Τι πρέπει να ξέρουν οι διαβητικοί για τη διατροφή και την άσκηση

Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι ένα νόσημα που σχετίζεται με την ινσουλίνη η οποία παράγεται από τα βήτα κύτταρα του παγκρέατος και βάζει τη γλυκόζη μέσα στα κύτταρα. Στον τύπο 1 υπάρχει απόλυτη έλλειψη ινσουλίνης και στον τύπο 2 αναποτελεσματική λειτουργία της.

Ο διαβήτης τύπου 2 που αφορά το 80% των διαβητικών ξεκινάει από μια κατάσταση που ονομάζεται αντίσταση στην ινσουλίνη, κατά την οποία κυκλοφορούν στο αίμα υπερβολικές ποσότητες ινσουλίνης. Οι υποδοχείς της ινσουλίνης που βρίσκονται στις μεμβράνες των κυττάρων δεν “ακούν” την εντολή της ορμόνης προκειμένου η γλυκόζη να μπει μέσα στα κύτταρα. Με τα χρόνια, η κατάσταση αυτή μπορεί να εξελιχθεί σε διαβήτη τύπου 2. Η παχυσαρκία συνδέεται με την αντίσταση στην ινσουλίνη ενώ ένας άλλος ανεξάρτητος παράγοντας είναι το σπλαχνικό λίπος.

Μιλήσαμε για θέματα που απασχολούν τους διαβητικούς με τον ειδικό παθολόγο-διαβητολόγο Παναγιώτη Κατωπόδη, επιστημονικό διευθυντή της Κλινικής του Ιατρικού Περιστερίου.

Κύριε Κατωπόδη, πότε κάποιος χαρακτηρίζεται ως διαβητικός;

Εδώ και χρόνια, ο διαβήτης ορίζεται με βάση τη μέτρηση της γλυκόζης του αίματος το πρωί πριν φάμε ή σε τυχαία μέτρηση. Διαβήτης υπάρχει όταν το πρωινό σάκχαρο είναι πάνω από τα 126 mg/dl, κάτι που αντιστοιχεί στα 7 mmol/l ή όταν το σάκχαρο είναι οποιαδήποτε στιγμή της ημέρας πάνω από τα 200 mg/dl. Πρόσφατα έγινε μια προσπάθεια να μπει στη διάγνωση και η γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη αλλά αυτό δεν έγινε αποδεκτό από τα συνέδρια των διαβητολογικών ενώσεων στις ΗΠΑ και την Ευρώπη διότι υπάρχουν παράγοντες που μπορούν να αλλοιώσουν το αποτέλεσμα. Βέβαια, η γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη παραμένει μια εξέταση παρακολούθησης του διαβητικού.

Τιμές γλυκόζης το πρωί, όταν είμαστε νηστικοί, κάτω από τα 110 mg/dl και μεταγευματικά κάτω από τα 140 mg/dl θεωρούνται φυσιολογικές. Αν όμως κάποιος το πρωί έχει τιμές γύρω στο 120 mg/dl και μετά από ένα γεύμα γύρω στο 160 mg/dl, τότε αυτό δεν τον κάνει φυσιολογικό αλλά ούτε και ασθενή. Σ’ αυτή την περίπτωση γίνεται μια καμπύλη σακχάρου, δηλαδή μια δοκιμασία ανοχής στη γλυκόζη. Ύστερα από κατανάλωση 75 γρ. γλυκόζης, μετριούνται τα επίπεδα σακχάρου με δύο λήψεις αίματος, τη στιγμή μηδέν, δηλαδή πριν δοθεί η γλυκόζη και ύστερα από 120 λεπτά. Αν η τιμή νηστείας είναι πάνω από 126 διαγιγνώσκεται διαβήτης, αν είναι κάτω από 110 πρόκειται για φυσιολογική και αν είναι ανάμεσα πρόκειται για διαταραχή γλυκόζης νηστείας. Στα 120 λεπτά, αν η τιμή είναι πάνω από 200 η διάγνωση είναι διαβήτης, αν είναι κάτω από 140 είναι φυσιολογική και αν είναι ανάμεσα πρόκειται για διαταραχή φόρτισης στη γλυκόζη. Oι ενδιάμεσες τιμές υποδηλώνουν προδιαβητικές καταστάσεις οι οποίες θέλουν αντιμετώπιση για να μην εξελιχθούν σε διαβήτη.

Τι πρέπει να κάνει κάποιος που υποψιάζεται ότι οδεύει προς το γίνει διαβητικός;

Nα ρυθμίσει το βάρος του, και ίσως είναι το μοναδικό που μπορεί να κάνει για να απομακρύνει χρονικά τον διαβήτη τύπου 2 -σημειώστε ότι ο τύπος 2 έχει κάποια κληρονομικότητα ενώ ο τύπος 1 είναι μια αυτοάνοση νόσος χωρίς κληρονομικότητα. Είναι τεράστια τα οφέλη από την απώλεια των πρώτων 5 κιλών. Στη δεκαετία του 1960 ο επιπολασμός του διαβήτη στην Ελλάδα ήταν στο 2,8% και σήμερα είναι πάνω από το 10% κάτι που οφείλεται κυρίως στην αύξηση της παχυσαρκίας. Το βάρος δεν πρέπει να μειωθεί με μια παρενθετική διατροφή που ονομάζουμε δίαιτα γιατί μετά θα υπάρξει επιστροφή στις προηγούμενες συνήθειες. Κάποιος που υπήρξε υπέρβαρος ή παχύσαρκος σημαίνει ότι έχει ορισμένους παράγοντες που τον οδήγησαν εκεί. Αυτό που πρέπει να κάνει είναι να αλλάξει για πάντα τον τρόπο με τον οποίο βλέπει την τροφή του. Μετά από μια πρώτη απώλεια βάρους που θα χρειαστεί, θα πρέπει να προσαρμόσει τη διατροφή σε ένα μηδενικό ενεργειακό ισοζύγιο ακολουθώντας τις αρχές της Μεσογειακής Διατροφής -εκεί έχουν καταλήξει τα μεγάλα ινστιτούτα διατροφής- η οποία είναι πλούσια σε φρούτα και λαχανικά αλλά και σε ελαιόλαδο.

Υπάρχουν κάποια φρούτα που απαγορεύονται;

Δεν απαγορεύεται κανένα φρούτο αλλά δεν μπορεί ένας διαβητικός να πάρει ένα μεγάλο φορτίο γιατί θα υπάρξει έντονη γλυκαιμική δράση στον οργανισμό του. Ένα μήλο, ένα ροδάκινο, ένα αχλάδι, 18 ρόγες σταφυλιού, δύο σύκα, μισή μπανάνα, τρία βερίκοκα, 300 γρ. καρπούζι και 150 γρ. πεπόνι αποτελούν μια μερίδα φρούτου. Προτιμάμε φυσικά τις ολικές τροφές γιατί περιέχουν φυτικές ίνες και όχι τους επεξεργασμένους υδατάνθρακες. Αλλά ο ισχυρότερος κανόνας στη διατροφή είναι το “παν μέτρο άριστον”. Το μεγάλο μέρος του διατροφικού λίπους δεν πρέπει να προέρχεται από κορεσμένα ή τρανς λιπαρά αλλά, αν είναι δυνατόν, από το ελαιόλαδο. Υπάρχουν πολλές τροφές που έχουν κρυφό και κακό λίπος π.χ. τα πατατάκια περιέχουν 10-15% λίπος. Καλά λίπη είναι τα ωμέγα-3 αλλά πρέπει κανείς να έχει στο μυαλό του ότι το λίπος προσφέρει περισσότερες θερμίδες, έτσι τα καρύδια μπορεί να κάνουν καλό στην υγεία αλλά τα 100 γραμμάρια αποδίδουν 500-600 θερμίδες.

Τι πρέπει να προσέχουν οι διαβητικοί σχετικά με την άσκηση;

Κάνοντας άσκηση, η γλυκόζη μπαίνει μέσα στα κύτταρα χωρίς να χρειάζεται αυξημένη παρουσία ινσουλίνης. Γι’ αυτό και έχουμε φαινόμενα υπογλυκαμίας μετά την άσκηση, κυρίως στους διαβητικούς τύπου 1. Αν αυτά τα άτομα ασκηθούν αρκετά, τις επόμενες ώρες ή ακόμη και μια ημέρα μετά μπορεί να παρουσιάσουν υπογλυκαιμία γιατί με την ίδια ποσότητα ινσουλίνης ευκολότερα η γλυκόζη μπαίνει μέσα στα μυικά κύτταρα. Για αυτό θα θέλαμε οι διαβητικοί, κυρίως οι τύπου 1, να έχουν μια ομοιογένεια στην άσκηση, όχι δύο φορές την εβδομάδα εντατική άσκηση και τις άλλες μέρες καθόλου, γιατί θα δυσκολευτούν να βρουν τη αντίστοιχη τιτλοποίηση της ινσουλίνης την ημέρα της άσκησης και την επόμενη. Στις αγγλοσαξωνικές χώρες υπάρχει το λεγόμενο “Φαινόμενο της Δευτέρας” γιατί οι άνθρωποι πηγαίνουν το Σαββατοκύριακο για πικ-νικ και κινούνται περισσότερο με τα παιδιά τους με αποτέλεσμα οι διαβητικοί να εμφανίζουν υπογλυκαιμία τη Δευτέρα.

Πάντως θα πρέπει να πούμε ότι δύσκολα η άσκηση βοηθάει σημαντικά στην απώλεια βάρους χωρίς δίαιτα. Μια ώρα έντονο περπάτημα είναι περίπου 440 θερμίδες, όσο μια τυρόπιτα. Άρα η λήψη θερμίδων πρέπει να είναι σταθερή για να λειτουργήσει η άσκηση αφαιρετκά. Πρέπει, για παράδειγμα να καταναλώνει κανείς 1.550 θερμίδες ακολουθώντας ένα πρόγραμμα διατροφής στο οποίο περιλαμβάνεται και η άσκηση. Αν τρώει ελεύθερα, κάνοντας άσκηση, το πιθανότερο είναι ότι θα προσαρμόζει τη διατροφή του ανάλογα χωρίς να χάνει βάρος. Από την άλλη μεριά, η άσκηση με αντιστάσεις αυξάνει τη μυική μάζα κι έτσι ακόμα και αν διατηρείται σταθερό το συνολικό βάρος, υπάρχει υψηλότερος βασικός μεταβολισμός που σημαίνει  μεγαλύτερη δαπάνη θερμίδων.

Παρακολουθούνται σωστά σήμερα οι διαβητικοί;

Ένα ποσοστό των διαβητικών στην Ελλάδα, που εκτιμάται γύρω στο 3-4%, δεν γνωρίζει καν ότι πάσχει από τη νόσο. Μεταξύ των διαβητικών που το γνωρίζουν θεωρώ ότι ένα μέρος τους δεν ακολουθεί σωστή παρακολούθηση. Οι περισσότεροι άνθρωποι νομίζουν ότι η ρύθμιση της γλυκόζης είναι αυτό που πρέπει να κάνουν και τίποτα άλλο, ωστόσο έχει σημασία με ποια “όπλα”, σε ποιο σωματικό βάρος και με ποια παρακολούθηση. Δεν μπορεί, για παράδειγμα, να μην κάνει κάποιος ποτέ βυθοσκόπηση οφθαλμών, καρδιογράφημα, τεστ κοπώσεως ή τρίπλεξ αρτηριών. Διότι ο διαβήτης είναι ισοδύναμος της στεφανιαίας νόσου. Πρέπει να αντιληφθεί ο διαβητικός ότι εκτός από τις τιμές σακχάρου που του δίνει το “μηχανάκι” του πρέπει να κοιτάζει την αρτηριακή του πίεση, να ασκείται και να μην καπνίζει προκειμένου να μειώσει τον κίνδυνο της φθοράς των αγγείων του. Όσον αφορά τον έλεγχο του σακχάρου, λέω πολλές φορές στους ασθενείς μου να κάνουν τυχαίες μετρήσεις. Δεν έχει νόημα το πρωί όλες οι μετρήσεις να είναι στο 110 και να υπάρχει εφησυχασμός. Σήμερα η μέτρηση μπορεί να γίνει το πρωί, αύριο 2 ώρες μετά το μεσημεριανό και μεθαύριο 2 ώρες μετά το βραδινό. Ούτε βέβαια χρειάζεται κανείς να πανικοβάλλεται. Σήμερα ο διαβητικός μπορεί να έχει μια εξαιρετική ποιότητα ζωής και να νιώθει αρκετά ασφαλής αν πειθαρχήσει σ’ αυτά που πρέπει να κάνει χωρίς ακρότητες. Δεν χρειάζεται να ασχολείται ψυχαναγκαστικά με την νόσο του αλλά πρέπει να κάνει τις εξετάσεις του.

Ξέρουμε ότι ο διαβήτης έχει επιπλοκές με κυριότερο τον καρδιαγγειακός κίνδυνο. Τα φάρμακα μειώνουν αυτόν τον κίνδυνο;

Τα καρδιακά νοσήματα είναι εκφυλιστικά υπό την έννοια ότι γηράσκουν τα αγγεία και ο διαβήτης επιταχύνει αυτή τη διαδικασία. Υπάρχουν μελέτες που έχουν εξετάσει τη μείωση του καρδιαγγειακού κινδύνου και βρήκαν πως κάποια φάρμακα μειώνουν τον κίνδυνο αλλά όχι όλα. Ένας παχύσαρκος διαβητικός που προσπαθεί να αδυνατίσει είναι σωστό να πάρει μετφορμίνη, ένα φάρμακο που μειώνει τη μάκρο-αγγειοπάθεια στον διαβήτη. Για πρώτη φορά το 1999, μία μεγάλη μελέτη στην Αγγλία, η UKPDS (United Kingdom Prospective Diabetes Study) άλλαξε τις κατευθυντήριες οδηγίες υπέρ της μετφορμίνης, δηλαδή του glucophage, με το οποίο ξεκινούν σχεδόν όλοι οι διαβητικοί τύπου 2. Η μετφορμίνη μειώνει την αντίσταση στην ινσουλίνη και εμποδίζει τη νεογλυκογένεση στο συκώτι, δηλαδή τη μετατροπή των αμινοξέων σε γλυκόζη. Η μελέτη αυτή διαπίστωσε ότι και οι ρυθμισμένοι διαβητικοί είχαν αγγειακά προβλήματα, ωστόσο μια μετα-ανάλυση έδειξε ότι όσοι λάμβαναν μετφορμίνη είχαν 30% λιγότερα καρδιαγγειακά επεισόδια.

Μειώνει ο διαβήτης την επάρκεια του ανοσοποιητικού συστήματος απέναντι στις λοιμώξεις;

Εκτός από την κακοήθη εξωτερική ωτίτιδα που συχνά σχετίζεται με τις πισίνες και από τις αυξημένες ουρολοιμώξεις, ο διαβήτης δεν έχει συνδεθεί σε καμία σοβαρή μελέτη μέχρι σήμερα με ανεπάρκεια του ανοσοποιητικού συστήματος. Δεν είναι πιο ευάλωτος ο διαβητικός στο να πάθει λοίμωξη. Από την άλλη μεριά, ένας διαβητικός με λοίμωξη θα ταλαιπωρηθεί περισσότερο διότι μπορεί να υπάρξει εκτροπή του διαβήτη, για παράδειγμα, η διαχείριση της πνευμονίας είναι πιο δύσκολη στον τύπο 1. Επίσης, κάποιος που δεν έχει καλή κυκλοφορία αίματος στα πόδια του και άρα δεν φτάνει εκεί εύκολα η αντιβίωση, έχει σαφώς μεγαλύτερη δυσκολία αντιμετώπισης μιας τοπικής λοίμωξης λόγω της ισχαιμίας στο δέρμα του. Αλλά το να έχει κανείς διαβήτη δεν σημαίνει ότι κολλάει πιο εύκολα ασθένειες. Η βαλανοποσθίτιδα είναι πιο συχνή στους διαβητικούς και μπορεί κάποιος να ανακαλύψει μύκητες που αναπτύσσονται λόγω του υψηλού σακχάρου ωστόσο η ρύθμιση του σακχάρου μειώνει σημαντικά τις πιθανότητες.

healthyliving

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ