένος με καλώδια ή με ραδιοσήματα στα κατάλληλα όργανα, θα μπορεί να συμμετάσχει σε κάθε πιθανή εμπειρία, αληθινή ή – το πιο σημαντικό – φανταστική. Όταν αγγίζετε κάτι, έχετε στ’ αλήθεια επίγνωση ότι ο εγκέφαλος δεν είναι στα δάχτυλά σας, αλλά ένα μέτρο μακριά τους; Και, άραγε, θα καταλαβαίνατε κάποια διαφορά αν τα δάχτυλά σας ήταν τρία χιλιόμετρα μακριά; Ξέρετε, τα ραδιοσήματα κάνουν ένα τέτοιο ταξίδι πολύ πιο γρήγορα από τους νευρικούς παλμούς που ταξιδεύουν κατά μήκος του χεριού σας …

@Sir Arthur Charles Clarke

Ο Σερ Άρθουρ Τσαρλς Κλαρκ (αγγλικά: Sir Arthur Charles Clarke) ήταν Άγγλος συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας. Γεννήθηκε στο Μάινχεντ του Σόμερσετ, στην Αγγλία, στις 16 Δεκεμβρίου του 1917 και πέθανε σε ηλικία 90 ετών στις 19 Μαρτίου του 2008 στο Κολόμπο της Σρι Λάνκα. Σπούδασε φυσική και μαθηματικά στο Κινγκς Κόλετζ, στο Λονδίνο. Υπηρέτησε ως υποσμηναγός στη RAF την περίοδο 1941-1946 και ήταν ειδικός στα ραντάρ και στις επικοινωνίες.

Θεωρείται ένας από τους τρεις μεγαλύτερους και σημαντικότερους συγγραφείς επιστημοοικής φαοιασιας, μαζί με τον Ισαάκ Ασίμοφ και τον Ρόμπερτ Χαϊνλάιν, με δεκάδες μυθιστορήματα (ανάμεσά τους το θρυλικό 2001: Οδύσσεια του Οισστήματος) μελέτες, δοκίμια και άρθρα στο ενεργητικό του. Είναι κάτοχος αμέτρητων βραβείων φαντασττκής λογοτεχνιας, ειδικευμενος επιστήμονας και διδάκτορας του King’s College του Λονδίνου, επίτμος διδάκτορας σε τρία αμερικανικά πανεπιστήμια. Το 1945 ήταν ο πρώτος που πρότεινε τη χρήση δορυφόρων σε γεωστατική τροχιά για την αναμετάδοση και ειδικός σύμβουλος της NRSR.

Έχει δηλώσει ότι ο ίδιος επηρεάστηκε περισσότερο από τη λογοτεχνία του Όλαφ Στάπλεντον, κεντρικό μοτίβο της οποίας είναι η εξέλιξη του ανθρώπινου είδους και η σχέση του με τον κόσμο. Στα έργα επιστημονικής φαντασίας του Κλαρκ βασική θεματολογία είναι η ενόραση για το κοντινό ή το απώτερο μέλλον, η διερεύνηση των όρων για ζωή στο διάστημα και η απελευθέρωση του Ανθρώπου, βάσει αυστηρών επιστημονικών δεδομένων, ενώ όχι σπάνια η πλοκή τους αντικατοπτρίζει το κοσμικό μυστήριο. Η μεταφυσική του φλέβα, οι μυστικιστικές του ανησυχίες αλλά και η ενασχόλησή του με το παραφυσικό έγιναν αισθητά με τα μυθιστορήματα «Η πόλη και τ’ άστρα», «Οι Επικυρίαρχοι» και το γνωστότερο διήγημά του «Ο Φρουρός» (Sentinel, γραμμένο το 1948).

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Strange ν.1/Ιούνιος 1998

terrapapers

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ