«Γιατί να μην μπορώ να είμαι έντιμη;»

«Γιατί να μην μπορώ να είμαι έντιμη;» ρώτησε η επισκέπτρια. «Από τη φύση μου, είμαι ανέντιμη. Όχι ότι το θέλω, αλλά μου ξεφεύγει. Λέω πράγματα που δεν τα εννοώ πραγματικά. Δεν αναφέρομαι στις γενικές και αόριστες συζητήσεις που γίνονται από ευγένεια  — σ’ αυτές τις περιπτώσεις κανείς ξέρει ότι μιλάει απλώς για να μιλάει. Αλλά ακόμα και όταν είμαι σοβαρή πιάνω τον εαυτό μου να λέει πράγματα, να κάνει πράγματα, που είναι παράλογα ανέντιμα. Το έχω παρατηρήσει αυτό και στον σύζυγό μου. Λέει ένα πράγμα και κάνει κάτι τελείως διαφορετικό. Υπόσχεται κάτι, αλλά ξέρεις πολύ καλά ότι την ώρα που το λέει, δεν το εννοεί πραγματικά· και όταν του το πεις εκνευρίζεται και μερικές φορές θυμώνει πολύ. Και οι δύο ξέρουμε ότι είμαστε ανέντιμοι σε πολλά πράγματα. Πριν από λίγες μέρες, έδωσε μια υπόσχεση σε κάποιον άνθρωπο που μάλλον τον σέβεται και εκείνος έφυγε πιστεύοντάς τον. Ο σύζυγος μου, όμως, δεν τήρησε τον λόγο του και βρήκε διάφορες δικαιολογίες για να αποδείξει ότι ο ίδιος είχε δίκιο και ο άλλος άδικο. Ξέρετε το παιχνίδι που παίζουμε με τον εαυτό μας και με τους άλλους, είναι μέρος της κοινωνικής μας δομής και των σχέσεών μας. Μερικές φορές φτάνει σ’ ένα σημείο όπου γίνεται πολύ άσχημο και βαθειά ενοχλητικό — κι έχω φτάσει κι εγώ σ’ αυτή την κατάσταση. Είμαι τρομερά ενοχλημένη, όχι μόνον με τον σύζυγό μου, αλλά και με τον εαυτό μου και με όλους αυτούς τους ανθρώπους που λένε ένα πράγμα, σκέπτονται ένα άλλο, και κάνουν ένα τρίτο. Οι πολιτικοί δίνουν υποσχέσεις και ξέρουμε τι σημαίνουν οι υποσχέσεις τους. Υπόσχονται, “τον ουρανό επί της γης” και ξέρεις πολύ καλά ότι θα φέρουν την κόλαση πάνω στη γη, και μετά θα κατηγορήσουν γι’ αυτό παράγοντες πέρα από τον έλεγχό του. Γιατί να είναι κανείς τόσο βασικά ανέντιμος;»

Τι σημαίνει ανεντιμότητα, κυρία;

Μπορεί να υπάρξει εντιμότητα – δηλαδή να βλέπει κανείς καθαρά, να βλέπει τα πράγματα έτσι όπως είναι – αν υπάρχει κάποια ηθική αρχή, ένα ιδανικό, μια εξευγενισμένη φόρμουλα; Μπορεί κανείς να έχει ευθύτητα, όταν υπάρχει σύγχυση; Μπορεί να υπάρξει ομορφιά όταν υπάρχει πρότυπο για το τι είναι όμορφο ή έντιμο; Όταν υπάρχει αυτή η διαίρεση ανάμεσα σ’ αυτό που είναικαι στο πώς θα έπρεπε να είναι, μπορεί να υπάρξει εντιμότητα, ή μόνο μια ηθικοπλαστική, καθωσπρέπει ανεντιμότητα; Ανατρεφόμαστε ανάμεσα στα δύο: ανάμεσα σε εκείνο που είναι και σε εκείνο που θα μπορούσε να είναι. Στο διάστημα ανάμεσα σ’ αυτά τα δύο –στο διάστημα χρόνου και προσπάθειας– βρίσκεται όλη μας η εκπαίδευση, η ηθική μας, ο αγώνας μας. Ρίχνουμε μια αμφιταλαντευόμενη ματιά στο ένα και στο άλλο, μια ματιά φόβου και μια ματιά ελπίδος. Και μπορεί να υπάρξει τιμιότητα, ειλικρίνεια, σ’ αυτή την κατάσταση, που η κοινωνία ονομάζει εκπαίδευση; Όταν λέμε ότι είμαστε ανέντιμοι, στην ουσία εννοούμε ότι υπάρχει σύγκριση ανάμεσα σ’ αυτό που έχουμε πει και σ’ εκείνο που είναι πραγματικά. Λέει κανείς κάτι που δεν το εννοεί, ίσως για να δώσει μια πρόσκαιρη διαβεβαίωση ή γιατί είναι νευρικός, η ντροπαλός ή φοβάται να πει κάτι όπως πραγματικά είναι. Έτσι η ανησυχία και ο φόβος, μάς κάνουν ανέντιμους. Αλλά όταν κυνηγάμε την επιτυχία, ή έχουμε αποκτήσει κάποια θέση που θέλουμε να κρατήσουμε, δεν μπορεί παρά να είμαστε κάπως ανέντιμοι, να παριστάνουμε κάτι στον άλλον, να είμαστε πανούργοι, να εξαπατάμε, για να πετύχουμε τον σκοπό μας. Έτσι κάθε αντίσταση, κάθε άμυνα είναι μια μορφή ανεντιμότητας. Το να είσαι έντιμος σημαίνει να μην έχεις ψευδαισθήσεις για τον εαυτό σου, για τις επιθυμίες και το κυνήγι της ευχαρίστησης.

«Θέλετε να πείτε ότι η επιθυμία γεννάει ψευδαισθήσεις; Επιθυμώ ένα όμορφο σπίτι· δεν υπάρχει καμιά ψευδαίσθηση σ’ αυτό. Επιθυμώ ο σύζυγός μου να πάρει μια καλύτερη θέση· ούτε σ’ αυτό μπορώ να δω κάποια ψευδαίσθηση!»

Στην επιθυμία υπάρχουν πάντα: το καλύτερο, το μεγαλύτερο, το περισσότερο. Στην επιθυμία υπάρχει η μέτρηση, η σύγκριση· και η σύγκριση είναι ρίζα της ψευδαίσθησης. Εκείνο που ονομάζεται, «το Καλό» δεν είναι το καλύτερο· και σπαταλάμε όλη μας τη ζωή επιδιώκοντας το καλύτερο – είτε αυτό είναι το καλύτερο μπάνιο, είτε η καλύτερη θέση στη δουλειά, είτε ο καλύτερος Θεός. Η αίσθηση του ανικανοποίητου για ό,τι έχουμε και είμαστε στην πραγματικότητα, για ό,τι όντως είναι, σπρώχνει στην αλλαγή εκείνου που είναι — μία αλλαγή που απλώς είναι μία βελτιωμένη συνέχεια αυτού που είναι. Η βελτίωση δεν είναι αλλαγή. Και είναι αυτή η αδιάκοπη, απλώς, βελτίωση, τόσο στον εαυτό μας όσο και στην κοινωνική ηθική, που γεννάει την ανεντιμότητα.

«Δεν ξέρω αν σας καταλαβαίνω και δεν ξέρω κι αν θέλω να σας καταλάβω», είπε με ένα χαμόγελο. «Λεκτικά καταλαβαίνω όσα λέτε, αλλά πού οδηγούνε; Το βρίσκω μάλλον τρομακτικό. Αν ζούσα στην πράξη όσα λέτε, ίσως ο σύζυγός μου να έχανε τη δουλειά του, γιατί στον επιχειρηματικό κόσμο υπάρχει πάρα πολύ ανεντιμότητα. Τα παιδιά μας, επίσης ανατρέφονται έτσι ώστε να μπορούν να ανταγωνιστούν, να πολεμάνε για να επιβιώσουν. Και συνειδητοποιώντας, ακούγοντας αυτά που λέτε, ότι τα εκπαιδεύουμε να είναι ανέντιμα – όχι φανερά, φυσικά, αλλά με λεπτούς και πλάγιους τρόπους – τότε τρομάζω γι’ αυτά. Πώς θα μπορέσουν να αντιμετωπίσουν τον κόσμο που είναι τόσο ανέντιμος και σκληρόκαρδος, εάν κι αυτά τα ίδια δεν έχουν κάτι από αυτή την ανεντιμότητα και τη σκληρότητα; Αχ, ξέρω πως λέω φριχτά πράγματα, αλλά έτσι είναι. Αρχίζω να βλέπω πόσο ολοκληρωτικά ανέντιμη είμαι».

Το να ζεις χωρίς ηθικές αρχές, χωρίς ιδανικά, είναι να ζεις αντιμετωπίζοντας κάθε στιγμή εκείνο που πραγματικά συμβαίνει, εκείνο που είναι. Η έμπρακτη αντιμετώπιση εκείνου που είναι –που σημαίνει να είσαι σε πλήρη επαφή μαζί του, όχι μέσα από λέξεις ή από παλιές συσσωρευμένες μνήμες, αλλά ότι είσαι σε άμεσα επαφή μαζί του– είναι το να είσαι έντιμος. Το να ξέρεις ότι έχεις πει ψέματα και να μην το δικαιολογείς, αλλά να βλέπεις απλώς το γεγονός, είναι εντιμότητα· και σ’ αυτήν την εντιμότητα υπάρχει μεγάλη ομορφιά. Κι η ομορφιά δεν βλάπτει κανέναν. Το να πει κανείς ότι είναι ψεύτης, είναι η αναγνώριση ενός πράγματος που είναι γεγονός· είναι το να αναγνωρίζεις ένα λάθος σαν λάθος. Αλλά το να βρίσκεις αιτίες, προσχήματα και δικαιολογίες γι’ αυτό, είναι ανεντιμότητα και σ’ αυτό υπάρχει αυτολύπηση. Ο αυτολύπηση είναι το σκοτεινό κομμάτι της ανεντιμότητας. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει κανείς να γίνει ανελέητος με τον εαυτό του αλλά ότι πρέπει να είναι προσεκτικός. Το να είσαι προσεκτικός σημαίνει να φροντίζεις, να βλέπεις.

«Σίγουρα δεν περίμενα ν’ ακούσω όλα αυτά όταν ήρθα. Ένοιωθα ντροπή για την ανεντιμότητά μου και δεν ήξερα τι να κάνω γι’ αυτήν. Η ανικανότητά μου να κάνω οτιδήποτε γι’ αυτήν με έκανε να νοιώθω ένοχη, και το να πολεμάς την ενοχή ή να της αντιστέκεσαι φέρνει κι άλλα προβλήματα. Τώρα θα πρέπει να ξανασκεφτώ προσεχτικά όλα όσα είπατε».

Εάν μου επιτρέπετε να κάνω μία υπόδειξη, μην τα ξανασκεφτείτε. Δείτε τα τώρα αυτά που είναι έτσι όπως είναι, κι από αυτό το κοίταγμα θα συμβεί κάτι καινούριο. Αλλά εάν τα ξανασκεφτείτε, θα ξαναπέσετε στην ίδια παλιά παγίδα.

Κρισναμούρτι «Η μόνη επανάσταση» μετάφραση Ν.Πιλάβιος, εκδ. Καστανιώτη

2insight4

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ