Bushidō - Κώδικας πολεμιστού

Νικόδημος

1. Πριν τη μεταρρύθμιση Mejji (1868) η οποία έκανε τον αυτοκράτορα της Ιαπωνίας συνταγματικό μονάρχη με την εξουσία που είχε προηγουμένως ο shogun, οι πολεμιστές λέγονταν samurai και ακόμα παλαιότερα bushi. Ο κώδικας με τον οποίο ζούσαν, σκέπτονταν και συμπεριφέρονταν λεγόταν bushi-do και ήταν ένα κράμα από τη γηγενή θρησκεία Shinto και από ορισμένες ιδέες της διδασκαλίας του Κομφούκιου, του Λάο Τσε (ταοϊσμός) και του Βούδα, όλες από την Κίνα.

Αυτό το σύστημα νοοτροπίας και συμπεριφοράς που απαιτούσε θρησκευτική αφοσίωση αναπτύχθηκε σε μια περίοδο αιώνων από τον 8ο ως τον 18ο.

Ο όρος bushidō εμφανίζεται για πρώτη φορά μετά το 1600 στην περίοδο γνωστή ως Edo (σημερινό Τόκιο), το κέντρο τότε εξουσίας μα και πολιτισμού, αν και υπήρχαν πολλά κείμενα για το ιδεώδες του πολεμιστή από τον 13ο αιώνα με πρώτο το επικό Η Ιστορία Χάικε που άρχισε να γράφεται στα τέλη του 12ου μα οριστικοποιήθηκε τον 14ο (Heike monogatari). Στα τελευταία κεφάλαια πρωταγωνιστεί ο μεγάλος samurai, ο Minamoto no Yoshitsune (1159-1189: βλ. Ένας θρύλος για τον Τζένγκις Χαν).

2. Ο Yamaga Sokō (1622-1685) θεωρείται γενικά ως ο ιστορικός-φιλόσοφος που καθόρισε τον κώδικα bushidō στον 17ο αιώνα. Αυτός δίδαξε για το πνεύμα bushidō – «Ο πρώτος και καλύτερος τρόπος να έχει ο πολεμιστής επικοινωνία με το Θείο είναι η φιλαλήθεια».

Νωρίτερα είχαν γράψει και άλλοι όπως ο μεγαλύτερος σαμουράι, Miyamoto Musashi (1584;-1645) – Go Rin No Sho ‘Το βιβλίο των 5 Δαχτυλιδιών’ και το Dokkōdō ‘Μονοπάτι της Μοναχικότητας’. Στο πρώτο γράφει πως όλες οι τεχνικές, οι τρόποι του πολεμιστή, που διδάσκονταν στις σχολές της εποχής του ήταν λαθεμένες και σημειώνει τα μειονεκτήματά τους. Στο τελευταίο κεφάλαιο (βιβλίο του Αέρα) κατευθύνει τον μαθητευόμενο να έχει τον νου παντελώς άδειο (μια συνειδησιακή ιδιότητα του Ζεν Βουδισμού): αυτός είναι ο ορθός τρόπος. Στο Dokkōdō έγραψε πολλές οδηγίες – όπως «Να αποδέχεστε τα πάντα όπως παρουσιάζονται… Μην επιδιώκετε την ευχαρίστηση για την ευχαρίστηση… Να μην ταυτίζεστε με επιθυμίες όλη σας τη ζωή… Ποτέ μη φθονείτε… Μην αφήνετε να σας καθοδηγήσει ερωτική επιθυμία… Μην κρατάτε πράγματα που δεν χρειάζεστε… Μη φοβάστε τον θάνατο…


3. Πολύ διαφορετικός ήταν ο άρχοντας Katō Kiyomasa (1562-1611), μεγάλος πολεμιστής και βουδιστής επίσης. Σε ένα εγχειρίδιο για όλους τους σαμουράι έγραψε: «Αν ένας [πολεμιστής] δεν μελετά bushidō καθημερινά, θα του είναι δύσκολο να πεθάνει γενναία και ηρωικά. Είναι απαραίτητο να εγγράψει καλά στον νου του τη λειτουργία του πολεμιστή… Θα πρέπει να επιδοθεί εντατικά στη μελέτη. Θα πρέπει να διαβάζει βιβλία για θέματα στρατιωτικά και να κατευθύνει την προσοχή του στις αρετές της αφοσιωμένης πίστης και της ευσέβειας.» (Οι 2 αρετές έχουν περισσότερο το πνεύμα του Κομφούκιου παρά του Βούδα.)

Ο Katō είχε όμως μια σκληρότητα που δεν συμβιβάζεται με τον βουδισμό κι ας είχε οικοδομήσει βουδιστικούς ναούς. Καταπίεσε, κατεδίωξε τους χριστιανούς ανελέητα και σε μια μάχη (του Hondo) διέταξε τους στρατιώτες του να σχίσουν τις κοιλιές όλων των χριστιανών εγκύων γυναικών κα να σκοτώσουν τα έμβρυα!

Τέτοια βαρβαρότητα προαγγέλλει τις φρικαλεότητες που διέπραξαν οι κατακτητές Ιάπωνες στρατιώτες στους πολέμους με την Κορέα (1905), την Κίνα (δεκαετία 1930) και στη νότια Ασία και τα παρακείμενα νησιά και, βέβαια, ενάντια στους αιχμαλώτους τους στον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο.

4. Ο Βουδισμός, όπως καταδεικνύει με τη ζωή και στόχασή του ο Miyamoto Musashi, απαιτεί πολύ διαφορετική συμπεριφορά.

Το επικό Heike Μonogatari του 14ου αιώνα που καταπιάνεται με τη μεγάλη, αιματηρή διαμάχη μεταξύ του οίκου Taira και του οίκου Minamoto εγκωμιάζει τις πολεμικές αρετές της τόλμης και ανδρείας, της οικογενειακής υπερηφάνειας, της απόλυτης αφοσίωσης στον άρχοντα ή γονιό. Συγχρόνως, όμως, μαζί με την εικόνα του ιδανικού καλλιεργημένου πολεμιστή αναδεικνύει δυο απόψεις του βουδισμού - της παροδικότητας του κόσμου και του νόμου του κάρμα.

Το κάρμα εδώ υποδείχνει τον νόμο αιτίας (ή κινήτρου) και αποτελέσματος. Κάθε πράξη μας έχει συνέπειες γρήγορα ή αργότερα. Κακές πράξεις ή εγωιστικά κίνητρα θα προκαλέσουν πόνο και δυστυχία αργότερα.

Το θέμα της παροδικότητας (mujō) αναφέρεται στην πρώτη παράγραφο του κειμένου: «Ο ήχος των καμπανών του Gion Shōja απηχεί την παροδικότητα όλων των πραγμάτων· το χρώμα του λουλουδιού sāla αποκαλύπτει την αλήθεια πως και οι πλούσιοι θα παρακμάσουν. Ούτε οι υπερήφανοι θα διαρκέσουν: είναι σαν ένα όνειρο ανοιξιάτικης νύχτας· και οι ισχυροί θα πέσουν – είναι όπως η σκόνη που την παίρνει ο άνεμος». (κεφ. 1.1. από την αγγλική μετάφραση της Helen Craig McCullough.)

Μέλη της φατρίας Taira έσπειραν τον σπόρο της δικής τους καταστροφής με την αλαζονεία, το μίσος και τις πράξεις μοχθηρίας τους – στη σφαίρα της κουλτούρας του πολεμιστή.

1. Στη μοντέρνα εποχή, μετά την μεταρρύθμιση Mejji και το μάλλον φυσιολογικό τέλος των σαμουράι, αφού ήρθαν τα πυροβόλα όπλα, δεν υπήρξε τίποτα το ηρωικό στους Ιάπωνες στρατιώτες. Ναι πολλοί πέθαναν πολεμώντας και αρνούμενοι να παραδοθούν. Οι «καμικάζι» (=ουράνιος άνεμος) πέθαιναν καθώς τα αεροσκάφη τους καρφώνονταν στα πλοία του εχθρού. Μα τέτοιες πράξεις ιδωμένες στο πλαίσιο της επεκτατικής μανίας του κράτους και της σαδιστικής βαρβαρότητας που επεφύλασσαν στους κατακτημένους λαούς κι αιχμαλώτους τους (και ειδικά η βαναυσότητα προς τις γυναίκες) δείχνουν παράλογη, τρελή συμπεριφορά, όχι γενναιότητα.

2. Αυτό φάνηκε ολοκάθαρα στην εισβολή τους στη Νανκίνγκ στην Κίνα. Αντιγράφω από τον A. Beevor Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος (2012) ελλην. Μετάφραση Γ. Μπλάνα (2018), εκδ. Γκοβόστη (4ο κεφ. 79-98).

Τον Δεκέμβριο 1937 στη Νανκίνγκ οι Ιάπωνες εξόντωσαν πάνω από 200.000 αμάχους. Μια μονάδα μόνη της 16ης Μεραρχίας σκότωσε 115.000 αιχμαλώτους. Χρησιμοποίησαν όχι μόνο πολυβόλα για μαζικές εκτελέσεις μα και λούσιμο με βενζίνη και φωτιά!

Ξυλοκοπημένοι από τους αξιωματικούς τους και αποκτηνωμένοι στη διάρκεια της εκπαίδευσής τους, οι στρατιώτες έχαναν την ανθρώπινη ατομικότητά τους και πίστευαν πως είναι εργαλεία του κράτους που εκπροσωπούσε το Έθνος και ενός «θεϊκού γένους» μάλιστα! Όλα τα άλλα έθνη ήταν κατώτερα και δεν άξιζαν ευγένειας κι ελέους.

Αδίστακτα με τις ξιφολόγχες τους αποτελείωναν τους τραυματισμένους Κινέζους. Ανάγκαζαν οι αξιωματικοί αιχμαλώτους να γονατίζουν σε σειρές και εξασκούνταν αποκεφαλίζοντας τους με τα σπαθιά τους. Ανάγκαζαν δε τους στρατιώτες να εξασκούνται στη ξιφολόγχη πάνω σε αιχμαλώτους δεμένους σε δέντρα. Τις γυναίκες τις βίαζαν και μετά τις σκότωναν με οργανωμένες συμμορίες βιαστών!

Χιλιάδες γυναίκες αιχμαλωτίζονταν και τοποθετούνταν σε «σπίτια παρηγοριάς» για να ξεδίνουν σεξουαλικά οι Ιάπωνες στρατιώτες. Όταν εγκατέλειπαν την περιοχή, οι Ιάπωνες σφάγιαζαν αυτές τις γυναίκες.

3. Υπήρξαν πολλές δικαιολογίες εκτός του ότι τα επίσημα Ιαπωνικά μέσα πάντα μείωναν τους αριθμούς των θυμάτων τους, αρνούνταν βιασμούς κι εκτελέσεις αιχμαλώτων. Μα υπάρχουν χιλιάδες μαρτυρίες από Αμερικανούς και Βρετανούς αιχμαλώτους – για να μην αναφέρουμε τους Κινέζους, Κορεάτες και άλλους.

Η δικαιολογία πως, επειδή οι ίδιοι δεν ήθελαν να αιχμαλωτιστούν και προτιμούσαν να πεθάνουν «ηρωικά», ένιωθαν περιφρόνηση για όσους εχθρούς παραδίνονταν, είναι κατανοητή, μα φτηνή και δεν μετριάζει την απανθρωπιά.

Οι μιλιταριστές Ιάπωνες στρατιωτικοί, πολιτικοί και πλούσιοι επιχειρηματίες ήθελαν μανιωδώς να ανέλθει η χώρα τους σε υπερδύναμη, να επεκταθεί και να πλουτίσει σε υπόδουλους λαούς και φυσικούς πόρους.

Είχαν τον μύθο της καταγωγής του αυτοκράτορά τους από τη μεγάλη θεά του Ήλιου Amaterasu και με μια θεληματική διαστροφή της ίδιας της δικής τους παράδοσης πίστευαν πως ήταν, μετά τη μεταρρύθμιση 1868 ακόμα πιο πολύ, οι εκλεκτοί του σύμπαντος. Όπως έγραψε ο Yamaga Sogō στον 17ο αιώνα, «οι αρετές του ιαπωνικού λαού είναι ανώτερες σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης». 

Και αυτή την αλαζονεία την πλήρωσαν με όλεθρο.

4. Και άλλοι έγραψαν μετά τον Sogō Yamaga για τον κώδικα bushidō.

Ο Daidōji Yūzan (1639-1730) ήταν επίσης μεγάλος σαμουράι και είχε εκπαιδευτεί από πολλούς καλούς δασκάλους και τον ίδιο τον Yamaga. Έγραψε το Budō Shoshin–shū (The Warrior’s Primer) ως εισαγωγή στην ηθική των σαμουράι των μεσαίων και χαμηλών τάξεων.

Yamamoto Tsunetomo (1659-1719). Αυτός δημοσίευσε με τη βοήθεια του συναδέλφου του Tashiro Tsuramoto το Hagakure όπου περιγράφει τη δική του θεώρηση της ηθικής του bushidō, παρόμοιας με τους άλλους.

Πιο πρόσφατα, το 1900, ο Inazo Nitobe δημοσίευσε στην Αμερική το μπεστ σέλλερ του Bushidō: The soul of Japan. Αυτό το διάβασαν οι πρόεδροι Θεόδωρος Ρούζβελτ και Τζον Κένεντι και ο ιδρυτής των προσκόπων Baden-Powel.

Έκτοτε πολλοί έχουν γράψει για το θέμα, βρίσκοντας όλοι στην πειθαρχία του επτά μεγάλες αρετές.

5. Οι αρετές του πολεμιστή: bushidō κώδικας.

I. Gi – Ορθότητα ή δικαιοσύνη. Αποφασίζεις για μια γραμμή δράσης σύμφωνα με τον λογισμό δίχως αμφιταλαντεύσεις. Gi δίνει ανάστημα και ευστάθεια. Βρίσκεις τη δικαιοσύνη μέσα σου.

II. Yu – Ανδρεία ή θάρρος. Αυτή είναι αρετή μόνο εφόσον συμμορφώνεται στη λογική της δικαιοσύνης. Το να ζεις σαν χελώνα σε καβούκι δεν είναι ζωή. Το θάρρος δεν είναι τυφλό. Όπως λέει ο Κομφούκιος – «Βλέποντας τι είναι σωστό να κάνεις και να μην το κάνεις δείχνει έλλειψη θάρρους».

III. Jin – Καλοσύνη, συμπόνια. Ο πολεμιστής με την ικανότητα να διατάσσει και τη δύναμη να σκοτώνει έπρεπε να εκδηλώνει μεγαλοψυχία που περιέχει έλεος, καλοσύνη, συμπόνια και βοήθεια προς τους άλλους. Ο ηγέτης πρέπει να έχει αυτήν την αρετή.

IV. Rei – Ευγένεια. Αυτή η αρετή έχει τη ρίζα της στην καλοσύνη και μεγαλοψυχία. Ο αληθινός πολεμιστής δεν χρειάζεται να είναι σκληρός ή τραχύς. Δείχνει ευγένεια και στη μάχη και στις κοινές δραστηριότητες.

V. Makoto – Ειλικρίνεια, εντιμότης. Αυτή έδινε στους σαμουράι συνέπεια και εγκράτεια. Έτσι ακολουθούσαν τα καθήκοντα μα και τα προνόμια του λειτουργήματός τους κι έκαναν πάντα αυτό που έλεγαν. Η χλιδή τους φαινόταν η μεγαλύτερη απειλή.

VI. Meyio – Τιμή. Αυτή εκδηλωνόταν και στη μάχη και στην καθημερινότητα: έδινε στον σαμουράι αξιοπρέπεια και υπόληψη. Ο ίδιος ήταν κριτής της συμπεριφοράς του. Η ατίμωση στη μάχη ή στην καθημερινότητα κρεμόταν απειλητικό σπαθί πάνω από το κεφάλι του.

VII. Chūgi – Αφοσιωμένη πίστη (αγγλικά, loyalty/fidelity). Οι άνθρωποι που είναι αληθινοί στον εαυτό τους παραμένουν πιστοί στον ανώτερο τους – άρχοντα, εργοδότη, ευεργέτη. Ήταν έντονα πιστοί και για όσους είχαν την ευθύνη φροντίδας.

VIII. Jisei – Αυτοκυριαρχία χαρακτήριζε τον άξιο πολεμιστή. Το πρώτο καθήκον του ως πατέρα ήταν να δημιουργήσει καλό χαρακτήρα στα παιδιά του.

Παράλληλα έπρεπε να επιδιώξει την ευσέβεια (ko) προς ανώτερους ή γηραιότερους και φυσικά γονείς. Επίσης, σοφία (chi), φρονιμάδα, αξιολόγηση και διάκριση παρότι ήταν πρώτιστα άνθρωπος της δράσης. Επιπλέον, έπρεπε να καλλιεργήσει την αίσθηση αδελφοσύνης (tei) και προσήνειας.

Εύκολα βλέπουμε τώρα πόσο είχε ξεπέσει η συμπεριφορά των αυτοκρατορικών στρατιωτών στην περίοδο 1880 ως 1945, ιδίως των αξιωματικών, που άφησαν τα μυαλά τους να φουσκώσουν και να μαλακώσουν με αλαζονεία.

Μόνο σε ταινίες βλέπουμε πια τον κώδικα Bushidō των παλαιών σαμουράι.

vigla + vigla

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ