Οι βαθύτερες αιτίες πίσω από τον εγωισμό

Το να ενδιαφέρεται κάποιος για το συμφέρον του, ασφαλώς δεν είναι εγωισμός, είναι σωφροσύνη και ωριμότητα.

Διότι αν δεν επιδιώκει ο ίδιος αυτά που τον ωφελούν και δεν αποφεύγει αυτά που τον βλάπτουν, τότε αυτομάτως το βάρος της προστασίας του πέφτει στους άλλους, που σημαίνει ότι είναι, ή φέρεται, σαν ανήλικος.

Προφανώς, ως εγωιστής θεωρείται όχι αυτός που απλά ενδιαφέρεται για το συμφέρον του, αλλά αυτός που κοιτάζει υπερβολικά το συμφέρον του, δηλαδή νοιάζεται μόνο για τον εαυτό του αδιαφορώντας για τους άλλους. Σ’ αυτό το άρθρο θα εξετάσουμε άλλες αιτίες που να εξηγούν την εγωιστική συμπεριφορά, εκτός του ότι κάποιος είναι στ' αλήθεια εγωιστής.

Πρώτη και κυριότερη αιτία είναι συσσωρευμένα δυσάρεστα συναισθήματα στην ψυχή του ανθρώπου όπως φόβος, θλίψη, θυμός, ενοχή, που με τη σειρά τους οφείλονται σε αρνητικές πεποιθήσεις για τον εαυτό, που μπορούν να πάρουν διάφορες μορφές όπως «δεν αξίζω ή δεν μπορώ να πάρω αγάπη, σεβασμό, αποδοχή», «είμαι αδύναμος», «είμαι εγωιστής», «είμαι κακός» κ.λπ. Όλες αυτές οι αρνητικές πεποιθήσεις έχουν στην ουσία τους την πεποίθηση «δεν είμαι εντάξει όπως είμαι» ή «δεν έχω κάνει το καλύτερο που μπορούσα (αναφορικά με το ένα ή το άλλο θέμα)».

Όταν ένας άνθρωπος βαρύνεται χρονίως από τέτοιες πεποιθήσεις και τα αντίστοιχα δυσάρεστα συναισθήματα μέσα του, αισθάνεται συχνά ή διαρκώς σε κατάσταση κινδύνου οπότε νοιώθει ότι έχει πολύ μεγάλη ανάγκη αυτοπροστασίας. Επίσης αισθάνεται ότι δεν έχει αποθέματα ψυχικής ενέργειας, με αποτέλεσμα να μην έχει διάθεση ή κουράγιο να νοιαστεί για άλλους. Έτσι φέρεται εγωιστικά χωρίς όμως να είναι εγωιστής.

Για να γίνει αυτό σαφές, ας φανταστούμε έναν άνθρωπο σε μία περίοδο που του έχει διαγνωστεί μία σοβαρή και θανατηφόρο ασθένεια, επιπλέον έχει οικονομικά προβλήματα και πρόσφατα έχει χάσει και την μητέρα του και ο οποίος αναγκάζεται να στρέψει όλο του το ενδιαφέρον στον εαυτό του παραγνωρίζοντας τους άλλους, ζητώντας τους περισσότερο παρά δίνοντάς τους.

Δεν μπορούμε να πούμε ότι είναι εγωιστής. Γιατί; Διότι ακριβώς είναι ο ίδιος τόσο βεβαρυμμένος, που δεν έχει περιθώρια να βοηθήσει άλλους· σ’ αυτήν την δύσκολη περίοδο, ο λόγος που ενδιαφέρεται μόνο για τον εαυτό του, δεν είναι ο εγωισμός, είναι η αυτοπροστασία την οποία ορίζει η σωφροσύνη και η ωριμότητα όπως είπαμε πιο πάνω.

Ε, λοιπόν, ένας άνθρωπος που έχει μέσα του διάφορες αρνητικές πεποιθήσεις και τα δυσάρεστα συναισθήματα που αυτές προκαλούν, ενδιαφέρεται μόνο για τον εαυτό του ουσιαστικά για τον ίδιο λόγο που το κάνει και ο άνθρωπος του παραπάνω παραδείγματος.

Η μόνη διαφορά ανάμεσά τους είναι ότι στη μία περίπτωση το στρες είναι εξωτερικό και φανερό, ενώ στην άλλη είναι εσωτερικό και κρυφό.

Σχετικό με το παραπάνω είναι και το γεγονός ότι ένας άνθρωπος που χρονίως υποφέρει ψυχικά έστω και υποσυνείδητα, θα είναι επιρρεπής στην άμεση λήψη ευχαρίστησης για να ανακουφίζεται, κι αυτό θα γίνεται πολλές φορές εις βάρος των άλλων.

Επίσης ένας άνθρωπος που έχει χρόνια ψυχική δυσφορία, είναι πολύ πιθανό να απωθεί διαρκώς στο υποσυνείδητο τα δυσάρεστα συναισθήματά του για να μην υποφέρει. Όμως αυτή η απώθηση που είναι μία μορφή αναισθησίας στον δικό του πόνο, μπορεί να τον κάνει σκληρό και αναίσθητο και στον πόνο των άλλων.

Σ' αυτό το σημείο όμως τίθεται ένα πολύ εύλογο ερώτημα: Γιατί άλλοι άνθρωποι που επίσης έχουν αρνητικές πεποιθήσεις για τον εαυτό τους και επίσης υποφέρουν συχνά ψυχικά, όχι μόνο δεν φέρονται εγωιστικά, αλλά σκέφτονται και πολύ τους άλλους; Αυτό συμβαίνει για διάφορους λόγους εκ των οποίων θα αναφέρουμε τους δύο πιο βασικούς.

Ο ένας λόγος έχει να κάνει με το επίπεδο της συνειδητότητας του κάθε ανθρώπου. Πιο αναλυτικά σχετίζεται με κατά πόσον ένας άνθρωπος έχει την ικανότητα να μπαίνει στη θέση του άλλου και να αισθάνεται τον πόνο του (δηλαδή να έχει ενσυναίσθηση) ώστε να τον υπολογίζει πριν κάνει ή παραλείψει να κάνει κάτι. Αυτή την ικανότητα, απλά δεν την έχει κάθε άνθρωπος στον ίδιο βαθμό, καθώς εξαρτάται από το εξελικτικό στάδιο στο οποίο βρίσκεται και από την παιδεία που έχει λάβει από την οικογένειά του και την κοινωνική ομάδα που τον περιβάλλει. Και οι δύο είναι παράγοντες για τους οποίους παρ’ όλο που δεν ευθύνεται το ίδιο το άτομο ώστε να πούμε ότι είναι εγωιστής, μπορούν να προκαλέσουν εγωιστική συμπεριφορά.

Ένας άλλος παράγων που καθορίζει το αν ένα άτομο θα εκδηλώσει εγωιστική συμπεριφορά είναι το κατά πόσον κυριαρχούν ιδιαίτερα μέσα του ενοχικές πεποιθήσεις όπως «είμαι κακός» ή «είμαι εγωιστής». Αν τέτοιες πεποιθήσεις υπερτερούν δυσανάλογα άλλων αρνητικών πεποιθήσεων, τότε θα φοβάται υπερβολικά τον πόνο που θα του φέρει πιθανή απόρριψη ή μη αποδοχή από τους άλλους σε περίπτωση που τους δυσαρεστήσει ή δεν τους ευχαριστήσει· κι αυτό ακριβώς γιατί πιθανή απόρριψη ή μη αποδοχή από τους άλλους, θα διεγείρει τις αρνητικές πεποιθήσεις «είμαι κακός» ή «είμαι εγωιστής» για τον εαυτό του.

Έτσι ναι μεν δεν εκδηλώνει εγωιστική συμπεριφορά, αλλά πάει στο άλλο άκρο και το παρακάνει στο να ευχαριστεί τους άλλους, σε βαθμό να παραμελεί τον εαυτό του. Αυτό όμως έχει τρεις αρνητικές συνέπειες: πρώτο, δυστυχεί ο ίδιος· δεύτερο, αναγκαστικά μέρος της δυστυχίας του διαχέεται στους αγαπημένους του και ευρύτερα στην κοινωνία μέσω μιας αλυσιδωτής αντίδρασης· τρίτο, η αποτελεσματικότητά του στο να βοηθά τους άλλους εκπίπτει σημαντικά, κυρίως ποιοτικά, λόγω υπερκόπωσης.

Δηλαδή, αν κοιτάξουμε τις δύο τελευταίες συνέπειες, θα δούμε ότι η υπερβολικά αλτρουιστική συμπεριφορά του βλάπτει σε τελευταία ανάλυση και τους άλλους, έστω και αν αυτή η βλάβη γίνεται από δρόμο αντίθετο απ’ αυτόν του εγωισμού.

Ένα ακόμα σημείο που θέλω να τονίσω πριν κλείσω αυτό το άρθρο είναι ότι όλα τα παραπάνω συνιστούν μία εξήγηση της εγωιστικής συμπεριφοράς και όχι μία δικαιολόγηση και αθώωσή της.

Δεν σημαίνει δηλαδή πως επειδή κάποιος που φέρεται εγωιστικά απέναντί μας δεν είναι εγωιστής στ’ αλήθεια, εμείς δεν θα πάρουμε τα όποια πρακτικά μέτρα χρειάζονται απέναντί του. Απλά θα το κάνουμε πολύ πιο ψύχραιμα και άρα πιο αποτελεσματικά αν ξέρουμε τι πραγματικά του συμβαίνει απ’ ό,τι αν δεν ξέρουμε.Αξίζει δε να παρατηρήσουμε ότι αν τον αντιμετωπίσουμε με θυμό, απογοήτευση και απόρριψη, τότε χωρίς να το θέλουμε ενισχύουμε τη βασική αιτία της εγωιστικής του συμπεριφοράς που είναι οι αρνητικές πεποιθήσεις για τον εαυτό του.

Βασίλης Γιαννακόπουλος - Ψυχίατρος, ψυχοθεραπευτής

truepsychotherapy + aytepignosi

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ