Πνευματικός είναι ο άνθρωπος που δε ζει σαν αυτόματο, δεν εξαρτάται από το παρελθόν, τα δόγματα, τις κουλτούρες. Ζει σαν άτομο, όχι σαν γρανάζι μιας μηχανής. Η ζωή του δεν αποφασίζεται από τους άλλους, αλλά από τη δική του συνείδηση. Ουσιαστικό άρωμα της ζωής του είναι η Ελευθερία.
Είναι ένας άνθρωπος που ζει ελεύθερα, επιτρέποντας σε όλους να ζουν ελεύθερα. Δεν ακολουθεί το πλήθος στις λεωφόρους και δε φοβάται να είναι μόνος. Αντίθετα, απολαμβάνει τις στιγμές μοναχικότητας σαν πολύτιμο θησαυρό. Η ζωή του είναι ριψοκίνδυνη, γιατί είναι πραγματικά ζωντανή. Είναι μια φλεγόμενη ψυχή, που εγκαταλείπει το συμβατικό βόλεμα και τη μαλθακή σιγουριά της εξασφάλισης, για να πετάξει στον ανοιχτό ορίζοντα του αγνώστου.
Στο πέταγμά του πάνω από την άβυσσο αφήνει πίσω του κάθε ελπίδα, ακόμα και την ελπίδα της λύτρωσης!
Όπως λέει χαρακτηριστικά ο Καζαντζάκης : » Ετούτη είναι η λευτεριά η δικιά μου. Λυτρώθηκα από τη λύτρωση! Κάθε άλλη λευτεριά, μάθετέ το, είναι σκλαβιά…;
Πώς μπορεί να ’ναι λεύτερη μια ψυχή που ελπίζει;
Όποιος ελπίζει, φοβάται τη ζωή τούτη, φοβάται τη ζωή την άλλη, κρέμεται μετέωρος και περιμένει την τύχη ή το έλεος του Θεού.» Είναι σαν ένα άσπρο σύννεφο, που δεν επιδιώκει στόχους, δεν αντιστέκεται στον άνεμο, αλλά ρέει παντού. Όλες οι διαστάσεις και όλες οι κατευθύνσεις του ανήκουν. Είναι απόλυτη αποδοχή. Δεν κοιτάζει τη ζωή σαν πρόβλημα, αλλά σαν μυστήριο που του αποκαλύπτεται στιγμή προς στιγμή. Γίνεται ο ίδιος το μυστήριο.
Δεν είναι ούτε κονφορμιστής, ούτε αντικοφορμιστής. Ο εκάστοτε επαναστάτης γκρεμίζει τη μια φυλακή για να χτίσει μια άλλη. Ο πνευματικός άνθρωπος είναι μια δημιουργική δράση, όχι ενάντια στο παλαιό, αλλά υπέρ του Αιώνια Νέου. Σκοπός του είναι η σύλληψη των αρχετύπων του Ωραίου, του Καλού και του Αγαθού και η εξωτερίκευσή τους στο χωροχρόνο.