ΤΑ ΠΝΕΥΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ

ΑΠΟ ΒΑΣΩ ΔΕΝΔΡΟΠΟΥΛΟΥ

Εκτός από τους Ολύμπιους, οι Έλληνες λάτρευαν και θεότητες της υπαίθρου, τον τραγόμορφο Πάνα, τις Νύμφες (πνεύματα των ποταμών), τις Ναϊάδες (που κατοικούσαν σε πηγές), τις Νηρηίδες (που κατοικούσαν στη θάλασσα), θεϊκούς ποταμούς, Σάτυροι, και άλλοι. Επιπλέον, υπήρχαν και σκοτεινές δυνάμεις του κάτω κόσμου, όπως οι Ερινύες, που τιμωρούσαν αυτούς που διέπρατταν εγκλήματα κατά συγγενών τους.

Σύμφωνα με τους λαούς της Ν. Ασίας, όταν οι θεοί δημιουργοί του κόσμου και των ανθρώπων αποτραβήχηκαν από τον κόσμο ανέθεσαν τη φροντίδα των ανθρώπων και των ζώων σε πολλούς θεούς προστάτες. Αυτοί επιτηρούσαν τη γη, για να μη πάρουν οι κακοί δαίμονες την εξουσία στα χέρια τους. Τα πνεύματα προστάτες εμφανίζονταν σε ζευγάρια, χάριζαν σε ανθρώπους παιδιά και πλούτο, τους μάθαιναν να έχουν γιορτές και θρησκευτικές τελετές, προστάτευαν τα χωράφια τους, έφεραν τους καρπούς, τα λουλούδια, τα εξημερωμένα και τα άγρια ζώα, όπως τους κανόνες της ζωής και τους νόμους. Κι όταν κάποτε έγινε μεγάλη πλημμύρα και πολλοί άνθρωποι έχασαν τη ζωή της τα πνεύματα προστάτες γέμισαν τη γη και πάλι από ανθρώπους κι εκείνοι από ευγνωμοσύνη τους πρόσφεραν πολλές θυσίες.

Στους λαούς της Σιβηρίας το Δέντρο του Κόσμου ενώνει τη γη με τον ουρανό. Τα κλαδιά του σχηματίζουν πολλά επίπεδα. Σε αυτά ζουν πολλά θεϊκά πλάσματα, τα καλά πνεύματα και οι δαίμονες, όπως και οι ψυχές των προγόνων, ενώ οι ρίζες του που φτάνουν στα βάθη της γης σε μια σπηλιά όπου ζουν για ένα διάστημα οι ψυχές των νεκρών. Στη γη υπάρχουν επίσης πολλά πνεύματα φύλακες, που προστατεύουν τους δρόμους και δείχνουν στους σαμάνους τη σωστή οδό. Είναι τα σοφά πνεύματα που δίνουν συμβουλές, βοηθούν τους ανθρώπους να παίρνουν τις σοφές αποφάσεις και διώχνουν τους κινδύνους της ζωής. Κάποια από αυτά τα πνεύματα παίρνουν τη μορφή της αρκούδας, άλλα γίνονται τίγρεις ή ακόμα και άνθρωποι. Η αρκούδα θεωρείται ιερό ζώο, είναι ο μεσάζων ανάμεσα σε γη και ανθρώπους. Κατεβαίνει από τον ουρανό με μια ασημένια κούνια και όταν ο σαμάνος ταξιδέψει στη χώρα των νεκρών, η αρκούδα τον μεταφέρει. Και μέσα στη θάλασσα, κυρίαρχη της θάλασσας, ζει το ισχυρότερο πνεύμα του νερού.

Κατά τους Εσκιμώους στη φύση ζουν πολλά πνεύματα που προκαλούν φόβο στους ανθρώπους. Μπορούν να μεγαλώνουν ή να μικραίνουν και να εμφανίζονται με διαφορετική μορφή. Κατοικούν στις λίμνες, τα δάση και τα βουνά και μέσα τους ζουν οι ψυχές νεκρών ανθρώπων και ζώων. Ο σαμάνος, ο μεγάλος μεσάζων ανάμεσα στους ανθρώπους και τα πνεύματα, τα συναντά όταν πέσει σε έκσταση ή στα όνειρά του, ενώ στις τελετουργίες φορά μάσκα ζώου για να αιχμαλωτίσει τη δύναμή τους και να τη φέρει στους ανθρώπους. Το ανώτατο πνεύμα ονομάζεται Τουνγκάτ. Αυτά τα πλάσματα βοηθούν, επίσης, το σαμάνο να βρει την αιτία των ασθενειών και να τις θεραπεύσει.

Για τους Αφρικανούς σε όλα τα φαινόμενα της ζωής, ζουν πολλά πνεύματα, που άλλοτε φέρνουν ευτυχία και άλλοτε δυστυχία. Θεός των πνευμάτων είναι Κάαν ο οποίος όμως δεν ενδιαφέρεται για τους ανθρώπους και γι΄ αυτό δεν τον τιμούν. Προσφέρουν θυσίες στα πνεύματα της φύσης και τα καλούν σε βοήθεια όποτε τα χρειάζονται. Κάθε φυλή έχει τον δικό της θεό προστάτη και με αυτόν έχουν κλείσει οι άνθρωποι μια συμμαχία. Αυτό τους οδηγεί στον πόλεμο και τους χαρίζει νίκες. Οι άνθρωποι πιστεύουν πως τα ζώα είναι θεϊκά πλάσματα και τα λατρεύουν. Η αράχνη θεωρείται ιερό ζώο, όπως ο σκαντζόχοιρος και η αντιλόπη. Ζουν σε οικογένειες και παντρεύονται όπως και οι άνθρωποι. Η θεϊκή αράχνη έχει ένα μαγικό δόντι που της δίνει μυστική δύναμη, στέλνει πουλιά αγγελιαφόρους στους ανθρώπους και είναι ανίκητη. Η κόρη του θεού Κανγκ παντρεύτηκε έναν άνθρωπο-φίδι και από τότε όταν παντρεύονται οι άνθρωποι αράχνες με τους ανθρώπους φίδια, τότε ο γάμος είναι έγκυρος – αφού είναι εκτός της οικογένειας – γιατί οι γάμοι εντός απαγορεύονται.

Οι μύθοι των λαών της Β. Αμερικής βρίθουν από πνεύματα. Στον ουρανό βρυχάται το πνεύμα του κεραυνού και τη νύχτα ταξιδεύουν εκεί τα πνεύματα των άστρων. Στα όρη ζουν τα πνεύματα του βουνού που τρομάζουν τους κυνηγούς, στους βράχους και τις πέτρες κρύβονται δαιμονικά πλάσματα, το πνεύμα του πυριτόλιθου προκαλέσει ακόμα και φωτιά. Ζουν επίσης μέσα στα θηρία του δάσους και γι΄ αυτό κανείς δεν πρέπει να τα πειράξει. Στη θάλασσα ζουν θαλάσσιοι δαίμονες και μια νεροφίδα με κέρατα που τρώει ανθρώπους. Φοβούνται τα πνεύματα του θανάτου τα οποία επιτίθενται ιδιαίτερα σε παιδιά, έτσι έχουν πολλές τελετές για να παραμείνουν τα καλά πνεύματα δυνατά και να προστατεύονται από τα κακά πλάσματα.

Για τους λαούς της Ν. Αμερικής το μεγάλο πνεύματα κατοικούσε στον ουρανό πάνω από τα αστέρια. Οι άνθρωποι το αποκαλούσαν παντοδύναμο κι εκείνο δημιούργησε τον κόσμο και την τάξη. Όταν τελείωσε με τη δημιουργία όλων παρέδωσε την εξουσία του στο γενναίο ήρωα ο οποίος καθιέρωσε τις μεγάλες τελετές και τους νόμους. Ενημέρωνε τους προγόνους και τιμωρούσε τους παραβάτες.

Φίλες και φίλοι τα πνεύματα στην παγκόσμια μυθολογία είναι ανεξάντλητα. Αυτό, όμως, που διαφαίνεται, είναι πως στην πρώιμη φάση της η ανθρωπότητα, ήταν φυσιοκρατική, λάτρευε δηλαδή τις δυνάμεις της ζωής. Ο άνθρωπος μετέφρασε αυτές τις δυνάμεις της ζωής με τη μορφή πνευμάτων των της ευφορίας και της γονιμότητας που εκπροσωπείται από ένα ζευγάρι, όπως και η ζωή των ανθρώπων. Δημιούργησε επίσης θεούς- πνεύματα για όλα τα πράγματα τα απαραίτητα για τη ζωή των ανθρώπων όπως πνεύματα των δημητριακών, του δάσους, των αμπελιών, των πηγών. Τα πνεύματα ενέπνευσαν τους καλλιτέχνες όλων των εποχών, από τον Σαίξπηρ στο «Όνειρο καλοκαιρινής Νύχτας», όπου τα ξωτικά και οι νεράιδες συνομιλούν με τους ανθρώπους, μέχρι την «έναστρη νύχτα» του Βαν Γκόγκ όπου τα πνεύματα δεν φαίνονται αλλά είναι πανταχού παρόντα.

«Εκατοντάδες χρόνια πριν, όταν υπήρχαν άνθρωποι που δεν είχαν κλεισθεί στο κλουβί των αιτίων και των αιτιατών, η καρέκλα πετούσε και η θάλασσα πατιόταν. Ο ροφός ανέβαινε το ρεύμα των φυλλωμάτων κι όλοι οι δαίμονες των αγροκηπίων βομβίζοντας περιβάλλονταν το ιμάτιο του Αγίου. Μ΄ άλλα λόγια, τότε που του 'παιρναν του ανθρώπου τη μιλιά οι ξωθιές, αυτός μιλούσε. Σήμερα κιοτεύει και συντηρείται με τη μασημένη τροφή των μέσων μαζικής ενημέρωσης – πούθε να περάσει ο άγγελος;»

ΠΗΓΕΣ: HELMA MARX «Το Βιβλίο των Μύθων», ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ «Ιδιωτική οδός».

The Mythologists

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ