Η θλίψη του Rembrandt όταν η αλήθεια πίσω απ’ την πόζα σοκάρει…

Αυτό είναι ένα απ’ τα 10άδες πορτραίτα του ΕΑΥΤΟΥ του που φιλοτεχνεί ο Rembrandt.

Μας κοιτά κατάματα, με τη βαθιά συνειδητοποίηση της περιφρόνησης. Ντυμένος σαν βασιλιάς με το σκήπτρο του, απλώνει τον όγκο του σε όλο το πλάτος του πίνακα. Οι λεπτομερείς πινελιές στο πρόσωπο δεν αφήνουν ίχνος ελαττώματος να μην αναδειχθεί.

Ο Ολλανδός ζωγράφος - σε ώριμη πια ηλικία - είναι παχύς, γέρος, πάμφτωχος και μόνος…

…αλλά με πηγαία “περιφρόνηση για την αποδοχή” των αυτοαποκαλούμενων φιλότεχνων της εποχής. Αυτό είναι, άλλωστε και το μυστικό κάθε αριστουργήματος!

Θέλει να δηλώσει την παρουσία του μέσα απ’ την ρυτιδιασμένα αλλοιωμένη εικόνα του και μέσα απ’ την καλλιτεχνική του ανάγκη να αναπαριστά την αλήθεια με την ακρίβεια ενός άρτιου ψυχογραφήματος.

Γόνος μυλωνάδων, με μη ‘αριστοκρατική’ καταγωγή, καταφέρνει παρά ταύτα να επικρατήσει στους κύκλους της αφρόκρεμας της εποχής εξαιτίας του αστείρευτου ταλέντου του. Ζει έντονη και πλούσια ζωή - τα πρώτα χρόνια - ζωγραφίζοντας κατά παραγγελία.

Όλα του τα έργα, με πρωτοποριακές τεχνικές στη χρήση της λαδομπογιάς, προκαλούν την αβίαστη συμπάθεια προς τους εικονιζόμενους. Φέρνει στην επιφάνεια τις ενδόμυχες σκέψεις τους και τις ανθρώπινες αδυναμίες τους, σε βαθμό που αναπόφευκτα η προσιτότητά τους οδηγεί σε αντανακλαστική κατανόηση.

Δεν τον αφορά η εκλεπτυσμένη ομορφιά, αλλά η ιστορία που κρύβεται πίσω απ’ την εικόνα. Γι’ αυτό αποδίδει με απολυτότητα τόσο το ΕΞΩ όσο και το ΜΕΣΑ. Δίνει ψυχαναγκαστική έμφαση στις λεπτομέρειες που εν τέλει φωτογραφίζουν τη στιγμή, αλλά πάντα μέσα απ’ την αύρα του μοντέλου.

Επιχειρεί και πετυχαίνει με εντυπωσιακό τρόπο μια μίξη σκίτσου και πίνακα, που ξενίζει. Διακρίνει κανείς λεπτομέρειες που έχουν να κάνουν με τα βλέφαρα και το δέρμα του εικονιζόμενου, με τις διαφάνειες των ρούχων και τις υφές των υφασμάτων, ακόμη-ακόμη και με τις αντανακλάσεις του νερού.

Η τέχνη του Rembrandt βρίσκεται σε εξελικτική πορεία καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του. Με το μόνο που δεν μπορεί να συμβιβαστεί είναι με την αβάσταχτη ελαφρότητα της επιτήδευσης που έρχεται να επιβάλλει η ειρηνική περίοδος που διανύει η Ολλανδία το 1650. Υπάρχουν σαφείς επιρροές απ’ την ιταλική φινέτσα, που επιζητά μια εξεζητημένη μεγαλοπρέπεια.

Ο Rembrandt, όμως, δεν μπορεί να πάει κόντρα στην αισθητική του αντίληψη, που θέλει τη λιτή συναισθηματική απεικόνιση των προσώπων σε πρώτο πλάνο. Αδιαφορεί για οτιδήποτε φτιασιδωμένο που αποκρύπτει την αλήθεια του συναισθήματος και ωραιοποιεί τις καταστάσεις.

Η  ευρύτερη στροφή στους καλλιτεχνικούς κύκλους - στα μέσα του 17ου αιώνα - σε συνδυασμό με τα καπρίτσια των μεγαλοαστών … που η επίσημη αυτοεικόνα τους αρχίζει να μην αφήνει χώρο για αποδοχή της πραγματικότητάς τους, όπως μοναδικά σκιαγραφείται απ’ το χέρι του δημιουργού … γίνεται η αρχή του τέλους μιας μεγαλειώδους πορείας.

Αδυνατεί να δώσει καλλιτεχνικό χώρο στα καμώματα των πλούσιων πελατών του.Και ενώ τα καμώματα μεγαλώνουν, ο ίδιος εξελίσσεται ολοένα και περισσότερο. Μια εξέλιξη, όμως, πέρα απ’ τα καλούπια που θέλουν να του φορέσουν.

Τρανή απόδειξη … το πιο διάσημο έργο του, «H Νυχτερινή Περίπολος», μια παραγγελία που δίνεται από ευκατάστατους μεγαλέμπορους μιας εταιρείας υφασμάτων - μελών της πολιτοφυλακής. Ένα τρισδιάστατο αριστούργημα, σε μια φαινομενικά χαοτική αλλά τόσο ουσιαστικά τακτοποιημένη εικόνα, που δείχνει την κινητικότητα της στιγμής.

Οι παραγγελιοδότες, λοιπόν, ενοχλούνται απ’ το τελικό αποτέλεσμα διότι η ματαιοδοξία και η φιλαρέσκειά τους δεν ικανοποιούνται. Η όψη τους δεν ταυτίζεται πλήρως με τις αυταπάτες που τρέφουν για την αυτοαντίληψή τους. Το συγκεκριμένο γεγονός (μαζί με κάποια παρόμοια…) έρχεται να τοποθετήσει μια καλλιτεχνική ταφόπλακα πάνω στο όνομα του Rembrandt.

Αυτή η μη αναμενόμενη εξέλιξη κολλάει πάνω στην τραγική απώλεια της συζύγου του, και όλα μαζί πια οδηγούν σε πτώχευση και δημοπράτηση του σπιτιού του μαζί με  μεγάλο μέρος της προσωπικής του συλλογής έργων τέχνης. Στην πλάτη του, δυστυχώς, κουβαλάει απ’ το παρελθόν ήδη άλλους 3 θανάτους, των νεογέννητων παιδιών του. Και το δράμα δε σταματά εδώ…

Συνάπτει σχέση με μια απ’ τις οικιακές βοηθούς του και αποκτά μια κόρη, την οποία επίσης χάνει. Μετά από κάποια χρόνια χάνει και την ίδια τη σύντροφό του. Ο μόνος που του απομένει είναι ο γιός του, Τίτος, απ’ την 1η επίσημη γυναίκα του, ο οποίος πεθαίνει από πανούκλα, μόλις στα 27 του. 

Έχει παραστεί στις 7 κηδείες των πιο αγαπημένων του ανθρώπων … κι όμως είναι ακόμη όρθιος και δημιουργικός.

Ένας ιστορικός προσωπογράφος με κατά μέσο όρο 2000 έργα στο ενεργητικό του, από πίνακες – σχέδια – χαρακτικά κλπ., με συνεχή αναζήτηση της ρεαλιστικής ψυχοσύνθεσης υπό το πρίσμα φωτοσκιάσεων που μόνο εκείνος ξέρει τόσο εξαιρετικά καλά να ζωγραφίζει. Με θεματολογία απ’ τη Βίβλο, την κλασική αρχαιότητα, μέχρι και την ιατρική.

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ζώντας χωρίς υπάρχοντα - σε καλλιτεχνική απομόνωση - με τα φαντάσματα του παρελθόντος, έρχεται μια πρόταση για δουλειά. Του προτείνουν να φιλοτεχνήσει για το Δημαρχείο το γνωστό έργο «Η Συνομωσία του Κλαύδιου Κίβιλου» και φυσικά την αποδέχεται.

Ο Κλαύδιος Κίβιλος είναι εκείνος που το 69 μ.Χ. ηγείται μιας εξέγερσης των Μπατάβων, γερμανικό φύλο απ’ το οποίο κατάγονται οι Ολλανδοί, εναντίον των Ρωμαίων. Είναι η σκηνή ενός συμποσίου που σηματοδοτεί την ιστορική έναρξη της Ολλανδίας. Αυτό σημαίνει ότι στο μυαλό του μέσου Ολλανδού η σκηνή διακατέχεται από αισθήματα υψηλού φρονήματος και γενναιότητας.  

Ο Rembrandt, όμως, κάνει αυτό που ξέρει καλύτερα απ’ τον καθένα. Στήνει ένα συμπόσιο με μια ομάδα άγριων βαρβάρων και με αρχηγό έναν εστεμμένο χωρίς μάτι, με προτεταμένα τα σπαθιά τους. Μ’ άλλα λόγια, στήνει ένα σκηνικό από αληθινές φιγούρες που η βαναυσότητα του πολέμου έχει αυλακώσει τα πρόσωπά τους. Ένα σκηνικό όπου τα όπλα είναι αυτά που εξασφαλίζουν την ελευθερία τους.

Οι τοπικοί άρχοντες απορρίπτουν καθολικά το έργο, καθότι δεν ικανοποιεί το κοινό αίσθημα που θέλει ένα συμπόσιο από ‘εξευγενισμένους πολεμιστές’, που μάχονται για τη φυλή τους με ‘ευγενή άμιλλα’. Το απορρίπτουν διότι το ζητούμενο γι’ αυτούς είναι ο εξωραϊσμός της βίας και όχι η ανάδειξη του πραγματικού μεγέθους της οργής.  

Ο Rembrandt αντιδρά καταστρέφοντας μέρος του έργου. Αυτό που σώζεται στις μέρες μας είναι μόνο το κεντρικό θέμα του.

Το 1669, στα 63 του, αφήνει την τελευταία του πνοή … γέρος, πάμφτωχος και μόνος.

Είναι σε βαθιά θλίψη ΟΧΙ για τις επιλογές του και την πορεία της ζωής του, ΑΛΛΑ για την περιορισμένη αντιληπτική ικανότητα που επιδεικνύουν οι συνάνθρωποί του στην κεντρική ιδέα της ζωγραφικής τέχνης.

Η ουσία, λοιπόν, αυτής της τέχνης είναι η αλήθεια πίσω απ’ την πόζα … όσο σοκαριστική κι αν είναι.

Είναι γεγονός ότι συνήθως τα λαμπρά μυαλά εκπέμπουν τόσο δυνατό φως που θολώνει και ενίοτε τυφλώνει τους περαστικούς, οι οποίοι σε θέση άμυνας πια επιλέγουν τον εύκολο δρόμο της απόρριψης και διαπόμπευσής τους.  

Οι αυτοπροσωπογραφίες, λοιπόν, και τα τελευταία μεγάλα έργα του ‘φωνάζουν’ ακριβώς αυτό: “Σας περιφρονώ … Εσάς και την Αποδοχή σας…!” 

macroskopio

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ