Μύθοι και θρύλοι των Αστερισμών του Ζωδιακού Κύκλου

Αστερισμό ονομάζουμε το κάθε αυθαίρετο τμήμα της ουράνιας σφαίρας ή θόλου που περιέχει μια κάπως ξεχωριστή ομάδα άστρων. Αυτή η κατάτμηση στηρίχθηκε στα σχήματα που δημιουργούσαν οι πιο φωτεινοί αστέρες, στα οποία οι άνθρωποι διέκριναν ομοιότητες με ζώα (κυρίως), θεότητες και πράγματα του περιβάλλοντός τους.

 Οι αρχαιότεροι αστερισμοί ορίσθηκαν στην αρχαία Μεσοποταμία και υιοθετήθηκαν από τους αρχαίους `Ελληνες, οι οποίοι τους εμπλούτισαν με τη μυθολογία τους, και μας παρέδωσαν σχεδόν όλους τους αστερισμούς που είναι ορατοί από τα βόρεια γεωγραφικά πλάτη. Οι δύσκολα ορατοί ή αόρατοι από την Ευρώπη νότιοι αστερισμοί, ορίσθηκαν από τους πρώτους Ευρωπαίους ναυτικούς που ταξίδεψαν στις νότιες θάλασσες, μετά την Αναγέννηση, γι' αυτό και έχουν ονόματα όχι μυθολογικά, αλλά πολλές φορές οργάνων ή εργαλείων του πλοίου, κρίσιμων κάποτε για την επιβίωσή τους, π.χ. Αντλία, Πυξίς. Σήμερα γίνονται επίσημα αποδεκτοί από τους αστρονόμους 88 αστερισμοί , μετά από απόφαση της Διεθνούς Αστρονομικής Ενώσεως (IAU), με καλά καθορισμένα όρια.

ΚΡΙΟΣ 

Θεωρείται σαν ο αρχηγός ή ο πρώτος των αστερισμών. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι γύρω στο 1.500 π.Χ. το εαρινό ισημερινό σημείο (γνωστό και σαν σημείο γ), συνέπιπτε με την αρχή του αστερισμού του Κριού. Σήμερα λόγω της μετάπτωσης, που πρώτος ανακάλυψε ο Ίππαρχος, το σημείο αυτό βρίσκεται εντός του αστερισμού των Ιχθύων. Το σύμβολο του αστερισμού αποτελούν το κεφάλι και τα κέρατα του ζώου.  Ο μύθος λέει ότι στην Βοιωτία ζούσε ένας βασιλιάς, γνωστός με το όνομα Αθάμας, ο οποίος είχε δύο παιδιά, τον Φρίξο και την Έλλη. Όταν στην Βοιωτία έπεσε φοβερός λιμός, ο βασιλιάς ζήτησε χρησμό από το μαντείο των Δελφών. Η μητριά τους αλλοίωσε το χρησμό και ανάγκασε τους αγγελιοφόρους να ανακοινώσουν στον Αθάμα ότι το βασίλειό του θα σωζόταν, εάν θυσίαζε στους θεούς τα δύο παιδιά του. Ακριβώς πριν από την θυσία η πραγματική μητέρα των δύο παιδιών, η θεότητα Νεφέλη (και κατά άλλους ο Ερμής ή οι θεοί), έστειλε ένα κριάρι για να τους σώσει. Το κριάρι είχε τρίχωμα από καθαρό χρυσό, μπορούσε να μιλάει, ακόμα και να πετάει. Καθώς το κριάρι μετέφερε τα δύο παιδιά προς Ανατολάς, προς την πόλη Κολχίδα, η Έλλη έπεσε στην θάλασσα και από τότε το μέρος αυτό ονομάζεται Ελλήσποντος. Όταν ο Φρίξος έφθασε στην Κολχίδα, πόλη ανατολικά της Μαύρης Θάλασσας, θυσίασε το κριάρι στους θεούς και το χρυσόμαλλο δέρας το κρέμασε στον κήπο του θεού του πολέμου Άρη. Εκεί ένας τεράστιος δράκος ανέλαβε να φυλάσσει το πολύτιμο δέρμα. (Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή το χάρισε στο βασιλιά της χώρας). 

ΤΑΥΡΟΣ 

Είναι ένας φαντασμαγορικός αστερισμός, με μεγάλη ποικιλία αστρονομικών αντικειμένων. Περιλαμβάνει τα πολύ γνωστά σμήνη αστέρων, τις Πλειάδες και τις Υάδες. Σε συνδυασμό με τον ερυθρό αστέρα Aldebaran (α-Ταύρου), που αντιστοιχεί στο ένα από τα δύο μάτια του Ταύρου, προσφέρει ένα μοναδικό σύνολο για παρατήρηση. Ο Ταύρος συμβολίζει τον λευκό ταύρο που έστειλε ο Δίας για να απαγάγει την Ευρώπη, που έπαιζε με τις φίλες της, στις ακτές της Φοινίκης και να την μεταφέρει στην Κρήτη. Ο Ταύρος παρέμεινε στην συνέχεια στην Κρήτη όπου προκαλούσε μεγάλες καταστροφές. Ο Ηρακλής με τον έβδομο άθλο του κατάφερε να τον αιχμαλωτίσει και να τον μεταφέρει στις Μυκήνες. Ο Ευρυσθέας στην συνέχεια, τον προσέφερε στην Ήρα, η οποία τον ελευθέρωσε. Τον φοβερό αυτό ταύρο τελικά σκότωσε ο Θησέας. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, ο λευκός ταύρος δεν ήταν άλλος από τον ίδιο τον Δία μεταμορφωμένο.
Οι Πλειάδες αντιπροσωπεύουν τις επτά κόρες του Άτλαντα και της Πλειόνης. Οι επτά κόρες (Ακλυόνη, Ηλέκτρα, Μαία, Μερόπη, Ταϋγέτη, Κελαινώ και Αστερόπη), μαζί με τους γονείς τους απεικονίζονται στον ουρανό, επειδή απέκτησαν δόξα και φήμη σαν σύζυγοι και μητέρες θεών, ημίθεων και ηρώων. Το σμήνος των Πλειάδων ο λαός μας το ονομάζει και Πούλια. Οι Υάδες, το άλλο αστρικό σμήνος στον αστερισμό του Ταύρου, αντιπροσωπεύει και αυτό τις άλλες επτά κόρες του Άτλαντα και της Πλειόνης, που είναι γνωστές και σαν Ατλαντίδες. Τα ονόματά τους ήταν Αμβροσία, Αισούλα, Διώνη, Ευδώρα, Κορωνίδα, Θυώνη (ή Θυρένη) και Πολυξώ. Αυτές μεγάλωσαν και καθοδήγησαν τον Διόνυσο. Σήμερα είναι ο τρίτος αστερισμός του ζωδιακού κύκλου, ενώ από το 3.700 π.Χ. περίπου μέχρι το 1.500 π.Χ., ήταν ο πρώτος. Λόγω της μεταπτωτικής κίνησης παραχώρησε την θέση του πρώτα στον αστερισμό του Κριού και στην συνέχεια στον αστερισμό των Ιχθύων. 

ΔΙΔΥΜΟΙ 

Ο αστερισμός των Διδύμων συνδέεται με τον Κάστορα και τον Πολυδεύκη από αρχαιοτάτων χρόνων. Οι Ρωμαίοι ταυτοποιούσαν τους Διδύμους με τον Ρωμύλο και τον Ρέμο, τους αδελφούς οι οποίοι σύμφωνα με την παράδοση θεμελίωσαν τη Ρώμη. Τα βασικά αστέρια του αστερισμού, ο α και ο β των Διδύμων, είναι τόσο λαμπρά και τόσο κοντά το ένα στο άλλο, που αυτόματα έρχεται στο μυαλό η λέξη Δίδυμοι. Ο Κάστορας και ο Πολυδεύκης ήταν γιοι του Δία. Για τον λόγο αυτό ονομάζονται και Διόσκουροι (Διός-Κούροι), δηλαδή γιοι του Δία. Έγιναν ξακουστοί στην αρχαιότητα για τις εξαιρετικές ικανότητες που ανέπτυξαν, ο Πολυδεύκης σαν πυγμάχος και ο Κάστορας σαν αλογοδαμαστής. Επίσης πήραν μέρος στην Αργοναυτική Εκστρατεία στην διάρκεια της οποίας επιτέλεσαν πολλά κατορθώματα. Για τον λόγο αυτό εθεωρούντο προστάτες των ναυτικών. Εκείνο όμως που τους έκανε να μείνουν αθάνατοι είναι η αγάπη και η εξαιρετική φιλία τους, που ακόμη και αυτός ο θάνατος δεν κατάφερε να τους χωρίσει. Σε μια συμπλοκή σκοτώθηκε ο θνητός Κάστορας. Ο αθάνατος Πολυδεύκης ζήτησε τότε από τον πατέρα του Δία να γίνει και αυτός θνητός και να ακολουθήσει την τύχη του αδελφού του στον κάτω κόσμο. Την αρχική άρνηση του Δία έκαμψε τελικά η βαθιά αδελφική αγάπη του Πολυδεύκη για τον Κάστορα. Έτσι ο Δίας έκανε και τους δύο αθάνατους, τοποθετώντας τους στον ουρανό. 

ΚΑΡΚΙΝΟΣ 

Σύμφωνα με την Ελληνική μυθολογία ο αστερισμός αυτός παριστάνει τον Κάβουρα, τον οποίο έστειλε η θεά Ήρα για να παρενοχλεί τον Ηρακλή στην διάρκεια της πάλης του με την Λερναία Ύδρα. Επειδή ο Ηρακλής ήταν καρπός του παράνομου δεσμού της Αλκμήνης με τον Δία, η Ήρα πάντοτε φρόντιζε να δημιουργεί προβλήματα στον ήρωα. Έτσι ο Καρκίνος παρεμπόδιζε τον Ηρακλή δαγκώνοντας συνεχώς το πόδι του. Ο ήρωας συνέθλιψε τον Καρκίνο πατώντας τον και στη συνέχεια σκότωσε τη Λερναία Ύδρα. Η Ήρα για να τον τιμήσει για τις υπηρεσίες του, τον τοποθέτησε στον ουρανό. Είναι ο τέταρτος αστερισμός του ζωδιακού κύκλου, αποτελείται από αμυδρά άστρα και δε γίνεται εύκολα διακριτός. Το μόνο αξιόλογο αντικείμενο είναι το σμήνος της Φάτνης. 

ΛΕΩΝ 

Στην Ελληνική Μυθολογία συνδέεται με το λιοντάρι της Νεμέας, που αποτελεί τον πρώτο άθλο του Ηρακλή. Ζούσε στα δάση της Νεμέας και προκαλούσε μεγάλες καταστροφές. Το δέρμα του ήταν αδιαπέραστο και έτσι ο ήρωας, προκειμένου να το σκοτώσει, αναγκάστηκε να το πνίξει. Όλοι οι άτλαντες του ουρανού εμφανίζουν τον ήρωα να φοράει ή να κρατάει την λεοντή. Επειδή το λιοντάρι είχε αθάνατη φύση, οι θεοί το έφεραν πάλι στην ζωή σαν αστερισμό του ουρανού. 

ΠΑΡΘΕΝΟΣ 

Για την Ελληνική Μυθολογία συμβολίζει την Περσεφόνη, κόρη του Δία και της Δήμητρας. Την Περσεφόνη άρπαξε και έκανε γυναίκα του ο θεός του Άδη, Πλούτωνας. Θυμωμένη η Δήμητρα πρόσταξε τη Γη να μη ξανακάνει καρπούς. Η καταστροφή ήταν μεγάλη και με την μεσολάβηση του Δία, ο Πλούτωνας συμφώνησε έξι μήνες η Δήμητρα να βρίσκεται μαζί του στον Άδη (χειμώνα και φθινόπωρο) και τον υπόλοιπο χρόνο (άνοιξη και καλοκαίρι) μαζί με την μητέρα της στον Όλυμπο. Υπάρχει και μια άλλη εκδοχή, η οποία συνδέει τον αστερισμό της Παρθένου με εκείνο του Βοώτη και της Μικρής Άρκτου. Ο μύθος αναφέρει ότι ο Διόνυσος δίδαξε στον βασιλιά της Βοιωτίας Ικάριο (κατά άλλους ένα κοινό θνητό) τον τρόπο παρασκευής του κρασιού. Γύριζε λοιπόν με την άμαξά του όλες τις πόλεις της Ελλάδας, προσφέροντας στους ανθρώπους το θαυμάσιο ποτό του. Σε κάποιο από τα μέρη που επισκέφθηκε, μεθυσμένοι χωρικοί τον σκότωσαν. Όταν έμαθε η κόρη του Ηριγόνη τον άτυχο θάνατο του πατέρα της, τα καυτά της δάκρυα συγκίνησαν τόσο πολύ τον Διόνυσο, που τους μεταμόρφωσε σε αστερισμούς. Η κόρη έγινε ο αστερισμός της Παρθένου, ο πατέρας της ο αστερισμός του Βοώτη, ενώ η αμαξά του ο αστερισμός της Μεγάλης Άρκτου. Επειδή η κόρη κατά την διάρκεια της έρευνάς της για να βρει τον πατέρα της είχε μαζί της μερικά στάχυα σταριού, στους Αστρονομικούς Άτλαντες εικονίζεται να κρατάει στο χέρι της ένα στάχυ. Η θέση του συμπίπτει με το αστέρια της Παρθένου. 

ΖΥΓΟΣ 

Είναι ο μόνος αστερισμός του Ζωδιακού Κύκλου που δεν έχει μορφή προσώπου ή ζώου. Αρχικά ο Ζυγός εθεωρείτο μέρος του Σκορπιού. Αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι ο α του Σκορπιού ονομάζεται Zubenelgenubi, δηλαδή νότια δαγκάνα, ενώ ο β του Σκορπιού Zubeneschamali, που σημαίνει βόρεια δαγκάνα. Πολύ νωρίς, από τους Αιγυπτίους ή πιθανώς την εποχή του Ίππαρχου, αρχίζει να ξεχωρίζει από τον Σκορπιό και παίρνει το όνομα Ζυγός. Επειδή στους Ρωμαϊκούς χρόνους, ο ζυγός αποτελούσε το σύμβολο της ισορροπίας και της δικαιοσύνης, κρίθηκε σαν το πλέον κατάλληλο όργανο για να συμβολίζει την διάβαση του Ηλίου από το γ΄, το σημείο που αντιστοιχεί στην φθινοπωρινή ισημερία. Σήμερα, λόγω της μετάπτωσης, η ισημερία αυτή έχει μετατοπιστεί από τον Ζυγό στον αστερισμό της Παρθένου. 

ΣΚΟΡΠΙΟΣ 

Η παρουσία του Σκορπιού στον ουρανό συνδέεται με τον κυνηγό Ωρίωνα. Σύμφωνα με τον μύθο ο Ωρίωνας, συνοδός της Αρτέμιδος στα κυνήγια της, ερωτεύθηκε την θεά. Ο Απόλλωνας δεν ενέκρινε τον δεσμό τους και έστειλε τον Σκορπιό να εξοντώσει τον Ωρίωνα. Ο ένας σκότωσε τον άλλο και ο Δίας τους τοποθέτησε στον ουρανό μακριά τον ένα από τον άλλο . Μια παραλλαγή του μύθου αναφέρει ότι τον δαγκωμένο από τον Σκορπιό Ωρίωνα, προσπάθησε να σώσει ο Ασκληπιός. Ο Δίας ήταν τόσο πολύ θυμωμένος, που με ένα φοβερό κεραυνό εξόντωσε και τους τρεις. Μετατράπηκαν όλοι σε αστερισμούς, με τον Ασκληπιό να παίρνει τη μορφή του Οφιούχου.  Υπάρχει και άλλη εκδοχή η οποία αναφέρει ότι ο Σκορπιός στάλθηκε από την Γη, επειδή ο Ωρίωνας κυνηγούσε τα ζώα της. 

ΤΟΞΟΤΗΣ 

Είναι ένας από τους αρχαιότερους αστερισμούς γνωστός στους Ασσύριους και Βαβυλώνιους. Επειδή ο Τοξότης περιέχει το κέντρο του γαλαξία μας, υπάρχει αφθονία αστρονομικών αντικειμένων στα οποία περιλαμβάνονται 15 μέλη από τον κατάλογο του Messier. Η αφθονία των διπλών και πολλαπλών συστημάτων, σε συνδυασμό με τον μεγάλο αριθμό σμηνών και νεφελωμάτων που περιέχει, τον κάνει ένα από τους αξιολογότερους αστερισμούς για παρατήρηση, με κιάλια ή ερασιτεχνικά τηλεσκόπια.  Στους αστρικούς χάρτες εικονίζεται σαν Κένταυρος που κρατάει ένα τόξο, με το βέλος του οποίου σημαδεύει τον γειτονικό αστερισμό του Σκορπιού.
Η μορφή του Κένταυρου του μυθικού αυτού πλάσματος, με σώμα αλόγου από τη μέση και πίσω και ανθρώπου από την μέση και πάνω, εμφανίζεται επίσης και στον αντίστοιχο αστερισμό του Κένταυρου. Εκεί όμως αντί για τόξο κρατάει λόγχη. Και στις δύο περιπτώσεις πρόκειται για τον Κένταυρο Χείρωνα, τον σοφό δάσκαλο πολλών μυθικών μορφών της αρχαιότητας.  Οι Κινέζοι στην θέση του Τοξότη έχουν τοποθετήσει μια τίγρη, η οποία αποτελεί μια από τις μορφές του ζωδιακού τους κύκλου. Ο Ιούλιος Σίλλερ (Julius Schiller), στην αποτυχημένη του προσπάθεια να εκχριστιανίσει τον ουρανό, τοποθέτησε στην περιοχή αυτή τον Ευαγγελιστή Ματθαίο. Οι Βαβυλώνιοι στην θέση του αστερισμού αυτού, έβλεπαν τον βασιλιά του πολέμου Nergal, τον οποίο παρουσίαζαν με την μορφή ενός Κένταυρου. 

ΑΙΓΟΚΕΡΩΣ 

Στον Άρατο εμφανίζεται για πρώτη φορά ο αστερισμός αυτός με το όνομα Αιγόκερως. Στην Ελληνική μυθολογία υπάρχουν διάφορες εκδοχές που αναφέρονται στο μυθικό αυτό πλάσμα, που έχει σώμα και κεφαλή κατσίκας και ουρά ψαριού. Αποτελεί μεταμόρφωση του τραγοπόδαρου θεού Πάνα, στην προσπάθειά του να ξεφύγει από τον γίγαντα Τυφώνα, την περίοδο της Γιγαντομαχίας. Ένας άλλος μύθος αναφέρει ότι ο Αιγόκερως ήταν γιος του Δία και της γυναίκας του Πάνα, Αίγης. Κατά μια άλλη άποψη συμβολίζει την αίγα Αμάλθεια η οποία έθρεψε με το γάλα της το Δία. 

ΥΔΡΟΧΟΟΣ 

Ο αστερισμός αυτός συνδέεται από την αρχαιότητα με νερά, βροχές και πλημμύρες. Οι Αιγύπτιοι τον ονόμαζαν Ramman που σημαίνει "θεός της καταιγίδας", επειδή όταν ο Ήλιος έμπαινε στον Υδροχόο οι πλημμύρες του Νείλου ήταν καθημερινό γεγονός. Στην ελληνική μυθολογία ο Υδροχόος παριστάνει τον Γανυμήδη, ένα από τους πιο όμορφους νέους της αρχαιότητας. Ο Δίας μεταμορφωμένος σε αετό άρπαξε τον νέο και τον μετέφερε στον Όλυμπο, όπου τον έκανε οινοχόο των θεών. Η Ήβη, κόρη της Ήρας, ζήλεψε τον νεαρό Γανυμήδη που της πήρε την θέση που αυτή κατείχε μέχρι τότε και μαζί με την μητέρα της πίεσαν το Δία να απομακρύνει από τον Όλυμπο τον όμορφο νέο. Έτσι ο Δίας τον τοποθέτησε στον ουρανό σαν αστερισμό. 

ΙΧΘΕΙΣ 

Είναι αστερισμός γνωστός από την αρχαιότητα αναφερόμενος στα "Φαινόμενα" του Άρατου. Αποτελεί σήμερα τον πρώτο αστερισμό του ζωδιακού κύκλου και για αυτό η περίοδος αυτή ονομάζεται και εποχή των Ιχθύων. Στους διάφορους χάρτες του ουρανού ο αστερισμός αυτός αντιπροσωπεύεται από δύο ψάρια, των οποίων οι ουρές είναι δεμένες με ένα σχοινί. Σύμφωνα με την Ελληνική μυθολογία τα δύο ψάρια παριστάνουν την Αφροδίτη, την θεά της αγάπης και τον φτερωτό γιο της τον Έρωτα. Κατά την διάρκεια της Γιγαντομαχίας μαζί με τους άλλους θεούς, εγκατέλειψαν και αυτοί τον Όλυμπο. Κυνηγημένοι από τον γίγαντα Τυφώνα έφθασαν πρώτα στην Αίγυπτο και στην συνέχεια στον Ευφράτη ποταμό. Για να γλιτώσουν από την καταδίωξη του Τυφώνα έπεσαν στον Ευφράτη και τον διέσχισαν μεταμορφωμένοι σε ψάρια. Κατά μια άλλη εκδοχή οι θεότητες των θαλασσών για να βοηθήσουν την Αφροδίτη και τον γιο της από τα φουσκωμένα νερά του ποταμού, τους έστειλαν δύο ψάρια. Τα ψάρια συνδέονταν μεταξύ τους με ένα σκοινί, από το οποίο κρατήθηκαν μητέρα και γιος για να διασχίσουν τον ποταμό. Σε ένδειξη ευγνωμοσύνης οι θεοί τοποθέτησαν τα δύο ψάρια στον ουρανό. Στον αστερισμό των Ιχθύων το έτος 7 π.Χ. συνέβη ένα ασυνήθιστο γεγονός. Έγινε η σύνοδος των πλανητών Δία και Κρόνου, ενώ λίγους μήνες αργότερα προσετέθη και ο Άρης. Ορισμένοι αστρονόμοι θεωρούν την σύνοδο (ευθυγράμμιση) των πλανητών αυτών, σαν το αστέρι της Βηθλεέμ. Παρόλο το μέγεθός του, ο αστερισμός δεν περιέχει σημαντικά αστρονομικά αντικείμενα, παρά μόνο μερικά αστέρια και λίγους αμυδρούς γαλαξίες.

πηγές:

Βασ. Ν. Ζαφειρόπουλος, Επικ. Καθηγητής Τμήματος Φυσικής Πανεπιστημίου Πατρών,

Από το Βιβλίο: "ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ".
https://asterismoi.weebly.com/

http://arcadia.ceid.upatras.gr/arkadia/arcadia-hist/topics/istories_asterismon.html

omadaorfeas

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ