Αλ-Ισκάννταρ Δουλ Καρνέιν: Ο Μ. Αλέξανδρος μέσα από τους Άραβες ιστορικούς

Μπαντάουι Χάσαν, Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας ΑΠΘ

Η ιστορία ως επιστήμη μπορεί κατά καιρούς να δέχεται την άποψη των νικητών και γι αυτό, με κίνητρο τον αυτοσεβασμό πρέπει να αναθεωρείται τακτικά. Πέρα όμως από την επίσημη Ιστορία που καταγράφει τα ιστορικά γεγονότα, αποτιμώντας τα από τις πολιτικές τους συνέπειες, υπάρχει ο μύθος που παίρνει τα θαυμαστά γεγονότα και τα εντάσσει στη χώρα του παραμυθιού και του θρύλου. Ένα τέτοιο θαυμαστό ιστορικό γεγονός ήταν για τους λαούς της Ανατολής (Α1-SHARQ) η εμφάνιση και το πέρασμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου (Αλ-Ισκάννταρ Αλ-Ακμπαρ).

Οι λαοί που κατοικούσαν στο χώρο που εμείς σήμερα ονομάζουμε Ανατολή, ποτέ στην αρχαία Ιστορία τους δεν εμφάνισαν συνοχή και ομοιογένεια πάντοτε τη σύνθεση αυτών των λαών την καθόριζε ένα τοπικό ανθρωπολογικό υπόβαθρο, που μετέδιδε τα στοιχεία του τοπικού πολιτισμού στους φιλοξενούμενους ή τους κατακτητές που αποφάσιζαν να συγκατοικήσουν ή αυθαίρετα να εγκατασταθούν. 

Η θέση της περιοχής μεταξύ της Μεσογείου, της Ινδίας και της κεντρικής Ασίας ήταν τέτοια. που από τα πρώτα χρόνια που εμφανίστηκε ανθρώπινη δραστηριότητα, διευκόλυνε τη διάβαση των λαών, προϊόντων και πολιτισμών. 

Η παραδοχή αυτής της πραγματικότητας δικαιολογεί την εμφάνιση των μεγάλων αυτοκρατοριών που επέτρεπαν την ύπαρξη της διαφορετικότητας των υπηκόων. 

Αυτές οι αυτοκρατορίες δεν ομογενοποιούσαν εθνολογικά τους λαούς, αλλά τους καθοδηγούσαν στην ενασχόληση με την καθημερινότητα και άφηναν το χρόνο να εργαστεί για την πολιτισμική όσμωση. Αυτή η διαδικασία διαχώρισε το λαϊκό πολιτισμό** από τον επίσημο και επέτρεψε το συμπλήρωμα της θεολογικής μυθολογίας με το παραμύθι, που δίδασκε τους κανόνες της δικαιοσύνης και της λαϊκής ηθικής. 

Ο Αλέξανδρος για τους λαούς αυτής της περιοχής υπήρξε ο δυνατός ο δίκαιος. ο προστάτης των λαών και του πολιτισμού. Η εικόνα αυτή μεταδόθηκε επίσης και μέσα από τους δρόμους των εμπόρων, πέρα από τις χώρες που γνώρισαν τις φάλαγγες του μεγάλου στρατηλάτη και βοηθούμενη από την αραβική γλώσσα αποτυπώθηκε στο πρόσωπο του Αλ-Ισκάννταρ ο Αλ Ακμπαρ.

Ο θρύλος του Αλ-Ισκάννταρ εμφανίζεται στην Ανατολή με πολλές τοπικές παραλλαγές που μπορεί να τις παρακολουθήσει ένας λαογράφος και να τις ερμηνεύσει ένας εθνολόγος. Η Ιστορία όμως μπορεί να καταγράψει τις πηγές,  και να τις εντάξει στο πολιτισμικό πλαίσιο που επέβαλε τη συγγραφή τους, όπως π.χ. στα γραπτά των Αράβων ιστορικών του 7ου έως και το 14ο αιώνα. Οι Άραβες ιστορικοί της κλασικής αραβοισλαμικής εποχής θωρούν ως απαραίτητο στοιχείο της ιστορίας της εποχής τους την αναφορά στον Αλέξανδρο.

 Προσπαθούν να αποδείξουν πως η μεγάλη αυτή μορφή της Ιστορίας κρατήθηκε ζωντανή μέσα στους λαϊκούς θρύλους και, επίσης, να δικαιολογήσουν έμμεσα τις αναφορές που βρίσκονται στο ίδιο το Κοράνιο σχετικά με την ταυτότητα και τη δράση του Έλληνα στρατηλάτη.  

Δηλαδή πώς διαγράφονται η θέση και ο ρόλος του Αλέξανδρου στην ισλαμική θεία οικονομία, αφού ο Αλέξανδρος, όπως παραδέχεται ο βιογράφος του ιδρυτή του Ισλάμ, ο Ιμπν Χισάμ: είναι ο γιος (Ιμπν) του Φίλιππου, του βασιλιά των Ελλήνων, ο επονομαζόμενος Μακεδόνας και φυσικά δεν είναι Άραβας. 

Ο αραβοισλαμικος κόσμος μεταξύ του 7ου και 14ου αιώνα, αποδεικνύεται από τις γραπτές πηγές της εποχής ότι κρατούσε ακόμα ισχυρές τις μνήμες της προισλαμικής ελληνικής ρωμαϊκής και περσικής περιόδου. 

Εξάλλου η περιοχή που εξουσίαζαν τα χαλιφάτα της Δαμασκού (661-750 μ.Χ.)  της Βαγδάτης (750-1258 μΧ) Και του Καΐρου (969-1171 μ.Χ). μέχρι την εμφάνιση των Μαμελούκων ταυτιζόταν με τον αρχαίο ελληνιστικό κόσμο και στοιχεία αυτού του Πολιτισμού επιβίωναν στον αραβοϊσλαμικό πολιτισμό. 

Η κληρονομιά της αυτοκρατορικής αντίληψης της εξουσίας επέτρεψε τη διατήρηση αρχαίων πολιτιστικών στοιχείων στη Μέση Ανατολή μέχρι και την ύστερη εποχή των Οθωμανών, μέσα από τον πολιτισμικό απόηχο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, που διατήρησε χαρακτηριστικά του ασιατικού ελληνιστικού κόσμου. 

Οι σημερινές ισλαμικές χώρες κατά την περίοδο μεταξύ του 7 ου και 14 ου αιώνα δέχθηκαν την αραβοϊσλαμική κατάκτηση και διαμόρφωσαν τους δικούς τους ισλαμικούς πολιτισμούς. 

Από τους κατακτητές προσέλαβαν αυτά που μπορούσε να προσφέρει ο πολιτισμός της ερήμου, μεταξύ των άλλων δείγματα επικής ποίησης με τα τραγούδια και τους ήρωες της κάθε φυλής και την κοινωνική βάση της καταγωγής αίματος. προϊόντα μιας ηρωικής εποχής που απομεινάρια της βλέπουμε ακόμη και σήμερα.

Για τις φυλές αυτών των κατακτητών. αυτό που θεωρήθηκε συγκλονιστικό γεγονός στην ιστορία της περιοχής, ήταν η επέκταση του Ελληνισμού και η επικράτηση του ελληνιστικού τρόπου ζωής μετά την εκστρατεία του Αλέξανδρου και κατά την περίοδο των Επιγόνων. Αυτόν τον τρόπο ζωής τον πλησίασαν οι αραβικές φυλές μέσα από το εμπόριο και τη διασπορά τους στις ελληνορωμαϊκές και περσικές περιοχές. Ο Αλέξανδρος. ως ιδρυτής αυτού του κόσμου. έγινε ο επώνυμος ήρωας του πολιτισμού αυτής της εποχή*3.

Οι αραβικές φυλές είχαν να επιλέξουν μεταξύ δύο επιρροών σχετικά με τα πρότυπα του ήρωα: την ελληνική-ελληνιστική και την υεμενίτικη, δηλαδή τη νοτιοαραβική και ισως αιθιοπική παράδοση*4. Η μίξη των δύο παραδόσεων παρήγαγε στον απλό λαό το θρύλο του Αλέξανδρου του Δικέρατου (Αλ-Ισκάννταρ Δουλ Καρνέιν - -) μια αναφορά σε μια ηρωική εποχή του παρελθόντος, τότε που σαν σε όνειρο οι ήρωες άλλαζαν την Ιστορία. πριν από την επιβολή του ρωμαϊκού πολιτικού πολιτισμού και της εξουσίας των Σασσανιδών της Περσίας. Ο Αλέξανδρος είχε όλα τα χαρακτηριστικά να γίνει ήρωας στη λαϊκή φαντασία και τα κατορθώματά του να αποτελέσουν πρότυπο για τους ήρωες των ποιητών.

Το όνομα του Αλέξανδρου πέρασε στην καθημερινότητα και εξαραβίστηκε. Αναλύθηκε σε .Αλ-Ισκάννταρ*5. Το άρθρο Αλ- στην αραβική γλώσσα τονίζει. όταν τίθεται πριν τα ονόματα. τη μοναδικότητα του προσώπου. Ο Αλ-Ισκάννταρ δείχνει την εξοικείωση του ήρωα με τους αραβόφωνους λαούς της προισλαμικής ακόμα περιόδου και την αρχή για την αραβοποίηση του θρύλου του. Φαίνεται ότι η ισχυρή παρουσία των θρύλων του Αλ-Ισκάννταρ - Αλέξανδρου στην Αραβική Χερσόνησο οδήγησε τον Μωάμεθ να αφιερώσει. πέρα από τους Λόγους του, και μια σούρα. δηλ. κεφάλαιο. στο Κοράνιο και να απαντήσει για την καταγωγή και την ταύτιση της εικόνας των λαϊκών ηρώων Αλέξανδρου Και Δουλ Καρνέιν (Δικέρατου)*6.

Στο Κοράνι (κεφ. ΧVΠΙΙ. εδάφιο. 83-98)*7. ο Θεός «διευκρινίζει.:

(83) Και θα σε ρωτήσουν για τον Δουλ Καρνέιν. Να πεις: θα σας αναφέρω εγώ για αυτόν. (84) (Είναι) αλήθεια, Εμείς τον κάναμε ισχυρό στη Γη και του δώσαμε τους τρόπους και τα μέσα να πραγματοποιήσει όλα τα κατορθώματα. (85) Ταξίδευσε με μια ορισμένη πορεία (86) μέχρι που έφθασε στη Δύση του ηλίου και είδε τον ήλιο να δύει... και είδε ένα λαό… Είπαμε: Ω. Δουλ Καρνέιν, (έχεις την εξουσία είτε να τους τιμωρήσεις είτε να τους μεταχειριστείς με καλοσύνη. (87) Είπε αυτός: Όποιον αδίκησε θα τον τιμωρήσουμε, έπειτα θα γυρίσει πίσω στον Κύριό του, και θα τον τιμωρήσει και αυτός απερίγραπτα. (88)... (89)* Μετά ταξίδεψε μέχρι που έφθασε στην Ανατολή του ηλίου και τον είδε που ανέτειλε πάνω σε ένα λαό που δεν του δώσαμε καμία προστατευτική κάλυψη για τον ήλιο. (91) (άφησε αυτόν το λαό) όπως ήταν. Εμείς έχουμε πλήρη αντίληψη για ό,τι έχει δει μπροστά του. (92) Έπειτα ακολούθησε μια άλλη πορεία (93) μέχρι που έφθασε ανάμεσα στα δύο φράγματα και βρήκε ένα λαό που μόλις ήταν σε θέση να κατανοήσει μια λέξη. (94) Είπαν: Ω, Δουλ Καρνέιν. Οι λαοί των Γκογκ και Μαγκόγκ αναστατώνουν τον κόσμο, μπορούμε να σου πληρώσουμε ένα φόρο για να κτίσεις ένα φράγμα ανάμεσά μας. (95) Είπε αυτός (Δουλ Καρνέιν (Η δύναμη) που μου έδωσε ο θεός μου (είναι) καλύτερη. Γι’ αυτό βοηθήστε με εργασία και θα χτίσω ένα τείχος ανάμεσά σας. (96) Φέρτε μου σίδερα.. (και ιο κείμενο περιγράφει την τεχνική της επεξεργασίας του σίδερου κάτω από τις οδηγίες του Δουλ Καρνέιν). (97-98).

Τα χαρακτηριστικά του Δουλ Καρνέιν, που αναφέρονται στο Κοράνι έχουν γίνει αντικείμενο έρευνας από τους ιστορικούς και τους θεολόγους του Ισλάμ. Η πλειοψηφία των ερευνητών καταλήγει στην ταύτιση του Δικέρατου με τον Αλέξανδρο. Η εμφάνιση του Ισλάμ στην περιοχή της Μέσης Ανατολής δεν ανέτρεψε αλλά ιστορικοποίησε την προϊσλαμική αραβική μυθολογία και γενικά προσπάθησε να αναδείξει μορφές που μέχρι τότε ήταν υπαρκτές σε πιστευτούς μύθους αλλά αναπόδεικτες. Αυτή η ταύτιση του Δουλ Καρνέιν με τον Αλέξανδρο έγινε τόσο πιστευτή, που αιώνες αργότερα από την εποχή του Κορανίου. χαλίφες, την εποχή των Αββασίδων, οργάνωναν αποστολές για να προσδιορίσουν τα όρια που έβαλαν τα σιδερένια τείχη και οι σιδερένιες πύλες, που έχτισε ο Αλέξανδρος για να προστατέψει, κατά το μύθο του Δουλ Καρνέιν, τους λαούς που του ζήτησαν προστασία*11. όπως αναφέρεται στο Κοράνιο (Κεφάλαιο ΧVΙΙΙ, εδάφια 94-98.

Υποθέτουμε πως ο μύθος του Δουλ Καρνέιν είναι μία σύνθεση μύθων της περιοχής,που άλλοι έχουν ιστορική  προέλευση και άλλοι εξυπηρετούν την ανάγκη του ανθρώπου να ανακαλύπτει υπερφυσικές ιδιότητες σε άτομα του είδους του. 

Η σπουδαιότητα που αποδιδόταν στο πρόσωπο του Αλέξανδρου ήταν τέτοια, που οι ιστορικοί και οι ερμηνευτές του Κορανίου από τον 8ο και μετά αιώνα προσπαθούν να ταυτίσουν τον Αλέξανδρο με κάποιο Άραβα πρόγονο, είτε αποδεχόμενα την ελληνική του καταγωγή -όπως κάνει η συντριπτική τους πλειοψηφία - είτε προσπαθώντας να δικαιολογήσουν την καταγωγή του Αλέξανδρου από την Ελλάδα, μέσα από μια δαιδαλώδη περιπλάνηση αραβικών φυλών, είτε -στη σπάνια περίπτωση- αναφέροντας απλά πως ο Αλέξανδρος ήταν Άραβας*12. 

Σ’ όλες τις περιπτώσεις δεν μπορούν να αναφερθούν σε κανένα άλλο ιστορικό πρόσωπο που οι περιπέτειες και οι εκστρατείες του να τον έφεραν τόσο μακριά και τα αποτελέσματά τους να προκάλεσαν τόσο θαυμασμό και σεβασμό.

Για να πλησιάσουμε όσο γίνεται περισσότερο την άποψη ενός Άραβα συγγραφέα, πρέπει να κατανοήσουμε πρωταρχικά τη νοοτροπία και να γνωρίσουμε βαθύτερα την ιστορία και τον πολιτισμό αυτών των λαών. Επίσης ο τρόπος συγγραφής των Αράβων επηρεάζεται από δύο ισχυρά πολιτισμικά στοιχεία των λαών τους: δηλαδή την ποίηση και τον προφορικό αφηγηματικό λόγο.

Οι Άραβες ιστορικοί προήλθαν από την παιδεία που προσέφερε ο πολιτισμός που διαμόρφωσε η κοινωνία τους και όπως σε καθε πολυεθνική επικράτεια, έτσι και στο αραβοϊσλαμικό κράτος, κάθε κοινωνικό και εθνικό στρώμα είχε την ευχέρεια να αναπτύξει τη δική του πολιτισμική έκφραση. Έτσι τα λαϊκά στρώματα συνέχισαν την προφορική παράδοση του πολιτισμού και της επικοινωνίας, ενώ οι μορφωμένοι που είχαν πηγή εσόδων τις επιχορηγήσεις των ισχυρών και της αυλής του χαλίφη, διαμόρφωναν πολιτισμό επηρεασμένο από το Βυζάντιο και τα χαρακτηριστικά της ανατολικής-περσικής δεσποτείας*13. Τελικά διαμορφώθηκαν στο ισλαμικό χαλιφάτο δύο πολιτισμοί. 

Ο πολιτισμός των μαζών, που στηρίχτηκε στην ελευθερία της ανεπηρέαστης έως αδιάφορης εξέλιξης και συνέχισε τους θρύλους και τα παραμύθια του, εντάσσοντάς τα όμως στο νέο θρησκευτικό και ιδεολογικό πλαίσιο του Ισλάμ, και ο επίσημος πολιτισμός, που αντέγραφε περσοβυζαντινές εκδηλώσεις, ενδιαφέροντα και τρόπο ζωής και έκφρασης. Μέσα σ’ αυτήν την εικόνα πολιτισμού αναπτύχθηκε Και η αραβική ιστοριογραφία.

0 πρώτος που ασχολήθηκε επίσημα στον αραβοϊσλαμικό κόσμο με τον Αλέξανδρο ήταν ο ίδιος ο Μωάμεθ (Μέκκα-Μεδίνα 570-632 μ.Χ.). Στον Αλέξανδρο αναφέρθηκαν επίσης και ο χαλίφης Όμιιρ Ιμπιν Αλ-Χαττάμπ ο πρίγκηπας Μπας των πιστών - ο Αμιραλμουμνίν (Μεδίνα 634-644 μ.Χ.), καθώς επίσης ο χαλίφης Αλυ Ιμπν Αμπι Τάλεμπ (Κούφα 656-661 μ.Χ.). δηλ. ο 2 ος και ο 4 ος από τους άμεσους Επιγόνους του Μωάμεθ*14.

Αργότερα, με την ανάπτυξη της λόγιας σκέψης στον ισλαμικό κόσμο, η προσωπικότητα του Αλέξανδρου άρχισε να διευρύνεται ως πηγή ενός δοξασμένου και καλύτερου παρελθόντος.

Βασικές πηγές αναφορών σχετικά με τον Αλέξανδρο στην αραβική ιστοριογραφία είναι οι τέσσερις κύριοι Άραβες ιστορικοί: Ιμπν Αμπντ Αλ-Χάκαμ (γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Αλφονσταατ δηλαδή στο Φοσσάιον. την πρώτη αραβική πρωτεύουσα της Αιγύπτου, και πέθανε το 870 μ.Χ.), Αλ-Μασουντι(956 μ.Χ.), Αλ-Τάμπαρι (Βαγδάτη 839-923 μ.Χ.) και Αλ-Μακρίζι (Κάιρο 1365-1441 μ.Χ.). 

Θεωρούμε πως οι υπόλοιποι Άραβες ιστορικοί είναι και απομακρυσμένοι χρονικά από τα γεγονότα και δεν προσφεύγουν σε πρωτογενείς πηγές. όπως αυτοί που αναφέραμε. αλλά επανεμφανίζουν τα γεγονότα και τις απόψεις που βρήκαν στα έργα των προηγούμενων.

0 Ιμπν Αμπντ Αλ-Χάκαμ Θεωρείται πατέρας της αραβικής ιστοριογραφίας. Κύριο έργο του είναι- Οι κατακτήσεις της Αιγύπτου (FUTUH MISR) που πραγματεύεται την αραβική κατάκτηση της Αιγύπτου, των χωρών του Μάγρεμπ (δηλ. της βόρειας Αφρικής) και εισαγωγικά παρουσιάζει την Αιγυπτιακή Ιστορία από τα πανάρχαια χρόνια μέχρι την αραβική κατάκτησή της, με ιδιαίτερη έμφαση στα γεγονότα του 6 ου και 7 ου μ.Χ. αιώνα. Ο Ιμπν Αμπντ Αλ-Χάκαμ δεν μπορεί να ξεφύγει από την εποχή και το περιβάλλον του και υιοθετεί την άποψη πως όλοι σι πολιτισμοί της περιοχής, ακόμα και ο φαραωνικός αιγυπτιακός δημιουργήθηκαν από Υεμενίτες Άραβες. Ο Αλ- Χάκαμ αφιέρωσε αρκετές σελίδες στους Έλληνες, στον Αλέξανδρο και στην Αλεξάνδρεια.

1α) Κατά τις προφορικές και γραπτές-αρχειακές πηγές του, που ευσυνείδητα τις αναφέρει όλες, ο Αλέξανδρος είναι ο Δουλ Καρνέιν, που έχτισε την Αλεξάνδρεια. Συγκεκριμένα αναφέρει*18.«... Εκείνος, ο οποίος είχε χτίσει την Αλεξάνδρεια (Αλ-Ισκιντιρίγια) και θεμελίωσε το κτίσιμό της είναι ο Δουλ Καρνέιν (Δικέρατος) ο Έλληνας (Αλ-Ρούμ)και το όνομά του Αλέξανδρος (Αλ-Ισκάννταρ) και από αυτόν ονομάστηκε η Αλεξάνδρεια... Ο Πατέρας του ήταν ο πρώτος Των Καισάρων....»

1β) Στο έργο του Αλ-Χάκαμ βρίσκουμε επίσης τις ενδιαφέρουσες αναφορές στον Μωάμεθ και στους Επιγόνους:

Για τον Μωάμεθ αναφέρει:

Είπε (ο Μωάμεθ]: ήρθατε ρωτώντας για τον Δουλ Καρνέιν και θα σας πληροφορήσω σύμφωνα με αυτό που είναι γραμμένο σε σας: πρώτα-πρώτα ήταν νεαρός από τους Έλληνες (Ρουμ). Του δόθηκε το βασίλειο, έπειτα ξεκίνησε μέχρι την ακτή της Θάλασσας (Μεσογείου) από τα εδάφη της Αιγύπτου και εκεί έχτισε μια πόλη. Τη λένε Αλεξάνδρεια (Αλ-Ισκινντιρίγια).

Ο χαλίφης Όμαρ Ιμπν Αλ-Χαττάμπ σχολιάζει: και ο Ομαρ Ιμπν Αλ-Χαττάμπ, ο Θεός να τον συγχωρέσει, άκουσε έναν άνδρα να λέει: ω, Δουλ Καρνέιν, και είπε ο Όμαρ (Β διάδοχος - χαλίφης του Μωάμεθ 634-644 μΧ): ας μας συγχωρεί ο Θεός. Μα δεν σας ικανοποιεί να ονομάζεστε με (τα ονόματα) των προφητών, πρέπει να ονομάζεστε με τα ονόματα των απεσταλμένων?....

Ο Αλ-Χάκαμ αναφέρει την άποψη του Άλυ Ιμπν Αμπι Τάλεμπ, όπως την αναφέρει ο γιος Του Αλ-Χάσαν*17,

(.... 0 Δουλ Καρνέιν ήταν βασιλιάς και ήταν καλός άνθρωπος. Είπε: Δουλ Καρνέιν έτσι ονομάστηκε, όπως μας ανέφερε ο Αλυ, ο θεός να τον συγχωρέσει, όταν ρωτήθηκε για τον Δουλ Καρνέιν και είπε: δεν ήταν ούτε άγγελος ούτε προφήτης, αλλά ήταν δούλος (του Θεού) σωστός. ο οποίος αγάπησε το Θεό και ο Θεός τον αγάπησε και συμβουλεύτηκε το Θεό και ο Θεός τον συμβούλευσε. ..)

2) 0 Αλ-Μασούντι (ΑL-ΜASUDI) είναι ο δεύτερος ιστορικός (είναι και γεωγράφος) που αναφέρεται στον Αλέξανδρο. Έζησε τον 9ο-1Οο αιώνα και έγραψε 17 ιστορικά και γεωγραφικά έργα. 

Το κύριο έργο του Αχμπαρ Αλ-Ζαμάν - Τα Νέα των Καιρών - Παρελθόντος δυστυχώς δεν έχει ακόμα εκδοθεί*18, Τα βιβλία του Αλ-Μασουντι που βρέθηκαν είναι περιλήψεις του πιο πάνω έργου του. Ο ιστορικός αυτός γεννήθηκε στη Μεσοποταμία, το σημερινό Ιράκ. και αναφέρεται στον Αλέξανδρο εκτενώς. Σχετικά με την καταγωγή του Αλέξανδρου, ο Αλ Μasudi αναφέρει: •... Αναφέρθηκε ότι ο Δουλ Καρνέιν είναι αυτός ο Αλέξανδρος.

 .. Πάνω στο θέμα αυτό έχουμε λεπτομέρειες στο βιβλίο μας τα Νέα του Παλιού Καιρού και των Εθνών (Αχμπαρ Αλ Ζαμάν ΟΥΑ Αλ-Ούμαμ). καθώς και στο μεσαίο μας βιβλίο. Θα αναφέρω επίσης πληροφορίες γι’ αυτόν όταν θα αναφερθώ αμέσως στους βασιλείς των Ελλήνων και των Ρωμαίων. ..

«... Ο πρώτος βασιλιάς Των Ελλήνων είναι αυτός που ανάφερε στο βιβλίο του ο Πτολεμαίος (ο Γεωγράφος): είναι ο Φίλιππος. που σημαίνει αυτός που αγαπάει τα άλογα.... Όταν ανέλαβε ο Αλέξανδρος Ιμπν (υιός) του Φίλιππου, Ο οποίος ήταν ο πρώτος των Ελλήνων βασιλεύς, όπως μας αναφέρει ο Πτολεμαίος, αμέσως του έστειλε ο Δαρείος ο βασιλεύς των Περσών. . . ζητώντας του να τηρήσει τη συμφωνία (της φοροϋποταγής) Ο Αλέξανδρος του απάντησε: εγώ όμως έχω σφάξει εκείνη την κότα, η οποία γεννούσε τα χρυσά αυγά, Και την έφαγα. Τότε ξεκίνησαν οι πόλεμοι μεταξύ τους...»

(0 Αλέξανδρος) «... έχτισε πόλεις σε κάθε εκστρατεία του. Δάσκαλός του ήταν ο Αριστοτέλης. ο σοφός των Ελλήνων. Είναι (ο Αριστοτέλης) συγγραφέας των βιβλίων: Λογική και Μεταφυσική. είναι και μαθητής του Πλάτωνα, μαθητή του Σωκράτη... Και όταν αρρώστησε ο Αλέξανδρος ανέθεσε (τα πράγματα) στον αρχηγό του στρατού του και στρατιωτικό του διάδοχο, τον Πτολεμαίο..»

Οι πηγές του Αλ-Μασούντι φαίνεται πως δεν είναι μόνον προφορικές, αφού γνωρίζει και αναφέρεται στο έργο του γεωγράφου Πτολεμαίου*18.. Ο Αλ-Μασούντι αναφέρεται Και στον τάφο του Αλέξανδρου και βεβαιώνει πως υπάρχει στην πόλη της Αλεξάνδρειας και βρίσκεται εκεί που η Ολυμπιάδα όρισε να τοποθετηθεί η μαρμάρινη σαρκοφάγος του γιου της:

«... Διέταζε (η μητέρα του) να μπει σε μαρμάρινο φέρετρο... Και τον έβγαλε από το χρυσό φέρετρο, επειδή γνωρίζει ότι οι κατοπινοί βασιλείς και έθνη δεν θα τον άφηναν μέσα στο χρυσό, έβαλαν το μαρμάρινο φέρετρο πάνω σε πέτρινη βάση, και έστρωσαν το μέρος με πέτρες και μάρμαρα. Αυτό το μέρος με τα μάρμαρα και γρανίτες παραμένει στην πόλη της Αλεξάνδρειας της Αιγύπτου γνωστό με το όνομα « Τάφος του Αλέξανδρου» έως σήμερα. που είναι το έτος 332 από Εγίρας (943 μΧ)».

3) Ο τρίτος αξιόλογος ιστορικός, που αναφέρεται στους Έλληνες και στον Αλέξανδρο, είναι ο Τάμπαμ (Αl-Τabarl) ο οποίος με αφορμή τη συγγραφή του σημαντικού του έργου η Ερμηνευτική του Κορανίου - Ταφσίρ Αλ-Κοράαν, εισβάλλει, ως ιστορικός, και στο χώρο της Θεολογίας. δίνοντας έτσι και τη δική του άποψη μέσα από την ιστορικοποίηση της Θεολογίας στο σημείο που αφορά τον •Κορανικό. Αλέξανδρο, δηλ. τον Δικέρατο - Δουλ Καρνέιν. 

Τα κυριότερα έργα που έγραψε ο Αλ-Τάμπαρι είναι τα ακόλουθα: την Ιστορία Των Εθνών Και Των Βασιλέων Του Κόσμου (Ταρίχ Αλ-Ρούσουλ συά Αλ-Μουλουκ) και το προαναφερόμενο επίσης έργο του η Ερμηνεία του Κορανίου (Ταφσιρ Αλ-Κοράαν). Χαρακτηριστικό του τρόπου γραφής Του Τάμπαρι είναι η χρήση πάρα πολλών εξαραβισμένων ελληνικών όρων και η εκτενής του αναφορά στον Αριστοτέλη ως παιδαγωγού του Αλέξανδρου. Στο βιβλίο του Τάμτιαρι Ιστορία των Εθνών και Βασιλέων του Κόσμου αναφέρεται για τον Αλέξανδρο: «... Είναι αυτός ο Αλέξανδρος ο Δουλ Καρνέιν Ιμπν (υιός) του Φίλιππου, βασιλεύς των Ελλήνων (Αλ-Ρουμ)..

Και επίσης στο βιβλίο Του Τάμτιαρι Ερμηνεία του Κορανίου ταυτίζει με βεβαιότητα τον Δουλ Καρνέιν (Δικέρατο) με τον Αλέξανδρο*20,

«... Ο Αλέξανδρος ο Έλληνας (Αλ-Ρούμι) που βασίλευε στη Μακεδονία... έχτισε φάρο στη θάλασσα της Αφρικής, είναι ο Δουλ Καρνέιν, όπως τον αναφέρει ο θεός-Αλλάχ.. »

4) Ο τέταρτος ιστορικός που είναι σεβαστός και εκδηλώνει την άποψη της αραβικής ιστοριογραφίας για τον Αλέξανδρο είναι ο Αλ-Μακρίζι. Γεννήθηκε στο Κάιρο (1364-1442 μ.Χ.). Ήταν μαθητής του Ιμπν Χαλντούν, του πατέρα της κοινωνιολογίας και της φιλοσοφίας της Ιστορίας. Ο Αλ-Μακρίζι έχει γράψει πάνω από εκατό ιστορικά έργα, με κύριο χαρακτηριστικό την αναφορά πολλών αποσπασμάτων άλλων προηγούμενων, χαμένων μέχρι σήμερα, ιστορικών έργων. Ένα από τα σπουδαιότερα έργα του είναι Τα Σχέδια (ΑΛ-ΧΙΤΑΙ)όπου περιγράφει λεπτομερώς το Κάιρο, ειδήσεις για τις άλλες μεγαλουπόλεις της Αιγύπτου. βιογραφίες των μεγάλων ηγετών ξένων χωρών, καθώς και τα διοικητικά τους συστήματα.

Ο Αλ-Μακρίι, στην αναφορά του για την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. δίνει δύο ομάδες στοιχείων για τον Αλέξανδρο τον Μέγα (Αλ-Ισκάννταρ Αλ- Ακμπαρ)*21,

α. Στοιχεία καταγωγής (γένος και χώρα).

β. Στοιχεία των δούλων και απόψεις των σοφών της εποχής για την ταύτιση του θρύλου του Αλέξανδρου με τον αραβικό θρύλο του Δουλ Καρνέιν (Δικέρατου).

Γράφει ο Αλ-Μακρίζι:

«Είναι αυτός ο Αλέξανδρος ο γιος Του Φίλιππου (Αλ-Ισκάννταρ Ιμπν Φίλιππος) Ιμπν Αμύντα - που λέγεται και Αμύτας - Ιμπν Ηερκλούς, που λέγεται και Ηρακλής ο Δεινός. Αυτός ο γιος είναι ο Μέγας Αλέξανδρος. που ο πατέρας του ανέλαβε το βασίλειο της χώρας των Μακεδόνων, που λέγεται Μακεδονία, για 25 χρόνια και κατά τη διάρκεια αυτή (της βασιλείας του) έγινε πολύτροπος και μέγας διπλωμάτης και έκανε πολλά. ώστε ξεπέρασε όλους πριν από αυτόν..»

Είναι η πρώτη αναφορά των Αράβων ιστορικών ότι ο Αλέξανδρος: Ανήκει στο γένος των Ηρακλειδών. Πατρίδα του είναι η Μακεδονία. χώρα που βασίλεψε ο πατέρας του Φίλιππος. που ήταν γιος του Αμύντα. Χαρακτηριστικό είναι πως ο Αλ-Μακρίζι αναφέρεται στις ιδιότητες του Φίλιππου χρησιμοποιώντας τις λέξεις πολύτροπος και μέγας διπλωμάτης θυμίζοντας χαρακτηρισμούς του Ομήρου για τον Οδυσσέα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η επιμονή του Άραβα ιστορικού Αλ-Μακρίζι στην καταγωγή του Αλέξανδρου και η αναφορά στους προγόνους του. Ο Αλ-Μακρίζι επιμένει στην ιστορία του Φίλιππου:

... Όταν σκοτώθηκε ο αδελφός Του, ο Αλέξανδρος, συγκεντρώθηκε ο κόσμος για την εκλογή του Φίλιππου και τον αναγόρευσε Αμιρά (Αμιρ. εμίρης = πρίγκιπας), που είχε μεγάλο κύρος και εξουσία...»

Έτσι ο Φίλιππος αναγορεύτηκε Αμιράς (στρατιωτικός, αρχηγός πολέμου). Πρέπει να παρατηρήσουμε πως ο τρόπος αναγόρευσης του Φίλιππου ήταν οικείος στον Αλ-Μακρίζι, για τί στον αραβικό κόσμο ο Αμιράς εκλεγόταν άμεσα από Τους εκπροσώπους των φυλών. Έτσι ο Φίλιππος: «... Επιστράτευσε όλους της χώρας των Ελλήνων και μάζεψε στρατό από 200.000 οπλίτες και 50.000 ιππείς, πέρα από τους Μακεδόνες και τα άλλα γένη των Ελλήνων. Θέλοντας να εισβάλει στην Περσία.... »

Αλλά σε κάποια οικογενειακή γιορτή του Φίλικπου (γάμος):

«.. Τον αιφνιδίασε ένας νεαρός Ρουμ (Ρωμιός-Έλληνας) και τον σκότωσε εκδικούμενος τα θάνατο του πατέρα του..»

0 Αλ-Μαιρίζι δεν έχει σαφή εικόνα της εκστρατείας του Μ. Αλεξάνδρου, καθώς και των μαχών που διεξήχθησαν, με αποτέλεσμα να συγχέει τη μάχη της Ταρσού, με αυτήν της Τύρου:

.... Προχώρησε στα κάστρα της Ταρσού. μιας ανθούσας παλιάς πόλης με μεγάλη δόξα, που οι κάτοικοί της πίστευαν στη βοήθεια από την Αφρική (= Καρχηδόνα;) λόγω της συγγένειάς τους μ αυτήν...

Ενώ αναφέρει και δεύτερη μάχη:

... Στα μέρη της Ταρσού έγινε μια μεγάλη και τρομερή μάχη, όπου οι Ρουμ πολεμούσαν βασιζόμενοι στις συνεχείς νίκες τους και οι Πέρσες, που προτιμούσαν το θάνατο από τη σκλαβιά. . .» Που αυτή η Ταρσός ίσως είναι τα Γαυγάμηλα..

Φυσικά για τον Αλ-Μακρίζι, που δεν εξετάζει την ιστορία του Αλέξανδρου, αλλά δίνει πληροφορίες μόνο και όσες χρειάζονταν για την ιστορία της Αλεξάνδρειας. ούτε η χρονολογική σειρά των γεγονότων της εκστρατείας παίζει κάποιον ιδιαίτερο ρόλο. Για τον Αλ-Μακρίζι αρκεί το αποτέλεσμα του πολέμου:

... Χάθηκε η δύναμη των Περσών και η δόξα τους και υποτάχθηκε η χώρα όλης της Ανατολής στους Ρουμ και δια κόπηκε η βασιλεία των Περσών για 451 χρόνια....

Ο τρόπος γραφής του Αλ-Μακρίζι είναι χαρακτηριστικός. Για να στηρίξει τις απόψεις του, αναφέρει αποσπάσματα των πηγών του. Έτσι:

... Είπε ο Αλ-Μπαϊραύνι*22, στο χρονικό του Αλέξανδρου του Έλληνα, που μερικοί σύμφωνα με την παράδοση των Ρουμ. τον ονομάζουν ..με τα δύο κέρατα… και με βάση αυτήν την παράδοση έκαναν το ίδιο τα περισσότερα έθνη και βγήκε από τις χώρες της Ελλάδας (Αλ-Γιουνάν) σε ηλικία 26 χρόνων για να πολεμήσει τον Δαρείο, βασιλιά των Περσών...»

Βέβαια, η παρέμβαση του Αλ-Μακρίζι δεν είναι μικρή, αφού συνάγει και συμπεράσματα για τα αίτια των γεγονότων. στα οποία αναφέρεται. Π.χ.:

(Οι Ρουμ)... .Αύξησαν κατά ένα τέταρτο της μέρας κάθε έτος. για να πλησιάζει ο αριθμός των ημερών του έτους στον αριθμό ημερών του ηλιακού έτους, ώστε να μπουν τα πράγματα σε κάποια τάξη και να γίνουν μήνες του κρύου και μήνες της ζέστης και ο καιρός της καλλιέργειας και η γονιμοποίηση των δένδρων και το μάζεμα των καρπών να είναι σταθεροί στη διάρκεια του χρόνου. χωρίς αλλαγές...•

Καταγράφει δηλαδή ως συμπέρασμα την προσωπική του άποψη, πως το ηλιακό ημερολόγιο επιβλήθηκε για λόγους σχετικούς με την καλλιέργεια και υπονοεί πως οι Άραβες δεν το χρησιμοποιούσαν επειδή δεν το χρειάζονταν, αφού δεν είχαν μεγάλες καλλιέργειες και εποχές.

Αναφέρεται όμως και στην άποψη του Αλ-Ράζι*23. ότι:

«... Κάνει λάθος όποιος νομίζει πως ο Αλέξανδρος ο γιος του Φίλιππου είναι ο Δικέρατος που έχτισε το φράγμα, γιατί η λέξη δου είναι αραβική και το Δικέρατος είναι από τους τίτλους των Αράβων βασιλέων της Υεμένης. ενώ εκείνος (ο Αλέξανδρος) είναι Ρούμι Γιουνάνι (Ρωμιός Έλληνας).. »

Όπως επίσης και από το βιβλίο του Ιμπν Χισαμ Τα Στεμματα για να Γνωρίσουμε τους Βασιλιάδες Όλων των Καιρών:

«Ενώ ο Αλέξανδρος είναι Έλληνας, γνωστός ως Αλέξανδρος ο Μακεδών...»

Και την άποψη του Ιμττν Αμτιμπάς*24, για τον Αλέξανδρο, όπως είχε παραδοθεί προφορικά:

«... Ρωτήθηκε (ο Ιμπν Αμπμπάς): και ο Αλέξανδρος είπε ήταν καλός και σοφός άνδρας. Έλληνας, που έχτισε. πάνω στη Θάλασσα της Αφρικής Φάρο...»

Το εύρος της διάδοσης του θρύλου του Δικέρατου-Αλέξανδρου στους λαούς της Ανατολής είναι ένα μεγάλο Θέμα. όχι μόνο στο επίπεδο της συλλογής των παραλλαγών του μύθου. αλλά και στο ερευνητικό των αιτίων της δημοτικότητας του Αλέξανδρου ως ήρωα της λαϊκής φαντασίας, που τον ντύνει με ανδρεία και με δικαιοσύνη. 

Είναι φανερό ότι διατηρώντας ένα τόσο ζωηρό ενδιαφέρον για τον Αλέξανδρο οι Άραβες και οι εξαραβισμένοι λαοί της Ανατολής πρόβαλαν σ΄ αυτόν το πρότυπο του ηγέτη και του ήρωα, που έπρεπε να είναι σοφός, δίκαιος, ανδρείος και ευλογημένος από το Θεό. Στην εξισλαμισμένη περιοχή του πρώην ελληνιστικού χώρου, αλλά και ακόμη πιο μακριά στις χώρες του Ιράν, της Ινδίας και της Κεντρικής Ασίας, ο θρύλος του Αλέξανδρου δεν έσβησε με την αλλαγή της θρησκείας και του πολιτισμού. Διατηρήθηκε ως σήμερα ζωντανός στην προφορική παράδοση και αναγκάζει την επίσημη ιστοριογραφία. αλλά και τους θρησκευτικούς ηγέτες της περιοχής να αναφέρονται συχνά σ αυτόν. 

Ο Αλέξανδρος, όπως κάθε μεγάλη προσωπικότητα των περνά στο μύθο, προσαρμόστηκε στις ανάγκες της κάθε κοινωνίας που τον γνώρισε και έγινε ό,τι πια λαμπρό χρειάζεται ο άνθρωπος για να ελπίζει και να παρηγορείται.

Οι Άραβες πρότειναν την ταύτιση του Αλέξανδρου με τα δύο Κέρατα του Άμμωνα , με τον προϊσλαμικό τους μύθο του Δουλ Καρνέιν. Έτσι ανέβασαν τον Αλέξανδρο, γιο του Φίλιππου, σε μια πανανθρώπινη προσωπικότητα σύμβολο που εκπολιτίζει. διδάσκει τέχνες. προστατεύει τους αδύνατους και ψάχνει για τα όρια της γνώσης, ταξιδεύοντας στην Ανατολή και τη Δύση του Ήλιου και συνδέοντας έτσι συμβολικά τα άκρα του κόσμου.

Όλες σι αραβικές πηγές που ασχολούνται με την Ιστορία αναφέρονται στην προσωπικότητα του Αλέξανδρου. είτε αναβαθμίζοντάς τον στο επίπεδο του Προφήτη ή Του απεσταλμένου του θεού που από Αυτόν έλκει την εξουσία και τη δύναμη για να κυβερνήσει δίκαια τον κόσμο. είτε με αφορμή τις πόλεις, τους τόπους και τα συμβάντα των χωρών, που πέρασε και σημάδεψε με την παρουσία του. Υπάρχει τέτοιο δέος γύρω από τον Αλέξανδρο -Αλ-Ισκάννταρ των Αράβων- που ο ίδιος μόνον ονομάζεται •ο Μέγας - ο Μέγιστος- (Αλ-Άκμπαρ), ενώ ο Θεός γενικά Μεγάλος (μόνο Άκμπαρ), δηλαδή χωρίς τη χρήση του άρθρου.

 

Μπορούμε δηλαδή με όλα αυτά να συμπεράνουμε πως:

Α). Στο λαϊκό πολιτισμό της εξισλαμισμένης περιοχής κατά τους 7ο – 14ο αιώνα εξακολουθεί να ζει ο θρύλος Του Αλέξανδρου.

Β). 0 θρύλος των λαών της περιοχής. τον Αλέξανδρο τον πιστεύει Έλληνα και Δικέρατο.

Γ). Οι Άραβες ιστοριογράφοι, από την εποχή του Μωάμεθ, του ιδρυτή του Ισλάμ, προσπαθούν να εξαραβίσουν τις ιδιότητες του Αλέξανδρου. ξεκινώντας από το στοιχείο των δυο κεράτων αντιδιαστέλλοντας το ιστορικό πρόσωπο. που δεν είναι Άραβας αλλά Έλληνας, με τον Δικέρατο που τις ιδιότητές του τις θέλουν αραβικές .‘Η μπορούμε συνοπτικά να πούμε πως και στον αραβικό κόσμο η επικράτηση της νέας θρησκείας. που ταυτόχρονα ήταν και τρόπος ζωής για να εξασφαλίσει την άρση των εθνικών αντιθέσεων, συνειδητά ή από αντανάκλαση της εικόνας της κρατικής διοίκησης, που έχει εξαραβιστεί από την εποχή των Ομαϋάδων (661-750 μ.Χ.). τείνει να εξαραβίσει τη λαϊκή παράδοση της περιοχής.

Παρ όλα αυτά δεν κρύβεται πως ο Δικέρατος και ο Αλέξανδρος ο Μέγας είναι αναφορά στο ίδιο και το αυτό ιστορικά πρόσωπο. Όπως λέει και ο Ιμπν Χισάμ:

... Ο Αλέξανδρος ο Έλληνας (Αλ-Υουνάνι), ο επονομαζόμενος Μακεδών (Αλ-Μακντούνι).. .

1. Οι Μαμελούκοι ήταν στην πλειοψηφία τους πληθυσμοί κεντροασιατικης προέλευσης καταγωγής. Μετά την πτώση του τελευταίου αραβοϊσλαμικού Χαλιφάτου των Αββασιδων της Βαγδάτης (1258 μ.Χ.). σχημάτισαν δυναστείες και κυβέρνησαν τον ανατολικό αραβοϊσλαμικό κόσμο με έδρα τα Κάιρο. Η επικυριαρχία τους στη Μ. Ανατολή κράτησε μέχρι 1517 μ.Χ.. όταν καταλήφθηκε η Αίγυπτος από τους Οθωμανούς.

πηγές:

diogenisgrpontios

2. Χ. Μπάνταουη. Η επίδραση της Ελληνικής Γλώσσας στους λαούς της Μ. Ανατολής. Ανακοίνωση στο ΙΑ’ Συνέδριο της Ελληνικής Ιστορικής Εταιρείας, Μάιος 1993 καθώς και G. ZIDAN, oι άραβες Προ Ισλαμικά έκδ. Κάιρο. χ.χ, σ.271-275. AL-NUMAN A.AQUADI, H Ποίηση των Ισλαμικών Κατακτήσεων, Κάιρο, 1965 ,σ. 29-43, 119-127, 169-1/1, 179-192, 267, . 287-300.

omadaorfeas

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ