Μυθική κοσμογονία

Νικόδημος

1. Ένας πανάρχαιος ύμνος της Βεδικής Παράδοσης (Ṛgveda 10.90) λέει πως στην αρχή ήταν/είναι ο Púruṣa, ο οποίος εμπεριέχει όλο το σύμπαν κι όλες τις υπάρξεις, όντας Κύριος της αθανασίας. Ο σύνολος κόσμος είναι μόνο το ένα τέταρτο της οντότητάς του· τα άλλα τρία είναι η αθανασία των ουρανών.

Θυσιάστηκε με όλες τις θεϊκές δυνάμεις και από κείνη τη θυσία γεννήθηκαν εκδηλωμένα όλα τα όντα: τα ζωντανά του αέρα, τα αγρίμια του δάσους και τα ήμερα των αγρών· άλογα, γελάδια, γίδια, πρόβατα.

Από το στόμα του πήρε μορφή ο Βραχμάνος. Από τα μπράτσα του ο Κυβερνήτης. Από τους μηρούς του ο Παραγωγός. Από τις πατούσες του ο Υπηρέτης.

Από τον νου του έγινε το Φεγγάρι. Από το μάτι του ο Ήλιος. Από το στόμα του οι θεοί Ίντρα (=αστραπή) και Άγκνη (=φωτιά). Από την ανάσα του ο Vāyu (=αέρας). Από τον αφαλό του το Διάστημα. Από το κεφάλι του ο Ουρανός. Από τα αυτιά του οι κατευθύνσεις του χώρου.

Η λέξη púruṣa σημαίνει Άνθρωπος επίσης! Σε άλλες περιγραφές λέγεται πως όποιος γνωρίζει τον εαυτό του γνωρίζει τα πάντα!

2. Υπάρχουν άλλες, διαφορετικές περιγραφές κοσμογονίας στο παλαιό μέρος της Βεδικής Παράδοσης. Σε μελλοντικό άρθρο θα εξετάσουμε κάποιες από αυτές.

Η εκδοχή αυτή έχει πρόσθετο ενδιαφέρον διότι βρίσκουμε έναν ισχυρό απόηχο στην παράδοση των Σκανδιναβών στο συλλογικό έργο Edda (13ος αιών).


Στο Edda μαθαίνουμε πως ο γίγας Ymir εγείρεται από τους πάγους που λιώνουν και γαλουχείται από την αρχέγονη αγελάδα Audhumla. Οι λόγιοι συγκριτικοί συμφωνούν πως το όνομα είναι συγγενικό με το yima στο αρχαιότερο Ιρανικό κείμενο Avesta και με το Βεδικό yama – και τα δύο, ονόματα θεοτήτων που με διαφορετικούς τρόπους έσωσαν την ανθρωπότητα.

Στον σκανδιναβικό μύθο υπάρχουν και οι πάγοι μα και οι θεοί. Έτσι ο Οντίν (ο βασιλιάς πατήρ) μαζί με τους Βίλι και Βε τεμάχισαν θυσιαστικά τον Υμίρ και από διαφορετικά μέλη του δημιούργησαν διαφορετικά μέρη του κόσμου: τον ουρανό από το κεφάλι, τις βουνοσειρές από τα κόκκαλα, τις θάλασσες από το αίμα κ.λπ.

Η ομοιότητα στα Ινδοευρωπαϊκά ονόματα, στον τεμαχισμό και στη δημιουργία συστατικών του κόσμου, δείχνει πως ο μύθος κατάγεται από έναν αρχέγονο, αρτιότερο ίσως μύθο στην Πρωτο-Ινδο-Ευρωπαϊκή κουλτούρα που τώρα έχει χαθεί.

3. Αντανάκλαση του Ινδοευρωπαϊκού μύθου υπάρχει και στην ελληνική παράδοση όπου ο Ησίοδος λέει πως από τον ευνουχισμό του Ουρανού (κι αυτό είδος θυσιαστικής τεμάχισης) από το όργανό του αναπήδησε η Αφροδίτη και από τις στάλες αίμα διάφορες ημιθεϊκές υπάρξεις (Θεογονία 176 κ. επ.)
Ο ευνουχισμός στoν Ησίοδο έχει αντανάκλαση και από τον μεσoανατολικό μύθο (σε ποικίλες εκδοχές) όπου ο Kumarbi (=Κρόνος) ευνουχίζει τον Anu (=Ουρανό).

Υπάρχει όμως και ο διαφορετικός μύθος των Βαβυλωνίων στο επικό Enuuma Elish, όπου ο πρίγκιπας θεός Μάρντουκ πολεμά και σκοτώνει την πρωτόγονη θεά Τίαματ, μητέρα της παλαιότερης γενεάς θεών. Αυτή είναι μια γιγάντια θηριόμορφη θεότητα με 4 μάτια, κέρατο και ουρά, που γεννοβολά ερπετά κι έχει διαβολικές δυνάμεις. Αλλά ο Μάρντουκ τη νικά και την διχοτομεί δημιουργώντας τον ουρανό με το πάνω μέρος της και τη γη με το κάτω. Με το συκώτι της έφτιαξε το ζενίθ και με τα μάτια της τους ποταμούς κ.λπ.

Αυτό το επικό είναι μια υμνητική δοξολογία προς τον Μάρντουκ που είχε ανακηρυχθεί βασιλιάς στο βαβυλωνιακό πάνθεον (περίπου 1500 π.κ.χ.).

Αλλά υπάρχουν παλαιότερες αναφορές που παρουσιάζουν την Τίαματ ως σύζυγο του Μεγάλου Θεού Άπσου η οποία γέννησε τους πρώτους θεούς και φρόντιζε τα παιδιά της και μάλλον η ίδια προσφέρθηκε να θυσιαστεί για να δημιουργηθεί ο κόσμος από το σώμα της.

4. Είναι πιθανόν ο Ησίοδός μας (ή άλλος προγενέστερος) να πήρε στοιχεία από τους Βαβυλώνιους και να εξύφανε μαζί με τον κληροδοτημένο Πρωτο-Ινδο-Ευρωπαϊκό μύθο τον δικό του στη θεογονία του.

Είναι πιθανόν επίσης οι Βαβυλώνιοι να πήραν τον μύθο από τους Ινδούς και να τον ανασκεύασαν σε δικά τους καλούπια. Υπήρχαν εμπορικές σχέσεις μεταξύ Ινδών και Μεσοποτάμιων από την 3η χιλιετία. Οι Ινδοί είχαν μάλιστα εγκαθιδρύσει εμπορικά κέντρα στη νότια Μεσοποταμία και αργότερα στην Αίγυπτο. Έτσι πολιτισμικές ανταλλαγές είναι πολύ πιθανές.

Θα επανέλθω.

vigla

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ