Οι επιδράσεις του ενσυναισθητικού κλίματος

Τι επίδραση έχει στον αποδέκτη μια σειρά από βαθιές ενσυναισθητικές αντιδράσεις; "Οι αποδείξεις εδώ, είναι αρκετά αποκαλυπτικές", γράφει ο Carl Rogers στο βιβλίο του "ένας τρόπος να υπάρχουμε".

Η ενσυναίσθηση σχετίζεται σαφώς με το θετικό αποτέλεσμα. Από σχιζοφρενείς ασθενείς σε ψυχιατρικά νοσοκομεία μέχρι μαθητές σε σχολικές τάξεις, από πελάτες συμβουλευτικών κέντρων μέχρι δασκάλους στην κατάρτιση, από τους νευρωτικούς στη Γερμανία μέχρι τους νευρωτικούς στις ΗΠΑ, οι αποδείξεις είναι ίδιες: καταδεικνύουν ότι όσο περισσότερο δείχνει κατανόηση με ευαισθησία ο θεραπευτής ή ο δάσκαλος, τόσο περισσότερο πιθανό είναι να υπάρχει εποικοδομητική μάθηση και αλλαγή. (Aspy, 1972, Halkides, 1958, Rogers, 1967, Truax, 1996).

Όπως δηλώνουν οι Bergin και Strupp, διάφορες μελέτες "παρουσιάζουν θετική συσχέτιση μεταξύ της ενσυναίσθησης του θεραπευτή, της αυτοδιερεύνησης του ασθενούς και των ανεξάρτητων κριτηρίων της αλλαγής του ασθενούς".

Ωστόσο, πιστεύω ότι έχει δοθεί ελάχιστη προσοχή στα ευρήματα αυτά. Αυτή η παραπλανητικά απλή ενσυναισθητική διάδραση έχει πολλές ουσιαστικές συνέπειες.

Θα ήθελα να τις συζητήσω αναλυτικά.

Τα αποτελέσματα ενός ενσυναισθητικού κλίματος

1. Η ενσυναίσθηση καταλύει την αποξένωση. Αν και μπορεί να μην εκφράζεται με σαφήνεια, η εμπειρία είναι κάπως έτσι: "Μίλησα για κρυμμένα πράγματα, εν μέρει καλυμμένα ακόμη κι από εμένα, συναισθήματα που είναι περίεργα και ίσως αφύσικα, συναισθήματα που δεν έχω ποτέ μοιραστεί με άλλον ούτε καν ξεκάθαρα με τον εαυτό μου. Και όμως... ένα άλλο πρόσωπο κατάλαβε. Κατάλαβε τα συναισθήματα μου ακόμη πιο καθαρά από ότι εγώ. Αν κάποιος άλλος γνωρίζει σε τι αναφέρομαι και τι εννοώ, τότε, στο βαθμό αυτό, δεν είμαι τελικά τόσο περίεργος ή αποξενωμένος. Αυτό που είμαι, έχει νόημα για κάποιο άλλο ανθρώπινο ον. Έτσι, είμαι σε επαφή, έχω ακόμη και σχέση με τους άλλους. Δεν είμαι πλέον απομονωμένος.

Ίσως το παραπάνω, να εξηγεί ένα από τα μεγαλύτερα ευρήματα της μελέτης μας για την ψυχοθεραπεία με σχιζοφρενείς. Διαπιστώνουμε ότι αυτοί οι ασθενείς που λαμβάνουν από τους θεραπευτές τους ένα υψηλό βαθμό σωστής ενσυναίσθησης, όπως αυτή βαθμολογείται από αμερόληπτους κριτές, έδειξαν τη μεγαλύτερη μείωση στη σχιζοφρενική παθολογία, όπως μετράται από το Ερωτηματολόγιο Πολυφασικής Προσωπικότητας της Μινεσότα. (Minnesota Multiphasic Personality Inventory) (Rogers, 1967).

Αυτό δείχνει ότι η ευαίσθητη κατανόηση από κάποιον άλλον είναι το πιο ισχυρό στοιχείο που βγάζει τους σχιζοφρενείς από την απομόνωση τους και τους εντάσσει στον κόσμο, όπου σχετίζονται με τους άλλους.

Ο Carl Jung είπε: οι σχιζοφρενείς παύουν να είναι σχιζοφρενείς όταν συναντούν άλλα πρόσωπα τα οποία τους κάνουν να νιώθουν ότι τους καταλαβαίνουν. 

Η μελέτη μας παρέχει εμπειρικές αποδείξεις που υποστηρίζουν τη δήλωση αυτή. Άλλες μελέτες με πελάτες συμβουλευτικών κέντρων δείχνουν ότι ένα χαμηλό επίπεδο ενσυναίσθησης σχετίζεται με ελαφρά επιδείνωση στην προσαρμογή και στην παθολογία.

Είναι σαν να συμπεραίνει το άτομο: "Αν κανείς δεν με καταλαβαίνει, αν κανείς δεν μπορεί να αντιληφθεί πως είναι αυτές οι εμπειρίες, τότε είμαι πράγματι, με άσχημο τρόπο, πιο αφύσικος από ότι νόμιζα. Ένας από τους ασθενείς του R.D.Laing δηλώνει το συναίσθημα αυτό έντονα, καθώς περιγράφει τις προηγούμενες εμπειρίες του με ψυχιάτρους:

"Είναι το πιο τρομακτικό συναίσθημα να συνειδητοποιείς ότι ο γιατρός δεν μπορεί να δει τον πραγματικό σου εαυτό, ότι δεν μπορεί να καταλάβει τι νιώθεις και ότι απλώς ακολουθεί τις δικές του ιδέες. Άρχιζα να νιώθω ότι είμαι αόρατος ή ίσως ότι δεν είμαι καν εκεί" (Laing,1965).

2. Μια δεύτερη επίδραση της ενσυναισθητικής κατανόησης είναι ότι ο αποδέκτης νιώθει ότι έχει αξία, ότι τον νοιάζονται, ότι τον αποδέχονται ως το πρόσωπο που είναι. Ίσως φαίνεται ότι εδώ εισερχόμαστε σε άλλον τομέα και ότι δεν μιλάμε πια για ενσυναίσθηση. Αλλά δεν είναι έτσι. Είναι αδύνατο να αντιλαμβάνεται κανείς σωστά τον αντιληπτικό κόσμο του άλλου προσώπου, εκτός κι αν δίνει αξία στο πρόσωπο αυτό και στον κόσμο του -εκτός κι αν, κατά μία έννοια, νοιάζεται. Συνεπώς, φτάνει το μήνυμα στον αποδέκτη ότι "αυτό το άλλο άτομο με εμπιστεύεται, θεωρεί ότι είμαι αξιόλογος. Ίσως όντως κάτι αξίζω. Ίσως θα μπορούσα να δώσω και γω αξία στον εαυτό μου.

3. Μια τρίτη επίδραση της ενσυναισθητικής κατανόησης προέρχεται από τον μη υποκειμενικό της χαρακτήρα. Η πιο υψηλή έκφραση της ενσυναίσθησης είναι να αποδεχόμαστε και να μην είμαστε υποκειμενικοί. Αυτό είναι γεγονός γιατί είναι αδύνατον να αντιλαμβανόμαστε με ακρίβεια τον εσωτερικό κόσμο του άλλου αν έχουμε σχηματίσει αξιολογική κρίση για το πρόσωπο αυτό. 

Αν αμφισβητείτε τη δήλωση αυτή, διαλέξτε κάποιον που γνωρίζετε, με τον οποίο διαφωνείτε σε βάθος και ο οποίος είναι κατά την κρίση σας, σαφώς σε λάθος κατεύθυνση. Τώρα προσπαθήστε να δηλώσετε τις απόψεις, τις πεποιθήσεις και τα συναισθήματα του ατόμου αυτού με τόση ακρίβεια ώστε εκείνο να συμφωνεί ότι έχετε περιγράψει με ευαισθησία και ορθότητα τη στάση του. Προβλέπω ότι εννιά στις δέκα φορές θα αποτύχετε, γιατί η κρίσης σας για τις απόψεις αυτού του προσώπου υπεισέρχονται στην περιγραφή σας.

Η αναγκαιότητα απαλλαγής από αξιολογικά χαρακτηριστικά

Κατά συνέπεια, η αληθινή ενσυναίσθηση είναι πάντοτε απαλλαγμένη από οποιοδήποτε αξιολογικό ή διαγνωστικό χαρακτηριστικό. Ο αποδέκτης το αντιλαμβάνεται με κάποια έκπληξη: "Αν δεν με κρίνουν, ίσως δεν είμαι τόσο κακός ή αφύσικος όσο νόμιζα. Ισως δεν χρειάζεται να κρίνω τον εαυτό μου τόσο αυστηρά. Έτσι, η πιθανότητα της αυτοαποδοχής αυξάνεται σταδιακά. 

Ίσως ένας άλλος τρόπος να θέσω ορισμένα από αυτά που έχω αναφέρει είναι ότι η άψογα συντονισμένη κατανόηση από ένα άλλο άτομο δίνει στον αποδέκτη μια αίσθηση προσωπικής οντότητας, ταυτότητας. Ο Laing (1965) είπε ότι η αίσθησητης ταυτότητας απαιτεί την ύπαρξη ενός άλλου που να γνωρίζει το άτομο αυτό. Ο Buber ανέφερε επίσης την ανάγκη να επιβεβαιώνεται η ύπαρξης μας από κάποιον άλλο. Η ενσυναισθηση δίνει αυτή την απαραίτητη επιβεβαίωση ότι κάποιος όντως υπάρχει ως ξεχωριστό, αξιόλογο πρόσωπο με ταυτότητα.

Ενσυναίσθηση και διεύρυνση της αυτοαντίληψης

Θα στραφώ όμως τώρα σε ένα άλλο, πιο συγκεκριμένο αποτέλεσμα της ενσυναισθητικής διάδρασης στην οποία τα άτομα νιώθουν ότι τα καταλαβαίνουν.

Τα πρόσωπα, αρχίζουν να αποκαλύπτουν υλικό που δεν έχουν μεταδώσει ποτέ, ανακαλύπτοντας άγνωστα μέχρι τότε στοιχεία του εαυτού τους. Ένα τέτοιο στοιχείο μπορεί να είναι "δεν γνώριζα ποτέ πριν ότι ήμουν θυμωμένος με τον πατέρα μου ή ποτέ δεν είχα συνειδητοποιήσει ότι φοβάμαι την επιτυχία".

Τέτοιες ανακαλύψεις κλονίζουν και συναρπάζουν. Το να αντιληφθεί κανείς μια νέα πτυχή του εαυτού του είναι το πρώτο βήμα προς την αλλαγή της έννοιας του εαυτού. Σε μια ατμόσφαιρα κατανόησης, το νέο στοιχείο γίνεται κτήμα του και αφομοιώνεται στην τροποποιημένη πλέον αυτοαντίληψη. Από τη στιγμή που η αυτοαντίληψη αλλάζει, αλλάζει και η συμπεριφορά για να ταιριάξει με τον εαυτό που γίνεται αντιληπτός με νέα οπτική.

Το παραπάνω άρθρο-απόσπασμα είναι από το βιβλίο "Ένας τρόπος να υπάρχουμε, του Carl Rogers, εισηγητή της προσωποκεντρικής θεραπείας (Εκδόσεις Ερευνητές).

e-psychology

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ