Ακραία Φτώχεια: Οι πλούσιοι πλουσιότεροι και οι φτωχοί πλουσιότεροι

Ενώ μπαίνουμε σε γιορτινό πνεύμα και όλοι ετοιμάζονται να γιορτάσουν τα Χριστούγεννα, το παρακάτω άρθρο ίσως να είναι άτοπο και άκαιρο καθώς θα μιλήσουμε για την φτώχεια. Θα δούμε πώς ο κόσμος τα τελευταία χρόνια έχει καταφέρει να μειώνει κάθε εβδομάδα τους ανθρώπους που ζουν σε συνθήκες ακραίας φιτώχειας και πώς μέχρι το 2030 θα υπάρχουν περισσότεροι άνθρωποι που θα ζουν σε συνθήκες ευημερίας παρά φτώχειας. Σε αντίθεση με τα περισσότερα άρθρα που ασχολούνται με αυτά τα θέματα εμείς, θα καταρρίψουμε τις διάφορες συναισθηματικές ατάκες – κορόνες τύπου «οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι» και θα προσπαθήσουμε να απεμπολήσουμε το ενοχικό σύνδρομο του δυτικού ανθρώπου που έχει πειστεί ότι φταίει για όλα τα πάνδεινα που τραβάνε κάποιοι «άτυχοι» σε κάποια μέρη του κόσμου.

Ορισμός της αρκαίας Φτώχειας

Για να μπούμε στο θέμα μας, θα πρέπει να δώσουμε κάποιους βασικούς ορισμούς σχετικά με την έννοια της ακραίας φτώχειας. Η Παγκόσμια Τράπεζα αποτελεί την κύρια πηγή ενημέρωσης για την ακραία φτώχεια και έχει θέσει το Όριο της ακραίας φτώχειας μέσω της Διεθνής Γραμμής Φτώχειας. Το όριο της ακραίας φτώχειας αναθεωρήθηκε το 2015, πλέον ένα άτομο θεωρείται ότι βρίσκεται σε ακραία φτώχεια αν ζει με λιγότερο από 1,90 διεθνή δολάρια (int .- $) την ημέρα. Αυτή η μέτρηση της φτώχειας βασίζεται στη χρηματική αξία της κατανάλωσης ενός ατόμου. Από την άλλη πλευρά, τα μέτρα για τα εισοδήματα χρησιμοποιούνται μόνο για χώρες στις οποίες δεν υπάρχουν αξιόπιστα μέτρα κατανάλωσης. Μια βασική δυσκολία στη μέτρηση της παγκόσμιας φτώχειας είναι ότι τα επίπεδα τιμών είναι πολύ διαφορετικά σε διάφορες χώρες. Για το λόγο αυτό, δεν αρκεί η απλή μετατροπή των επιπέδων κατανάλωσης των ανθρώπων που βρίσκονται σε διαφορετικές χώρες μέσω της συναλλαγματική ισοτιμίας της αγοράς. Είναι επιπλέον απαραίτητο να προσδιοριστούν και στην συνεχεία να προσαρμοστούν οι διαφορές μεταξύ αγοραίας δύναμης μεταξύ των χωρών και των νομισμάτων τους. Αυτό γίνεται μέσω προσαρμογών της ισοτιμίας αγοραστικής δύναμης Purchasing Power Parity (ΡΡΡ). Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η Διεθνής Γραμμή Φτώχειας είναι εξαιρετικά χαμηλή. Η εστίαση στην ακραία φτώχεια είναι σημαντική ακριβώς επειδή συλλαμβάνει όσους έχουν την μεγαλύτερη ανάγκη. Ωστόσο, είναι επίσης σημαντικό να επισημανθεί ότι οι συνθήκες διαβίωσης πολύ πάνω από τη Διεθνή Γραμμή Φτώχειας εξακολουθούν να χαρακτηρίζονται από φτώχεια και κακουχίες. Η φτώχεια είναι μια έννοια που συνδέεται εγγενώς με την ευημερία – και υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους κάποιος μπορεί να προσπαθήσει να μετρήσει την ευημερία. Εμείς θα επικεντρωθούμε κυρίως στη φτώχεια, όπως μετράται από την «νομισματική» κατανάλωση και το εισόδημα, ακολουθώντας την προσέγγιση που χρησιμοποιεί η Παγκόσμια Τράπεζα. 

Ο αριθμός των ατόμων που βρίσκονται σε κατάσταση φτώχειας τους τελευταίους δύο αιώνες

Έχουμε δει ότι η πιθανότητα να γεννηθεί κάποιος άνθρωπος σε συνθήκες ακραίας φτώχειας έχει μειωθεί δραματικά τα τελευταία 200 χρόνια. Αλλά τι γίνεται με τον απόλυτο αριθμό ανθρώπων που ζουν σε ακραία φτώχεια; Όπως μπορούμε να δούμε, το 1820 υπήρχαν μόλις 1,1 δισεκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο, εκ των οποίων περισσότερα από 1 δισεκατομμύριο ζούσαν σε ακραία φτώχεια. Κατά τα επόμενα 150 χρόνια, η μείωση της φτώχειας δεν ήταν αρκετά γρήγορη για να αντισταθμίσει την ταχεία άνοδο του παγκόσμιου πληθυσμού, οπότε ο αριθμός των φτωχών ανθρώπων αυξήθηκε. Ωστόσο, περίπου από το 1970, ζούμε σε έναν κόσμο όπου ο αριθμός των μη φτωχών ανθρώπων αυξάνεται, ενώ ο αριθμός των φτωχών μειώνεται. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις που παρουσιάζονται παρακάτω, το 1970 υπήρχαν 2,2 δισεκατομμύρια άνθρωποι που ζούσαν σε ακραία φτώχεια και το το 2015 αυτοί οι άνθρωποι μειωθήκαν σε 705 εκατομμύρια. Ο αριθμός των εξαιρετικά φτωχών ανθρώπων στον κόσμο είναι 3 φορές χαμηλότερος από ό, τι το 1970. Το 1990, υπήρχαν 2 δισεκατομμύρια άνθρωποι που ζούσαν σε ακραία φτώχεια. Η μείωση στα 705 εκατομμύρια το 2015 σημαίνει ότι κατά μέσο όρο, κάθε μέρα τα τελευταία 25 χρόνια μεταξύ του 1990 και του 2015, 137.000 λιγότεροι άνθρωποι ζούσαν σε ακραία φτώχεια. Κάθε μέρα τα τελευταία 25 χρόνια θα μπορούσε να υπήρχε ένα πρωτοσέλιδο με τίτλο «ο αριθμός των ανθρώπων που βρίσκονται σε ακραία φτώχεια μειώθηκε κατά 137.000 από χθες». Δυστυχώς, οι αργές εξελίξεις που μετασχηματίζουν εντελώς τον κόσμο μας δεν φτάνουν ποτέ τα νέα και ως εκ τουτού ο περισσότερος κόσμος έχει λανθασμένη ή στρεβλή εικόνα για την πραγματικότητα.

Η Στρεβλή εικόνα των δυτικών κοινωνιών για την παγκόσμια φτώχεια

Παρά τα σαφή στοιχεία, πολλοί άνθρωποι δεν γνωρίζουν το γεγονός ότι η ακραία φτώχεια μειώνεται σε ολόκληρο τον κόσμο. Το διάγραμμα που ακολουθεί δείχνει τις αντιλήψεις που έχουν οι ερωτηθέντες στο Ηνωμένο Βασίλειο σχετικά με τα παγκόσμια επιτεύγματα όσον αφορά τη μείωση της φτώχειας. Ενώ το μερίδιο των εξαιρετικά φτωχών ανθρώπων έχει πέσει πιο γρήγορα από ποτέ στην ιστορία τα τελευταία 30 χρόνια, η πλειονότητα των ανθρώπων στο Ηνωμένο Βασίλειο πιστεύει ότι έχει συμβεί το αντίθετο και ότι η φτώχεια έχει αυξηθεί! Το παρακάτω διάγραμμα παρουσιάζει στοιχεία από μια έρευνα στο Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά η άγνοια της παγκόσμιας ανάπτυξης είναι ακόμη μεγαλύτερη σε άλλες χώρες που επίσης ερευνήθηκε το συγκεκριμένο ερώτημα. Η έκταση της άγνοιας στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι ιδιαίτερα κακή αν λάβουμε υπόψη ότι το αποτέλεσμα που προκύπτει αντιστοιχεί σε πληθυσμό με πανεπιστημιακό πτυχίο. Μια πιο πρόσφατη έρευνα που ζήτησε η Oxfam έθεσε παρόμοια ερωτήματα σε κάποιες φτωχότερες χώρες. Διαπιστώνοντας ότι υπάρχουν σημαντικές διαφορές στις απαντήσεις που παρέχονται στις πλούσιες και τις φτωχές χώρες: στη Γερμανία και στις ΗΠΑ μόνο το 8% των ερωτηθέντων στην έρευνα γνωρίζουν ότι η ακραία φτώχεια έχει μειωθεί, ενώ στην Ινδία και την Κίνα τα αντίστοιχα ποσοστά είναι 27% και 50% αντίστοιχα.

Σε αυτό το σημείο δεν γίνεται να μην σχολιάσω ότι για αυτά τα ομολογουμένως τραγικά αποτελέσματα ευθύνεται η πολιτική ιδεολογία που έχουν οι περισσότεροι νέοι που συμμετείχαν στην συγκεκριμένη έρευνα. Όσο περίεργο και αν φαίνεται οι νέες liberal αντιλήψεις προσομοιάζουν καλύτερα την αριστερή αντίληψη η οποία ανέκαθεν έκανε σφοδρή κριτική στα επιτεύγματα του καπιταλισμού. Είναι εύκολο να καταλάβουμε ποιο θα είναι το αποτέλεσμα όταν όλη μέρα κάποιος σου λέει ότι ο καπιταλισμός δεν είναι καλός και ότι αυξάνει τους φτωχούς και ότι εσύ ο δυτικός άνθρωπος είσαι ο βασικός υπαίτιος αυτής της κατάστασης. Κάπως έτσι δημιουργούνται τα ενοχικά συμπλέγματα στον δυτικό άνθρωπο που τον αποτρέπουν να δεχτεί την πραγματικότητα και με επιστημονική διάθεση να βρει απαντήσεις στα θέματα αυτά.

Τα δημογραφικά στοιχεία της ακραίας φτώχειας

Η παγκόσμια επίπτωση της ακραίας φτώχειας μειώθηκε από σχεδόν 100% τον 19ο αιώνα σε 10,7% το 2013. Παρόλο που αυτό είναι ένα μεγάλο επίτευγμα, δεν υπάρχει  λόγος να είμαστε απογοητευμένοι: ένα ποσοστό φτώχειας κοντα στο 10,7% σημαίνει ότι οι άνθρωποι που ζουν σε ακραία φτώχεια είναι κοντά στους 746 εκατομμύρια. Τα ερωτήματα που προκύπτουν είναι για το πού ζουν αυτοί οι άνθρωποι; Όπως συμβαίνει με τις εκτιμήσεις της Παγκόσμιας Τράπεζας, τα μέτρα για τη φτώχεια προσαρμόζονται ώστε να λαμβάνουν υπόψη τις διαφορές στα επίπεδα τιμών μεταξύ των χωρών. Αυτό αντικατοπτρίζεται στη μετρική «διεθνές δολάριο» που χρησιμοποιείται για τη μέτρηση των εισοδημάτων. Όπως βλέπουμε σήμερα, η Αφρική είναι η ήπειρος με τον μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων που ζουν σε ακραία φτώχεια. Η κατανομή ανά ήπειρο είναι η ακόλουθη:

1. 383 εκατομμύρια στην Αφρική
2. 327 εκατομμύρια στην Ασία
3. 19 εκατομμύρια στη Νότια Αμερική
4. 13 εκατομμύρια στη Βόρεια Αμερική
5. 2,5 εκατομμύρια στην Ωκεανία
6. 0,7 εκατομμύρια στην Ευρώπη

Μπορούμε επίσης να δούμε ότι η Ινδία είναι η χώρα με τον μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων που ζουν σε ακραία φτώχεια (218 εκατομμύρια άνθρωποι), με τη Νιγηρία και το Κονγκό (ΛΔΚ) να ακολουθούν με 86 και 55 εκατομμύρια ανθρώπους αντίστοιχα.

Πόσο ρεαλιστικός είναι ο στόχος του τερματισμού της παγκόσμιας ακραίας φτώχειας μέχρι το 2030;

Ο στόχος της Παγκόσμιας Τράπεζας είναι η εξαφάνιση της ακραίας φτώχειας μέχρι το 2030. Πόσο ρεαλιστικός είναι αυτός ο στόχος; Η απάντηση σε αυτή την ερώτηση προϋποθέτει προφανώς υποθέσεις. Η ακόλουθη απεικόνιση δείχνει την ιστορική μείωση των ποσοστών ακραίας φτώχειας παγκοσμίως από το 1981 έως το 2013 και προσθέτει μια πρόβλεψη για το 2030 υποθέτοντας ότι οι μέσοι ρυθμοί αύξησης της κατανάλωσης σε όλες τις χώρες θα είναι οι ίδιοι με τους μέσους ρυθμούς ανάπτυξης από το παρελθόν: (i) 10 χρόνια σε κάθε χώρα και (ii) ότι η διασπορά στην κατανομή της κατανάλωσης σε κάθε χώρα θα παραμείνει αμετάβλητη. Ας το ονομάσουμε ένα «ρεαλιστικό σενάριο αναφοράς». Προτείνει ότι η ακραία φτώχεια θα συνεχίσει να μειώνεται σημαντικά, αλλά δεν θα πέσει στο μηδέν μέχρι το 2030. Η εξάλειψη της ακραίας φτώχειας έως το 2030 είναι πιθανό να απαιτήσει ανάπτυξη με την μείωση των ανισοτήτων. Εδώ να θυμίσουμε ότι βασικός στόχος της Ε.Ε. είναι η οικονομική, εδαφική, κοινωνική συνοχή και ως εκ τούτου οι σύγκλιση ώστε να μειωθούν οι ανισότητες. Σε κάθε περίπτωση όμως για να είμαστε καθόλα σωστοί στην ανάλυση μας, ο στόχος να εξαφανιστεί η ακραία φτώχεια μέχρι το 2030 δεν είναι υλοποιήσιμος πρακτικά. Φτάνοντας στο τελευταίο 2%-4% θα πρέπει να αντιμετωπιστεί μια συνεχόμενη είσοδος και έξοδος ανθρώπων στα όρια της ακραίας φτώχειας. Τουλάχιστον με τα σημερινά οικονομικά μοντέλα είναι δύσκολο να εξαφανιστούν εξ ολόκληρου οι συνθήκες που δημιουργούν τους ακραία φτωχούς, ακόμα και σε αναπτυγμένες χώρες του δυτικού κόσμου. Περιπτώσεις σχετικές με πολέμους, φυσικές καταστροφές, έλλειψη υποδομών, πολιτική αστάθεια ή ακόμα χειρότερα μη δημοκρατικά καθεστώτα είναι όλα λόγοι ύπαρξης συνθηκών που θα δημιουργούν συνθήκες ακραίας φτώχειας ανά τον κόσμο. Το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να διατηρήσουμε την ακραία φτώχεια σε χαμηλά ποσοστά και να δημιουργήσουμε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε οι άνθρωποι να μην μένουν για μεγάλο χρονικό διάστημα σε εκείνα τα επίπεδα. Η μετάβαση από την κατάσταση της ακραίας φτώχειας σε μια καλύτερη οικονομική κατάσταση θα πρέπει να γίνει γρήγορη, καθώς βασικό χαρακτηριστικό των ανθρώπων σε ακραία φτώχεια είναι η δυσκολία εξόδου από αυτήν αλλά η μεγαλύτερη ευκολία εισόδου σε αυτήν. Μια μόνιμη ταχεία μετάβαση στις δυο συνθήκες ίσως να είχε και πιο ευεργετικά αποτελέσματα για τις κοινωνίες που αντιμετωπίζουν σχετικά προβλήματα.

Τρόποι αντιμετώπισης ακραίας φτώχειας

Ανά την παγκόσμια βιβλιογραφία έχουν προταθεί αρκετοί τρόποι επίλυσης της ακραίας φτώχειας. Μερικοί τρόποι θεωρούνται ευκολότεροι από άλλους και άλλοι θεωρούνται ίσως και άδικοι για κάποιους πληθυσμούς. Ας δούμε συνοπτικά τους βασικούς τρόπους καταπολέμησης της ακραίας φτώχειας:

1. Σε όλο τον κόσμο, τα περισσότερα κυβερνητικά προγράμματα εστιάζουν στην μείωση της φτώχεια μέσω βραχυπρόθεσμων παρεμβάσεων που έχουν διαρκή αποτελέσματα. Ενώ αυτό δεν είναι εύκολο έργο, υπάρχουν συγκεκριμένα στοιχεία που υποδηλώνουν ότι είναι δυνατόν. Σε έξι διαφορετικές χώρες, ένα πολύπλευρο πρόγραμμα που προσφέρει βραχυπρόθεσμη στήριξη σε διάφορες διαστάσεις έχει αποδειχθεί ότι προκαλεί διαρκή πρόοδο για τους πολύ φτωχούς. Η εν λόγω παρέμβαση αποτελείται από έξι στοιχεία: 1) επιχορήγηση παραγωγικότητας, 2) προσωρινή στήριξη της κατανάλωσης με καταβολή μετρητών, 3) κατάρτιση τεχνικών δεξιοτήτων, 4) επισκέψεις κατ ‘οίκον υψηλής συχνότητας, 5) πρόγραμμα εξοικονόμησης, 6) εκπαίδευση και υπηρεσίες υγείας.
2. Τα φτωχά νοικοκυριά σε απομακρυσμένες αγροτικές περιοχές που επί της ουσίας πρόκειται για νοικοκυριά που είναι παγιδευμένα σε θέσεις χαμηλής παραγωγικότητας,  θα μπορούσαν να απολαμβάνουν ένα αυξανόμενο βιοτικό επίπεδο εάν ήταν σε θέση να φύγουν από εκείνη την περιοχή κοινώς να μεταναστεύσουν. Μεγάλο ζήτημα η μετανάστευση και ειδικά τα επόμενα χρόνια (δεν είναι της παρούσης μια τέτοια ανάλυση άλλα υπάρχουν διάφορες έρευνες του ΟΑΣΑ που προειδοποιούν για ένα ζοφερό μέλλον).
3. Τα στοχευμένα προγράμματα μεταφοράς χρημάτων έχουν καταστεί ένα όλο και πιο δημοφιλές μέσο πολιτικής για τη μείωση της φτώχειας στις χώρες με χαμηλό εισόδημα. Είναι ένα προφανές μέσο που πρέπει να εξετάσουμε, δεδομένου ότι η μεταφορά μετρητών είναι ίσως ο πιο απλός τρόπος αύξησης των εισοδημάτων. Ειδικά όταν συνδυάζονται με καλά σχεδιασμένους όρους, αυτές οι μεταφορές μπορούν να ωθήσουν τους συμμετέχοντες που είναι παγιδευμένοι σε συνθήκες ακραίας φτώχειας. Παλιότερα είχα μιλήσει για ένα παρόμοιο σύστημα αντιμετώπισης της ανεργίας (άρα και της φτώχειας).
4. Το αυξανόμενο διεθνές εμπόριο έχει αλλάξει δραματικά τον κόσμο μας τους τελευταίους αιώνες. Ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα ήταν η σημαντική αύξηση της ζήτησης για εργαζόμενους στη βιομηχανική παραγωγή σε χώρες χαμηλού εισοδήματος, κυρίως λόγω της αύξησης της εκφόρτωσης θέσεων εργασίας χαμηλής ειδίκευσης. Ένα κοινό επιχείρημα που προβλήθηκε είναι ότι αυτές οι βιομηχανικές θέσεις εργασίας είναι ένα ισχυρό εργαλείο για τη μείωση της φτώχειας, ακόμη και αν οι μισθοί τείνουν να είναι πολύ χαμηλοί από τα πρότυπα των πλουσίων χωρών.

Σε γενικές γραμμές, καθότι η αντιμετώπιση της ακραίας φτώχειας έχει πολύ ενθαρρυντικά αποτελέσματα, ο κόσμος στρέφεται σιγά σιγά στην αντιμετώπιση άλλων προβλημάτων που σχετίζονται με την έννοια της φτώχειας αλλά που αλλάζουν πλέον την έννοια και την αντίληψη του προβλήματος. Στα επόμενα χρόνια, δεν θα αποτελεί πρόβλημα η ακραία φτώχεια αλλά βασικό ζητούμενο θα είναι η συμμετοχή και η ικανότητα αξιοποίησης ευκαιριών. Θα είναι δηλαδή η δημιουργία συνθηκών, που θα γεννούν ευκαιρίες (πρωτογενώς) και θα δίνουν την ικανότητα στον κόσμο να τις αξιοποιεί. Με αυτόν τον τρόπο σε όσο περισσότερες ευκαιρίες θα έχει πρόσβαση ένας άνθρωπος τόσο πιο «πλούσιος» θα γίνεται. Η φτώχεια δεν θα μετριέται με γραμμή παγκόσμιας φτώχειας που θα καθορίζει τα 1,90 int ως κατώτατο όριο, αλλά με γραμμή παγκόσμιας δημιουργίας ευκαιριών όπου θα καθοριστεί ένα κατώτατο όριο ευκαιριών και ικανότητας αξιοποίσης τους, κάτω από το οποίο θα θεωρείται κάποιος φτωχός.

maxmag

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ